Monday, May 21, 2012

Scheiss` auf Korruption

botuar në revistën Klan, E Shtunë, 12 maj 2012


Ka pak ditë, që jashtë vëmendjes mediatike, në periferi të Tiranës Orgest Toçe këndoi live tek “Tirana Express” në prani të 100 ose pak më shumë vetëve, me një kitarë në dorë, i shoqëruar me një kontrabas dhe bateri. Një indie rock-folk që më sillte ndër mend herë Gogol Bordello e herë Tom Waits.

Sigurisht, performanca live nuk ra thuajse fare në sy mediatikisht, përderisa shumica e Shqipërisë po ndiqte telenovelën politike “cili aktor do luajë rolin e Presidentit”; ajo një pakicë që e mori vesh, ose nuk dinin ku është vendi ndërsa disa nuk kujtojnë kush është ky Toçe; disa, nuk luajnë nga vendi po nuk pati balerina “braziliane” që shoqërojnë këngëtarin, mbase ngaqë argëtimi duhet të jetë patejtër orientalo-seksual; disa nuk luajnë nga vendi edhe sikur të vijë Bon Jovi. Kush është ky Bon Jovi, fundja, që na këndoka?

Në kohën kur argëtimin publik e ofrojnë vetëm ansamblet "Babëzia”, koncerti i Orgest Toçes dhe Ockus Rockus Band solli diçka që ne nuk e njohim, më saktë që na e kanë ndaluar. Muzikën sociale dhe politike.

2. Zhul

Zhul i zi si zift mbi njerëzit ka rënë / Të jesh pis ka dalë në modë / madje është dhe profesion... këndon në këngën e dytë të albumit “Aheng! Aheng!”, Orgesti.
Albumi i Toçes, ka 11 këngë (disa i kam përdorur si mestituj) dhe secila është njëkëndvështrim social i mbështjellë me tinguj që na duken herë familjarë e herë të huaj, me momente bluzi e folku, me muzikë filmash shqiptarë përzierë me nuanca popullore. Përveç muzikës që më bën të ndjehem mirë me vetë fktin që ndryshon nga fast-ffodi shqiptar i përditshëm, më habit fakti (që s’ka pse të habisë kënd) që kjo muzikë nuk është një spirilëng erotik, por një rrok politik e social.

Ka kohë, që nuk dëgjoj një këngë që të flasë për problemet e mia, e as të atyre që njoh. ka kohë që nuk më shijon më muzika shqip, sepse janë po ata 4-5 vetë që prodhojnë me një ritëm uzinash dhjetëra e qindra këngë në vit. Tekstet shqipe rrëfejnë varfërinë e atyre që i shkruajnë e këndojnë, muzika shqipe rrëfen uzinën që nxjerr të njëjtin produkt prej vitesh.

Ka shumë kohë, që muzika që na ofrohet është monopol i një grupi të vogël krijuesish ose transmetuesish të cilët na kanë bërë të dyshojmë në identitetin tonë artistik.
Ka kohë ka muzika nuk flet për njerëzit. Lloji i muzikës që na servirin, nuk është ai që na pëlqen. Ne i dëgjojmë, sepse knaë lënë hapësirë për asgjë alternative. Ndaj dhe kur dëgjojmë “hop-hop Mamica” na vjen të vemë buzën në gaz.

7. Kohë moderne

Hitin e vitit, e mësova në rrugë. Nja 2 adolshentë me theks verior, këndonin këngën “hop-hop Mamica”. E shoqëruar dhe me performancën përkatëse në Top Fest, nuk ka sesi të mohohet që kjo është një gjetje e zgjuar muzikore komerciale. Ngjan pak me “Jorgjica, Jorgjica” por nuk e ka sharmin e as intrigën e tekstit të saj, ka pak tallava brenda, por me masë... si të mos bëhet hit?

Jam përkundur gjatë me dyshimet se ç’duhet të mendoj për këtë këngë. Djem të zgjuar, që edhe performancën e kanë komike, pra, që nuk e marrin seriozisht (publikisht) atë që kanë bërë. Publik, të cilin rima mamica-xxxica e kalon në ekstazë. Sukses i qartë, e këndonin me zë të lartë adoleshentët e lagjes. Atëherë??

Atëherë.... m’u kujtua “The Ballad of Chasey Lane”, një këngë e para 10-12 viteve nga Bloodhound Gang. Një këngë sa komike aq edhe e zgjuar. Chasey Lane, është një pornostare, dhe në këtë baladë një fans i saj adoleshent i shkruan letra pa fund, letra që kalojnë nga adhurimi, tek dëshira për ta prezantuar me prindërit “Çejsi, këta janë mami e babi, mam e bab, kjo është Çejsi”, e në fund të acarimi i një fansi që nuk merr kurrë përgjigje nga pornostarja. E krahasova me fabulën e “hop Mamicës” dhe kuptova që Mamica, pavarësisht zgjuarsisë dhe rimës që ekzalton turmat e meshukjve të periferisë, nuk mund të jetë kurrë aq e zgjuar e fine sa Balada e Chasey Lane. Fundja, në këtë këngë nuk ka asnjë fabul, aq më tepër komike. Teksti “ti tërë qytetin e tërbon” më duket tepër i lirë.
Në kohën e thatësirës artistike, ne dhe mund ta përjetojmë si hit hop-hop-Mamicën, por kënga ka dështuar të jetë një produkt serioz në komicitetin e vet.

Në nevojën tonë për të dëgjuar diçka ndryshe, mund të argëtohemi edhe me Mamicën, por albumi i Orgest Toçes dhe Ockus Rockus Band, “Aheng! Aheng!” më thotë që nuk duhet me doemos të hamë sorrën. Se ndryshe, nuk do dimë shije tjetër veç të asaj.
Ka tekste që na flasin më drejtpërdrejtë sesa “ti tërë qytetin e tërbon”, dhe ka muzikë që na prek shpirtin më shumë se tallavaja.

4. Parazit
Vitrina jonë muzikore është aq e varfër se aq shije kanë “ofruesit”. Jashtë asaj vitrine, ka artistë që përpiqen, por, muri i parë që duhet të thyejnë është ai i paragjykimit absurd që “shqiptari vdes për tallava”, a thua se shqiptari vjen nga shpellat e nuk ka dëgjuar ndonjëherë muzikë indi.
Sot, të tërë janë të bindur që “shqiptari vdes për tallava”, thjesht ngaqë kështu na serviret nga një grup i ngushtë njerëzish. Muzika e vërtetë që shqiptari dëgjon, është ajo që mban në kompjuter dhe ipod, ajo që e hedh në mp3 për ta dëgjuar në makinë, jo ajo që transmetojnë mediumet.

3. Vajzë Cigane

Koncerti zhvillohej në periferinë e stacionit të Trenit, aty pranë vendit ku deri pak kohë më parë romët kishin barakat e tyre që ua dogjën. (Jashtë temës, sa do më pëlqente që ajo lagje të quhet lagjja rome, edhe kur aty të ngrihet Blloku i Ri i Tiranës.)
Periferia e Tiranës, vazhdon të mbajë xhepa sekrete ku mund të krijoheshin hapësira për subkulturat, për të tërë ata të rinj të përzënë nga qendra e Tiranës prej smogut, lluksit të rremë, prostitucionit me taka 10 pond, çmimeve të larta e zvetënimit artistik. Për njerëz që nuk janë o tallava o house, për njerëz që perferojnë hashash në vend të tangërllëkut të kokainës.
Shteti mund ti kishte rivitalizuar pa kosto të larta këto hapësira, vetëm me ide e me entuziasmin e të rinjve që duan të merre me diçka, por ja që shteti ka më për zemër grataçielat. Shumë shpejt, edhe aty do të mbërrijnë bllokmenët e rinj. Bllokizimi i Stacionit të Trenit do na detyrojë të shkojmë deri në Fushë Krujë për të gjetur pak hapësirë alternative.

5. On the Road Again

Të mësuar me një trajtshmërinë e artit që na servirin, muzikës në këtë rast, kemi harruar shije tjetër. Hamë çdo ditë barishte, dhe kemi harruar ekzistencën e Creme Brulee-së. Por, në një treg muzikor inekzistent, ku asnjë ambient ku këndohet live nuk raporton publikisht biletat apo dyqanet shitjet e CD-ve, ku nuk ekziston renditja zyrtare e bazuar mbi shitje reale të disqeve e jo mbi njohjet personale të manaxherëve apo producentëve, e ku promovohet jo ai artist që fiton më shumë por ai që paguan më shumë lek që vijnë nga xhepi i s’dihet se kujt, është shumë kollaj që njerëz me shije e formim të dyshimtë muzikor, marrin përsipër të plazmojnë shijen. Është pjesë e zhulit të të përgjithshëm.

11. Bjeri kavallit

Një muzikë nga unë do të prisja rebelim, nuk është popi komercial e as këngëtaret e vockla që kanë dy idhuj: Rihanën e Beyoncen – dhe që flokët i bëjnë me dy modele, Alla-Rihanë e alla – Beyonce, sikurse dhe performancën, veshjet, rrymën muzikore e shohin në këto 2 modele. Rebelimin e pres nga 2 rryma që kanë lindur për tu rebeluar, repi-rebelimi i të varfërve, dhe rroku – rebelimi i të shkolluarve.

Për arsye që mund ti merrni me mend, tek ne bëhet vetëm shumë rrep – kushton lirë, bëhet shpejt, unc, unc, unc, dhe nuk ka nevojë për shkollë e as të dish ti biesh veglave. Mjafton një kompjuter e një mikrofon. Por, rrepi jonë (quajeni dhe hip-hop po deshët), përveç “unc, unc, unc”-it, nuk ka asgjë nga ajo rrymë e fuqishme që të ngre shpirtin peshë me problemet që ngre, strictly for my niggaz.

Bëhet kaq shumë rep, jo se është mënyra më e mirë për tu rebeluar, por se është mënyra më e thjeshtë për tu bërë i famshëm pa qenë nevoja të dish të shkruash e të lexosh, arg qoftë të dish vegla e solfezh.

Sot, tekstet e repistëve, tregojnë preokupimin e vërtetë të pjesës masive të rinisë shqiptare: flitet vetëm për femra e seks, dhe sigurisht nuk mungon narcizismi përkatës, “ah kush jam un, ti s’e din kush jom un,”dhe për asgjë tjetër. Po të dëgjosh tekstet e repit, kupton se kjo rini ka vetëm një frustrim, atë seksual. Ky është i njëjti frustrim që kap edhe qentë e macet në një stinë të caktuar, kështu që nëse mbetemi te ky problem, i bie që rinia jonë, ajo që e suporton, ndjek e adhuron këtë farë skote muzikantësh, nuk ka ambicie më shumë sesa macja ime.

Madje, macja nëqoftë se i vë të dëgjojë pak Mozart, nuk ka rrezik të më hidhet në fyt e të më çjerrë me urrejtje.

Monday, May 7, 2012

Superlativat e Një Vendi Poshtëlativ

Botuar në Revistën Klan, dt 28 Prill 2012

Superlativa, sipas fjalorëve nënkupton diçka të rendit më të sipërm, të cilësisë më të lartë apo të shkallës më të epërme të mundshme; diçka që i tejkalon e që është superiore ndaj gjithçkaje tjetër.

Ata që jetojnë në Shqipëri., do të binin besoj dakord që vendi jonë nuk ka asnjë fushë për superlativa. Nëse flitet për arsim, për ushqim, për argëtim, për shërbim, për program televiziv apo për ngjarje sportive, për politikë apo VIP, ne nuk kemi asgjë që me dorë në zemër ta meritonte superlativën. Madje, edhe e keqja jonë nuk është dot sipërore: korrupsioni i sotëm nuk është në shkallën më të lartë, sepse, nesër, po në Shqipëri, dikush do realizojë një akt korruptiv edhe më të frikshëm. Ne nuk jemi vendi më i varfër në botë, sepse na e kalon Sudani, as vendi me mafian më të fortë, sepse na vë poshtë Rusia a Kina.

Megjithatë, ne jetojmë mes një smogu superlativash. Ne kemi superligë futbolli kur Spanja ka thjesht një La Liga, kemi supermarkete me përmasa 2x3 metra katrorë, kemi autostrada e superstrada ku lopët kanë po aq akses sa dumdumët, kemi miliarderë që nuk u paguajnë dot rrogat punonjësve, kemi diva arti pa kinema dhe kemi hit-e muzikore në një vend që nuk ka asnjë institucion që të çertifikojë shitjet muzikore, ne kemi ‘lavazho’ specialë ku e vetmja gjë speciale përveç zorrës së ujit, është shqipja e mbrapshtë e tabelave.

Të jetuarit mes këtyre superlativave duket si një ekzotizëm shqiptar, por është një ekzotizëm me efekte të mëdha në xhepin, psikën dhe krejt ekzistencën tonë. Superlativat janë tashmë pjesë e një realiteti-makiazh, që të tërë kemi rënë dakord të shtiremi njëkohësisht sikur e besojmë. Qëllimi kryesor është ta bëjmë publikun të besojë se po jeton një super-eksperiencë.

Më e mira, i vetmi, askush tjetër...

Kjo është forma e parë e superlativës, ajo që tenton të të bindë me anë të termave se një produkt është absolut në treg. Përdoret në reklamimin e drejtëpërdrejtë ose dhe okult. E përdorin kompanitë e mëdha për markën, për produkte të veçanta, për programe televizive, për shërbime.

E vërteta është që Shqipëria nuk i ka kushtet për të vlerësuar cilësinë specifike të një produkti. Psh., nëse një TV shpall që filan aprogram apo film është më i ndjekuri, pyetja lind, kush i bëri matjet e audiencës? Me ç’të drejtë, publiku (dhe sponsorët përkatës) keqinformohen? Kush duhet ta mbrojë publikun (meqë sponsorit i bie taksirati të mbrohet vetë)? Nëse një produkt konsumi shpallet si “më i miri”, cili institucion e ka deklaruar? Çfarë analizash teknike a sondazhesh të besueshme ka bërë ky institucion? Nëse mua më thonë që kjo palë llastiqesh për zogj janë më të mirat, ose, që kanë interesat më të ulëta, kush del garant për këtë produkt?

Produktet tona artistike apo të konsumit mbajnë logo të paverifikueshme, ato përshkruhen me epitete të gënjeshtërta. Mekanizmat kontrollues mungojnë. Shteti shqiptar, mund t’i ketë mekanizmat, por... shteti shqiptar është vetë një subjekt që na gënjen me logon: “balta jonë është më e ëmbël se mjalta”

Analfabetët tanë me logo europiane, amerikane, etj

Sistemi arsimor shqiptar prodhon analfabetë pa fund që nuk dinë të shkruajnë shqipen, por ama i kanë rreshtuar masterat si kanaçet në vitrinë që duhet t’i rrëzosh me top. Tirana ka 3-4 herë më shumë universitete private sesa Stambolli, duke patur nja 20 herë më pak banorë. Për ta joshur blerësin e etur për diplomë përdoren një sërë titujsh që në të vërtetë nuk thonë asgjë, “europian”, “amerikan”, “ndërkombëtar”... kur në të vërtetë, asnjë proces i mësimdhënies nuk e justifikon atë. Në rrugët e Tiranës gjen pa fund fletushka që reklamojnë “qendra europiane” për studimin e asaj e kësaj, që në thelb janë vetëm disa kurse private e me cilësi të dyshimtë i një gjuhe, kursi kompjuteri, etj.

Këtu, përsëri do duhej ndërhyrja e një institucioni i cii të vërë rregull (nënkupto: gjoba) për të tërë këto emërtime që më e pakta, keq-orientojnë blerësin e këtyre produkteve. Dhe përsëri, do të vijmë në konkluzionin që verifikuesi do të jetë vetë shteti shqiptar, i cili, është vetë shembulli negativ në këtë pikë, p.sh.,: targat e shtetit shqiptar janë një kopje e pavërtetë e atyre evropiane. Ne bredhim me targa blu, ndërkohë që makinat tona, jo rrallë nuk kalojnë dot kufirin për shkak se janë regjistruar të vjedhura në territorin real të targave blu.

Lavazho-t e trurit tonë


Metoda e të gënjyerit për standardin e produktit ka zbritur deri në nivele artizanale. Lavazhet speciale, dyqanet e bukës speciale, rrojtore speciale... dhe pyetja e parë që i vjen ndër mend një të huaji është, “çfarë ka speciale këtu”? Briskun? Diplomën? Zorrën e ujit? Cila pjesë e shërbimit apo teknologjisë bën ndryshimin real nga një dyqan tjetër? Dyqan ‘këpucë mode’? Po të tjerat? Mos shesin këpucë demode? Ti ecën në mes të baltës së periferisë, dhe një dyqan mban tabelën “Chloe”, markë e shtrenjtë dhe specifike, e pamundur të ketë gjetur atë rrënzë për të reklamuar produktet e veta shik. Dhe në fakt, në Chloe-n e periferisë tonë, ka vetëm mallra të dorës së tretë, që nuk kanë asnjë lidhje me markën e tabelës. Në fakt, gënjeshtrat e mëdha lindin dhe ushqehen mu aty, tek periferitë.

Periferia jonë superlative

Targeti i vërtetë i tërë kësaj gënjeshtre të kthyer në sistem, është pikërisht njeriu i periferisë. Ai njeri që ka nja 22 vjet, ose dhe më parë, në kohën e Enverit, që ëndërronte të ishte pjesë e asaj bote ku ka vërtet një superligë, ku ka vërtet supermarkata, ku ka vërtet Chloe (dhe para për të blerë mallrat e shtrenjta aty), ku ka vërtet bukë speciale...

Mbi këtë dëshirë bazike të njeriut tonë të periferisë, është ngritur edhe ëndrra jonë evropiane.

Ata që kanë para, edukimin euro-amerikan e marrin në Universitetet reale të Europës e Amerikës, universitete që mbajnë emra të thjeshtë, që nuk u referohen gënjeshtrave. Universiteti Politeknik i Zyrihut nuk ka pse të gënjejë zyrikezët që është“Universiteti europian i Zyrichut”, sepse, ai ËSHTË realisht europian. Ka shumë shqiptarë (jo të periferisë) që nuk kanë nevojë të gënjehet. Ata e gjejnë vetë shkollimin e tyre, jashtë. Gënjeshtra, është për të varfërit brenda.

Lavazhet – kjo fjalë e shëmtuar e vjedhur nga italishtja, që tenton ta shesë procesin e shplarjes së makinës me zorrë për më europian, ka zbythur fjalën shqipe “autolarje”. Në Europë, lavazhet janë thjesht lavazhe.

Mëkati fillestar


Të gjesh kush e nisi i pari këtë lojë, është si të kërkosh mëkatin fillestar. Dikush, ai që menjëherë pas rënies së komunizmit, zbuloi instinktin e marketingut, vendosi t’i vërë kafenesë së lodhur një emër të huaj. Ose, filloi të shiste mallra të skaduara me emra joshës. Kjo lojë u përhap aq shumë, sa tani shqipja ka humbur kuptimin. Kur të thonë që një produkt është më i miri, epiteti “më i miri” nuk të thotë asgjë. Ai që vërtet ka një produkt më të mirë se të tjerët, nuk ka asnjë formë për ta marketizuar siç duhet atë: ka inflacion superlativash. Për rrjedhojë, asnjë superlativë nuk është më e tillë. Supermarkatat, ne e dimë që janë dyqane të zakonshme lagjeje. Kaq.

Poshtëlativa

Dhe meqë shqipen mund ta abuzojmë kaq kollaj, unë shpika fjalën poshtëlativë si antonim të superlativës. Ne jetojmë mes poshtëlativash. Shqipja ka pasuri ende të pashfrytëzuar poshtëlativash, si: inferiore, e ulët, e skaduar, e rreme, e vogël, e parehatshme, e sajuar, e llahtarshme, e rrezikshme, rrangallë, e lodhur, futja kot, sa me la gojën... E vetmja superlativë që më bën të buzëqesh në Tiranë, është “Floktari i Hollivudit”... Jetojmë vërtet në Tiranë, por bëjmë sikur se jemi në Hollivud.