Sunday, July 26, 2015

Rizbulimi i Kadaresë - në verë


botuar te Mapo print, e shtunë, 25 korrik 2015 në rubrikën "libra nën çadër"

Në maninë, apo daç quajeni sëmundjen për të shfletuar 4-5 libra njëkohësisht, këto ditë mbaj te koka e krevatit Kështjellën e Bardhë të Pamukut, Ferdydurke-n e Witold Gombrowicz-it, A janë Tavolinat e tua të Lumtura të Dorian Kullës, Tregoju për betejat, mbretërit dhe elefantët të Mathias Énardit, Kështjellën e Kadaresë dhe Konkuistën e Amerikës të Tzvetan Todorovit. Secili nga këta libra e meriton të flasësh për të, përderisa është në (nën, për më saktë) krevatin tim dhe për një kohë relativisht të gjatë.

Por, dua të flas për Kështjellën e Kadaresë, një libër i shkruar para se unë të kisha lindur dhe që për herë të fundit duhet ta kem lexuar diku para 25 vitesh.

Kështjella është një mënyrë për të rizbuluar Kadarenë, atë të vjetrin, të errëtin, të nënkuptimtin, dhe bashkë me të një botë tonën, të vjetër, që nuk është më.

Rileximi i Kadaresë është një kontakt me shqipen. Shqipja e këtij njeriu, edhe pse e 1970-s, rrjedh si gjaku: fryhet, nxehet, ftohet, zbardhet, bëhet blu e pastaj shegë, pulson, zgjerohet në vena. Te Kadareja, shqipja është një gjuhë plot premtim e që nuk ka lidhje me shqipen e sotme, një gjuhë e gjymtë në gojët e palara të politikanëve, gazetarëve e kujtdo që ka akses për të folur e shkruar publikisht. Pra, Kadareja është një mënyrë për të qarë për shqipen.

Turqit e Kadaresë janë një etni më vete, ireale. Nuk e di nëse ka pasur ndonjëherë turq të tillë, dhe pse turqit e Pamukut, për shembull, ose të Énardit takohen me turqit e Kadaresë në shumë vende. Madje, turqit e këtyre të dyve – njëri prej tyre turk i vërtetë – më ngjan sikur rrjedhin nga turqit e Kadaresë.

Vdekja dhe seksi, janë 2 kolonat e Kështjellës që lexoj unë sot, dhe ndoshta tërë historinë tonë mund ta reduktojmë në këto dy shtylla të vetme. I gjithë patriotizmi, poetika e tymit të mishit të djegur, e flamujve që nxijnë dhe e shkëmbinjve që skuqin, reduktohet pikërisht në këto të dyja. Nuk e di nëse e ka bërë këtë ndonjë tjetër shkrimtar ose vetë Kadareja në ndonjë libër tjetër – nuk di a do kem luksin e rileximeve. Por, fakti që ky libër është botuar më 1970-n, më mrekullon.

Nuk e di a mund të jetë një lexim vere, përveçse nëse vera juaj mban era vdekje dhe seks.