KOZMIKOMIKET: Njeriu (pa njollë) i Vitit 2012

botuar te Revista Klan
15 dhjetor 2012

(SAlvador DAli - Fitorja e njeriut primitiv)









Në këtë kohë gazetat e revistat zakonisht zgjedhin Njeriun e Vitit. Edhe ne e bëjmë. Jo se kemi shumë për të zgjedhur, po nuk mund të rrimë pa e kopjuar edhe këtë. E bëjnë ata, e bëjmë dhe ne. Ne ndjehemi të detyruar të zgjedhim njeriun e vitit, si ata vejanët që nxjerrin dhe një pjatë të dytë, për atë që nuk është më. Jashtë e zgjedhin se kanë nevojë të prioritizojnë ca vlera, të shquajnë ca merita, të bëjnë një përmbledhje të asaj që ka ndodhur gjatë një viti. Man of The Year ngërthen në vetvete edhe frymën e atij viti. (Ngërthen, ë? Fjalë-kufomë. Çdo vit na vdesin dhjetëra fjalë. Vdes “ngërthimi” dhe lind “like”. Vdes shqipja dhe ngadhnjen Facebooku.) Jashtë, “njeriu i vitit” thotë me të vërtetë diçka. Kurse ne nuk kemi shumë për të zgjedhur. Prapëseprapë, kemi media që me stoicizëm shpallin votime në fundvit, edhe pse votimet janë gjëja më pak serioze në këtë vend. Dhe ka “fitues” që gëzohen seriozisht. Nuk pyesin se çfarë kanë bërë realisht për të qenë “njeriu i vitit i aksh gazete”. Rëndësi ka që, me vota, ashtu rezulton.

Prandaj unë po zgjedh njeriun tim të vitit, pa votime, arbitrarisht, sa për t’ju kujtuar se ku jetojmë.

I mirë ose i keq

Njeriu i vitit i revistës Time është një njeri i fuqishëm, që ka ndikuar për mirë o për keq në zhvillimet botërore të atij viti. Ka zgjedhur dhe Stalinin (nja 2 herë) dhe Hitlerin, Ruzveltin, Gandin... Në të njëjtën frymë Le Monde zgjodhi Julian Assange dhe presidentin brazilian Lula në 2 vitet e fundit. Financial Times i zgjedh me profil ekonomik, që nga themeluesit e Google, tek CEO i Goldman Sachs e tek Steve Jobs. The Guardian, zgjedh njeriun që ka ndikuar më shumë duke “bërë lajm”. Thelbi, ngelet pak a shumë tek ndikimi, për mirë apo për keq. Po të nisemi nga njeriu më me ndikim, sigurisht Shqipëria ka vetëm 1 alternativë të vetme, pa konkurencë.

Mund të qe Kryeministri

Kam vënë re se me kryeministrin kemi një pasion të përbashkët: Ndërtimin e rrugëve. Por, na ndan pak preferenca për Ricky Martin. Kam idenë se Martin, (që produktin e fundit të mirë e ka më 1999) është pika që shënon dhe fundin e argëtimit për Kryeministrin. Mbase që nga ai vit, ose ca më parë, ai ka pushuar së shijuari art, e më rradhë, si njeri. Ose, mund të jetë shija personale e atyre që i administrojnë faqen.

Për t’u kthyer te Njeriu i Vitit, mendoj se tek njëri parametër, tek ai që ka të bëjë me ndikimin për mirë apo për keq (“për keeeq”, më duket se dëgjoj ulërimën e mijëra njerëzve) në jetën e botës sonë të vogël (sa të vogël, thonë ata që na shohin nga jashtë), ai e meriton të ishte njeriu i vitit. Nuk ka asnjë qelizë të administratës ku nuk janë shtrirë pushteti i tij, lidhjet, e tij, zgjatimet e tij, satelitët e tij, vullneti i tij. Ky shtet, nuk funksionon dot në këtë gjendje që është, qoftë edhe sikur AI të ikë 3 ditë me pushime. Kur ai bën not, shteti fle. Kur ai fle, shteti nuk ekziston më. Ky shtet, është shndërruar në një karkasë, në zemrën e së cilës gjendet vetëm një njeri, e ku përqëndrohen të tëra fijet. Kryeministri.

Por, “Njeriu i Vitit” nuk i takon thjesht prej “pushtetit” një njeriu. Ky titull ngërthen kreativitet. Është frymëzim. Është lëvizje. Është frymë e përcjellë. Karkasa jonë, me fijet në duart e tij, nuk lëviz. As ka kreativitet. As shpresë për të arritur diku. Ka vetëm një frymë të qelbur që mund ta përballojë me optimizëm vetëm Çili. Nuk e di ku janë varret e 4 të vrarëve të 21 janarit. Por, besoj se fosfori i kockave nën shi, natën, verbon.

Në 2011 do qe shumë kollaj për ta zgjedhur Njeriun e Vitit, qoftë të mirë apo të keq. Sivjet jo.

Një politikan simpatik

Nuk ekzistojnë politikanët simpatikë, të paktën jo te ne. Sistemi i përzgjedhjes së tyre është i tillë që e përjashton këtë mundësi. Delet, janë simpatike, por kur janë në fushë. Qentë, janë simpatikë, por kur lozin me frisbin. Ujqit janë simpatikë, por kur janë në borë.

Kur futen në zyrë, kur marrin pushtet, kur bëhen tufë, janë të shëmtuar dhe për të ardhur gjynah.

Përballë gjenden 3 figura të opozitës, Rama, Spahiu e Topi, dhe secili e ka shansin të jetë Njeriu i Vitit 2013, por jo i këtij viti. Nuk kanë arritur asgjë. Dhe nuk ka rëndësi për faj të kuj.

Artist, ekologjist, shpikës

Ju e dini që s’ka. Më thoni një artist që ju ka ndryshuar jetën me artin e tij, dhe jam gati t’ja jap atij titullin. Më thoni një person që bëri diçka që të na frymëzojë për të jetuar në paqë me natyrën, dhe ja japim atij.

Ne kemi artistë, si dhe ekologjistë. Por impakti i punës së tyre në këtë vend është 0. Arti ynë, ekologjia jonë, janë për gjynah. Në mënyrën tonë të jetesës nuk ka asgjë artistike e aq mëpak ekologjike.

Është edhe Rita Ora. Por unë nuk i kam dëgjuar ndonjë këngë, nga ato 3-4 që ka. Dhe nuk e di sa njerëz ishin vërtet në shesh për të, apo ishte dallga e tortës. Çmimi për kreativitetin për të gjeneruar ndryshime, në vendin tonë nuk i shkon dot as një artisti e as ekologjisti, aq më pak shpikësi.

Mund të ishte biznesmen

Mafia. Fazlliç. Evazion fiskal. Nënpagim i punëtorëve. Kontrata në të zezë. Konkurencë e pandershme. Biznes anti-ekologjik. Më thoni një biznes të suksesshëm që nuk futet te këto kategori, dhe çmimi është i tiji.

Mund të ishte gazetar

Por ju e dini që s’mundet. Gazetarët, ata të vërtetët, janë të varfër e jo mondanë. Ka shumë ambicie për mondanitet në këtë profesion. Bazuar mbi guximin për të thënë të vërtetën, pa doreza, rrethi sa vjen e ngushtohet. Sigurisht, ka disa që kanë mbetur në opozitë. Ka që nuk heqin dorë. Por kjo nuk mjafton. Të jesh në opozitë nuk është vlerë apriori. Nganjëherë e për disa, është dhe fat i keq. Kanë mbetur nga ana e gabuar e kufirit.

Është dhe Mero Baze. Në këto kohë të errëta, njeriu ka nevojë që edhe duke lexuar një editorial, të gjejë shpresë. Të gjejë të vërtetat që shumë i mendojnë e askush s’i thotë, të artikuluara publikisht. Në këto parametra, Baze do ta meritonte Njeriu i Vitit, jo thjesht për atë që shkruan, por dhe për guximin për t’iu kundërvënë makinës së shtetit. Është fat i madh që lufta e tij personale bashkohet me luftën e shumë të tjerëve, por kjo nuk besoj se mjafton.

Mund të isha unë

Në përzgjedhjen e kandidaturave për Kryetar Bashkie, kam dëgjuar shprehjen “s’ka kë vë tjetër”. Tendenca për ta parë veten si qendrën e universit përcillet tek të tërë ne, si kob. Na duket, që po nuk ishim ne, bota nuk do rrotullohet. Brenda secilit prej nesh, vërtitet shpresa egoiste, “pse mos e marr unë. Ç’kanë të tjerët më shumë?” Nuk është se kanë më shumë, por nuk është meritë e imja nëse secili, në këtë vend, nuk bën asgjë për askënd tjetër përveçse për rehatin tij personal.

Mund të ishte “protestuesi”

Po ju e dini më mirë se unë, që ne jemi popull skllevërish, alias, popull Facebooku, ndaj ‘protestuesi’ ynë do ishte qesharak. Më kujtohet portreti që Time kishte zgjedhur për të personifikuar “protestuesin”, mund të ishte dhe burrë dhe grua. Protestuesi ynë do ishte një prototip i veshur me D&G, që ëndërron një android e një Minicooper. Do jetë pak e vështirë dhe ta dizenjojmë.

Dikush mund të thotë që “protestuesi” te ne egziston. 21 janari, mund të ishte një shembull. Por, nëse do bënim foton e “protestuesit”, do na dilte prapë fotoja e kryeministrit. Që është i vetmi që ka liçensë për të protestuar në këtë vend.

Mund të ishte “shqiptari”

Më vjen keq, por termi shqiptar, është shumë i vagullt. Ka shqiptarë që thanë për të vrarët e 21 janarit “mirë ua bënë, se na prishën pllakat”. Nëse ata janë shqiptarë, i bie që unë nuk jam. Atëherë, s’mund t’ja japim vlerën atij që nuk ekziston.

Jevgu i Vitit

Në këtë vështirësi zgjedhjeje, Njeriu i Vitit mund të kishte qenë Karl Marksi. Gjithçka që ai ka shkruar, unë e lexoj në realitetin shqiptar. Punëtorët që s’kanë asgjë veç krahut të punës, të lidhur në pranga e që quhen kredi bankare. Kapitalistët që duan vetëm të majmen, duke shkatërruar çdo gjë e duke marrë mbivlerën. Por as Marksi nuk mundet, pasi Njeriu i Vitit, duhet të jetë një njeri i gjallë.

Më vjen ndër mend një këngë e Luca Carbonit, “Kam parë edhe ciganë të lumtur...”. U kujtova, që edhe unë kam parë. I kam parë, të varfër, të paarsimuar, jashtë çdo sistemi e pa provuar kurrë ethet e pushtetit, duke bërë punët më të rëndomta në këtë vend. Por, të lumtur. Në mes të boshllëkut e vanitetit, ata, çuditërisht janë të paktët ndër ne që mbartin ende një copë jete njerëzore. Ashtu, kam njohur një rom pa dhëmbë në gojë që buzëqeshte vazhdimisht. Ia kam harruar emrin. Por, në dorë kishte një tatuazh të shëmtuar me inicialet e së shoqes, që kishte dhe më pak dhëmbë se ai. I martuar, me të njëjtën grua prej 20 vitesh. Kishin shumë fëmijë që mezi i ushqenin, në një barangë që kullonte shiun e baltën, por, brenda mjerimit, ishin njerëz. Dhe qeshte me gojën pa dhëmbë.

Ai, jevgu, gabeli, romi, evgjiti, cigani. Ai është Njeriu im i vitit. Për një arsye të thjeshtë. Nga brenda, të tërë jemi si ai. Të shtypur, të dhunuar, të marrë nëpër këmbë, pa liri e pa të ardhme, në mëshirën e ‘bosave’. Vetëm nga jashtë shkëlqejmë. Si të na kishin lyer me fosfor. Ai ka vetëm një gjë të vogël më shumë, edhe pse nuk e di. Duke mos qenë në asnjë nga kategoritë e mësipërme ai ka atë që pretendentët për Njeriun e Vitit na kanë marrë pa kthim, të qenit njerëz.

Ti je kopja e...!

botuar te Revista Klan, 1 dhjetor 2012

Nga kopjet, na ndodhi batërdia që po e festojmë 100 vjetorin me flamuj të deformuar e me mutacione. Sepse, dikush i ra fare për shkurt, download-oi foton e parë që gjeti nga Interneti dhe e futi në prodhim në seri. Mund të ketë edhe ndonjë konspiracion të vogël nga pas, ta zëmë një shtet që “nuk na e do të mirën” (në psiqikën tonë kombëtare e kemi edhe këtë koncept, shtete që nuk na e duan të ‘mirën’!), vendosi të tallet ca e ta përdhosë gëzimin tonë... si ata nxënësit që qëllimisht ua japin kopjen gabim të dobtëve. Flamujt mbushën tregun, ballkonet e makinat. Dhe një nxënësi që është mësuar të mbijetojë në shkollë veç me kopje, as nuk di se si, e as nuk e ka mendësinë e të kontrolluarit të asaj që “i falin”.
Biles edhe rrahja e gjoksit me grusht, (më shumë se rudiment) mund të shihet si një kopje e pafajshme nga gorillat. Fundja, ne sa lindim, marrim vesh nga farefisi që “ti je kopja e...” si një element gëzimi. Duket sikur fëmijët që nuk i ngjajnë askujt përbëjnë problem. Kopjet, janë më të sigurta. Fisi qetësohet.

Kopja, Zanafilla

Në filmin “Anija e Ëmbël” të Daniele Vicarit (shfaqur në TIFF 2012), një film që trajton dramën e 20 mijë shqiptarëve që rrëmbyen anijen që transportonte sheqer, “Vlora”, dhe kapërcyen me të detin deri në Bari, ka një skenë që më është shtampuar, për të mos ikur më, në kujtesë. Të mbyllur brenda në stadiumin e Barit, të ‘fortët’ grumbullohen bashkë dhe krijojnë zonën e tyre të influencës. Madje, ata shtien në dorë dhe nja dy vetura, dhe ekipet e TV-ve italiane kanë mundur të xhirojnë sesi ata i përplasin veturat me njëra-tjetrën, me egërsi, duke xhiruar gomat në qendrën e fushës së blertë.
Te kjo sjellje mund të zbulosh shumë tipare të shqiptarit të atyre viteve (që nuk është më larg këtij të sotmit). Bëhet fjalë për njerëz që për herë të parë, ndoshta, hipnin në një veturë. Dhe gjëja e parë që bënë ishte të kopjonin filmat me ndjekje të dhunshme që kishin parë në TV.

Kopja rikthehet

Kopjet janë metodë veprimi jona, e përditshme, paçka pse na hedhin poshtë shi ato vlera që ne i trumbetojmë me të madhe, nderin, zgjuarsinë, pasurinë. Njeriu që kërkon kopje me të tëra mënyrat është në fakt një njeri pa nder. Përveçse vjedh pronën e dikujt tjetër, çka e bën të vobektë me atë që po kërkon (pasuria!), përveçse kopja tregon paaftësinë për t’ia dalë vetë (zgjuarësia!), të lypurit e të jetuarit në kurriz të asaj që kanë bërë të tjerët, është një mënyrë jetese pa nder. Kujtoni fytyrën e atij që ju kërkonte kopje në gjimnaz, kujtoni çdo detaj të fytyrës e të shikimit, për ta kuptuar këtë. S’ju kujtohet asnjë? Epo, dikush ju mban mend.

Kopja e zezë

Në një festival filmi të shkurtër, dikush kish marrë një tregim të Heminguejt e i kish vënë sipër emrin e vet si skenarist. Nuk ishte një përshtatje, ishte një kopje mot à mot nga origjinali, që nuk ishte cituar as si burim frymëzimi. Edhe unë kam ‘kopjuar’ titujt e filmave me Batman, duke i përshtatur si mestitujt të shkrimit. Ne e kemi kthyer kopjen në standard jetese.
Kopjohet logoja dhe monumenti i 100 vjetorit; kopjohen këngë, kopjohen tekste këngësh, kopjohen modelet e flokëve të Rihannës e Gwen Stefanit; kopjohen pps-rat që vinin me emaile e tani postohen në FB; kopjohen qëndrime të moderatorëve të huaj, e deri në mënyrën si mbajnë dosjen a duart, si flasin a si qeshin; kopjohen teza doktorature, masterash e çfarëdo lloj pune tjetër shkollore e akademike; kopjohen programe partish, ide elektorale e deri edhe tag line fushatash; kopjohen logo televizionesh e skenografi emisionesh; kopjohen skenarë të pamiratuar e të varrosur në sirtarë por që më pas miratohen; kopjohen deri dhe piktura; kopjohen festat e huaja... kopjohet deri edhe mënyra si bëhet qejf!
Dhe pas tërë kësaj, kopja nuk është më e zezë. Ne nuk mund t’ia pranojmë vetes që standardi ynë është i zi. Vetë jeta jonë kthehet në një kopje, por ne nuk na bëhet MË vonë.
Shumë përtuan t’i ndërrojnë flamujt e pasaktë. “Hajt, se punën e bën”.

Kopja për gjithmonë

Komoditeti që të ofron kopja, është global, jo vetëm shqiptar. Ndryshimi qëndron tek mënyra sesi shoqëria e percepton dhe e dënon. Tezat e doktoraturës mund të kopjohen edhe në Gjermani. Por, atje, një ministër apo kryetar parlamenti që zbulohet me tezë të kopjuar e nxjerrin në pension, dhe me turp. Në Fanarin në Breg të Adriatikut nuk guxon as t’ua përmendësh.
Në Fanarin në Breg të Adriatikut, kopjacët shikohen me nderim e respekt, qysh në bankat e shkollës. E kundërta, ata që nuk japin kopje, përbuzen e përqeshen, deri edhe dhunohen nga shokët e klasës. Denigrimi i atij që mëson, që lodhet e që punon për të arritur diçka është krimi më i madh ndaj së ardhmes. Ne po krijojmë gjenerata kopjacësh, që dhe kopjen e marrin me dhunë, ose, tani vonë, me teknologji. Teknologji, e përdorur në mënyrën më negative e kundër-produktive të mundshme. Pa folur për faktin se te ne kopjohet keq. Flamurët me deformime, tregojnë sa të papërgjegjshëm jemi edhe në kopje. Kopjohet edhe me djallëzi - i famshmi kod zgjedhor spanjoll.

Kopja Përgjithmonë

Shqipëria sot nuk i ka mjetet për të kontrolluar kopjen. Nuk ka ligje të plota e as instrumente që të mbrojnë idetë nga kopja. Kopja është shkatërruesi më i madh i asaj që tek ne promovohet më fort si vlerë shoqërore, shoqërisë konkuruese. Në tregun e vlerave nuk hyhet me vlera, por me kopje të vlerave të dikujt tjetër. Kjo përveçse shkatërron elementët konkurues dhe zbeh nevojën e dëshirën për të punuar, për t’u rritur e ecur para, ka dhe një efekt shumë të rëndë ndaj të ardhmes. Zhduk kreativitetin e një populli. Ju mund të mos e vini re, por unë vërej një popull që nuk krijon dot më as art, as vlera, asgjë. Një popull që në botë nuk përfaqësohet dot me asgjë. Krenohemi me Kadarenë e kohës së diktaturës dhe me shkollën tonë (ruse) të baletit, po të asaj kohe. Ndërsa kopjojmë R’n B, hip-hop e turbofolk, në 22 vjet ne nuk kemi ndërtuar dot një muzikë pop shqiptare. As një shkollë filmi. As një festë. Kalamajtë tanë kanë kopjuar “trick or treat” të Halloween-it në “karamel apo tëmerr” (kjo, tha dikush, gjykuar nga shtimi i përdhunimeve nga pleqtë 80 vjeçarë të 12 vjeçareve, e kthen këtë frazë, për tmerr, në një pyetje retorike). Ne nuk kemi krijuar asgjë përveçse një shoqërie të deformuar nga modelet që shohim në TV, një Eurotrash të mirëfilltë, pa asnjë shenjë dalluese. Tani nuk bën dot as një bisedë të hajrit, se të tërë të tregojnë çfarë shkru njëri në FB.
Ne nuk krijojmë dot më.
Në vendin tonë/ kudo valojnë/ flamujt e një melankolie/ të trishtueshme... shkruante Migjeni.

Ringritja e kopjes së zezë

Në një studim të huaj, thuhej që pas disa brezash, ata që do vijnë mund të mos jenë në gjendje të përdorin teknologjinë e shpikur nga brezat e sotëm, sepse njeriu sa vjen e bëhet më pak i pavarur në të menduar. Në kohën e teknologjisë, njeriu gjithnjë e më pak mendon si i pavarur. Ngjajshëm, mund të themi që gjithë këta breza kopjacësh që po krijojmë mund të bëjnë që një ditë, askush të mos ketë nevojë të krijojë më në këtë vend. Është kaq e lehtë të kopjosh.
Liria e të menduarit, që çon në liri kreative, te ne nuk ka ekzistuar që në djep. Krejt fisi mendon atë që mendon trau i shtëpisë. Shkolla jonë shkatërron çdo frymë pavarësie në mendim. Liria e të menduarit, thuajse nuk ekziston as si vlerë shoqërore, aq më pak të promovohet. Jemi thjesht një shoqëri kopjacësh e drejtuar nga kopjacë.
Ne nuk krijojmë dot më, dhe ky do jetë fundi i shoqërisë si e tillë. Do ketë makina, liderë, këngëtarë, celularë, televizorë, por nuk do ketë asgjë të re. Një shoqëri që vetëm konsumon kopje, pa u lodhur. Nuk do ketë as muhabete interesante, do ketë vetëm përsëritje të gjërave të dëgjuara diku tjetër. Si një poezi që e kam lexuar më parë...
Në vendin tonë/ kudo valojnë/ flamujt e një melankolie/ të trishtueshme.../ dhe askush s'mund të thotë/ se këtu rron/ një popull që ndërton/ diçka të re.
Por, fundja kujt i bëhet vonë?