KOZMIKOMIKET: Njeriu (pa njollë) i Vitit 2012

botuar te Revista Klan
15 dhjetor 2012

(SAlvador DAli - Fitorja e njeriut primitiv)









Në këtë kohë gazetat e revistat zakonisht zgjedhin Njeriun e Vitit. Edhe ne e bëjmë. Jo se kemi shumë për të zgjedhur, po nuk mund të rrimë pa e kopjuar edhe këtë. E bëjnë ata, e bëjmë dhe ne. Ne ndjehemi të detyruar të zgjedhim njeriun e vitit, si ata vejanët që nxjerrin dhe një pjatë të dytë, për atë që nuk është më. Jashtë e zgjedhin se kanë nevojë të prioritizojnë ca vlera, të shquajnë ca merita, të bëjnë një përmbledhje të asaj që ka ndodhur gjatë një viti. Man of The Year ngërthen në vetvete edhe frymën e atij viti. (Ngërthen, ë? Fjalë-kufomë. Çdo vit na vdesin dhjetëra fjalë. Vdes “ngërthimi” dhe lind “like”. Vdes shqipja dhe ngadhnjen Facebooku.) Jashtë, “njeriu i vitit” thotë me të vërtetë diçka. Kurse ne nuk kemi shumë për të zgjedhur. Prapëseprapë, kemi media që me stoicizëm shpallin votime në fundvit, edhe pse votimet janë gjëja më pak serioze në këtë vend. Dhe ka “fitues” që gëzohen seriozisht. Nuk pyesin se çfarë kanë bërë realisht për të qenë “njeriu i vitit i aksh gazete”. Rëndësi ka që, me vota, ashtu rezulton.

Prandaj unë po zgjedh njeriun tim të vitit, pa votime, arbitrarisht, sa për t’ju kujtuar se ku jetojmë.

I mirë ose i keq

Njeriu i vitit i revistës Time është një njeri i fuqishëm, që ka ndikuar për mirë o për keq në zhvillimet botërore të atij viti. Ka zgjedhur dhe Stalinin (nja 2 herë) dhe Hitlerin, Ruzveltin, Gandin... Në të njëjtën frymë Le Monde zgjodhi Julian Assange dhe presidentin brazilian Lula në 2 vitet e fundit. Financial Times i zgjedh me profil ekonomik, që nga themeluesit e Google, tek CEO i Goldman Sachs e tek Steve Jobs. The Guardian, zgjedh njeriun që ka ndikuar më shumë duke “bërë lajm”. Thelbi, ngelet pak a shumë tek ndikimi, për mirë apo për keq. Po të nisemi nga njeriu më me ndikim, sigurisht Shqipëria ka vetëm 1 alternativë të vetme, pa konkurencë.

Mund të qe Kryeministri

Kam vënë re se me kryeministrin kemi një pasion të përbashkët: Ndërtimin e rrugëve. Por, na ndan pak preferenca për Ricky Martin. Kam idenë se Martin, (që produktin e fundit të mirë e ka më 1999) është pika që shënon dhe fundin e argëtimit për Kryeministrin. Mbase që nga ai vit, ose ca më parë, ai ka pushuar së shijuari art, e më rradhë, si njeri. Ose, mund të jetë shija personale e atyre që i administrojnë faqen.

Për t’u kthyer te Njeriu i Vitit, mendoj se tek njëri parametër, tek ai që ka të bëjë me ndikimin për mirë apo për keq (“për keeeq”, më duket se dëgjoj ulërimën e mijëra njerëzve) në jetën e botës sonë të vogël (sa të vogël, thonë ata që na shohin nga jashtë), ai e meriton të ishte njeriu i vitit. Nuk ka asnjë qelizë të administratës ku nuk janë shtrirë pushteti i tij, lidhjet, e tij, zgjatimet e tij, satelitët e tij, vullneti i tij. Ky shtet, nuk funksionon dot në këtë gjendje që është, qoftë edhe sikur AI të ikë 3 ditë me pushime. Kur ai bën not, shteti fle. Kur ai fle, shteti nuk ekziston më. Ky shtet, është shndërruar në një karkasë, në zemrën e së cilës gjendet vetëm një njeri, e ku përqëndrohen të tëra fijet. Kryeministri.

Por, “Njeriu i Vitit” nuk i takon thjesht prej “pushtetit” një njeriu. Ky titull ngërthen kreativitet. Është frymëzim. Është lëvizje. Është frymë e përcjellë. Karkasa jonë, me fijet në duart e tij, nuk lëviz. As ka kreativitet. As shpresë për të arritur diku. Ka vetëm një frymë të qelbur që mund ta përballojë me optimizëm vetëm Çili. Nuk e di ku janë varret e 4 të vrarëve të 21 janarit. Por, besoj se fosfori i kockave nën shi, natën, verbon.

Në 2011 do qe shumë kollaj për ta zgjedhur Njeriun e Vitit, qoftë të mirë apo të keq. Sivjet jo.

Një politikan simpatik

Nuk ekzistojnë politikanët simpatikë, të paktën jo te ne. Sistemi i përzgjedhjes së tyre është i tillë që e përjashton këtë mundësi. Delet, janë simpatike, por kur janë në fushë. Qentë, janë simpatikë, por kur lozin me frisbin. Ujqit janë simpatikë, por kur janë në borë.

Kur futen në zyrë, kur marrin pushtet, kur bëhen tufë, janë të shëmtuar dhe për të ardhur gjynah.

Përballë gjenden 3 figura të opozitës, Rama, Spahiu e Topi, dhe secili e ka shansin të jetë Njeriu i Vitit 2013, por jo i këtij viti. Nuk kanë arritur asgjë. Dhe nuk ka rëndësi për faj të kuj.

Artist, ekologjist, shpikës

Ju e dini që s’ka. Më thoni një artist që ju ka ndryshuar jetën me artin e tij, dhe jam gati t’ja jap atij titullin. Më thoni një person që bëri diçka që të na frymëzojë për të jetuar në paqë me natyrën, dhe ja japim atij.

Ne kemi artistë, si dhe ekologjistë. Por impakti i punës së tyre në këtë vend është 0. Arti ynë, ekologjia jonë, janë për gjynah. Në mënyrën tonë të jetesës nuk ka asgjë artistike e aq mëpak ekologjike.

Është edhe Rita Ora. Por unë nuk i kam dëgjuar ndonjë këngë, nga ato 3-4 që ka. Dhe nuk e di sa njerëz ishin vërtet në shesh për të, apo ishte dallga e tortës. Çmimi për kreativitetin për të gjeneruar ndryshime, në vendin tonë nuk i shkon dot as një artisti e as ekologjisti, aq më pak shpikësi.

Mund të ishte biznesmen

Mafia. Fazlliç. Evazion fiskal. Nënpagim i punëtorëve. Kontrata në të zezë. Konkurencë e pandershme. Biznes anti-ekologjik. Më thoni një biznes të suksesshëm që nuk futet te këto kategori, dhe çmimi është i tiji.

Mund të ishte gazetar

Por ju e dini që s’mundet. Gazetarët, ata të vërtetët, janë të varfër e jo mondanë. Ka shumë ambicie për mondanitet në këtë profesion. Bazuar mbi guximin për të thënë të vërtetën, pa doreza, rrethi sa vjen e ngushtohet. Sigurisht, ka disa që kanë mbetur në opozitë. Ka që nuk heqin dorë. Por kjo nuk mjafton. Të jesh në opozitë nuk është vlerë apriori. Nganjëherë e për disa, është dhe fat i keq. Kanë mbetur nga ana e gabuar e kufirit.

Është dhe Mero Baze. Në këto kohë të errëta, njeriu ka nevojë që edhe duke lexuar një editorial, të gjejë shpresë. Të gjejë të vërtetat që shumë i mendojnë e askush s’i thotë, të artikuluara publikisht. Në këto parametra, Baze do ta meritonte Njeriu i Vitit, jo thjesht për atë që shkruan, por dhe për guximin për t’iu kundërvënë makinës së shtetit. Është fat i madh që lufta e tij personale bashkohet me luftën e shumë të tjerëve, por kjo nuk besoj se mjafton.

Mund të isha unë

Në përzgjedhjen e kandidaturave për Kryetar Bashkie, kam dëgjuar shprehjen “s’ka kë vë tjetër”. Tendenca për ta parë veten si qendrën e universit përcillet tek të tërë ne, si kob. Na duket, që po nuk ishim ne, bota nuk do rrotullohet. Brenda secilit prej nesh, vërtitet shpresa egoiste, “pse mos e marr unë. Ç’kanë të tjerët më shumë?” Nuk është se kanë më shumë, por nuk është meritë e imja nëse secili, në këtë vend, nuk bën asgjë për askënd tjetër përveçse për rehatin tij personal.

Mund të ishte “protestuesi”

Po ju e dini më mirë se unë, që ne jemi popull skllevërish, alias, popull Facebooku, ndaj ‘protestuesi’ ynë do ishte qesharak. Më kujtohet portreti që Time kishte zgjedhur për të personifikuar “protestuesin”, mund të ishte dhe burrë dhe grua. Protestuesi ynë do ishte një prototip i veshur me D&G, që ëndërron një android e një Minicooper. Do jetë pak e vështirë dhe ta dizenjojmë.

Dikush mund të thotë që “protestuesi” te ne egziston. 21 janari, mund të ishte një shembull. Por, nëse do bënim foton e “protestuesit”, do na dilte prapë fotoja e kryeministrit. Që është i vetmi që ka liçensë për të protestuar në këtë vend.

Mund të ishte “shqiptari”

Më vjen keq, por termi shqiptar, është shumë i vagullt. Ka shqiptarë që thanë për të vrarët e 21 janarit “mirë ua bënë, se na prishën pllakat”. Nëse ata janë shqiptarë, i bie që unë nuk jam. Atëherë, s’mund t’ja japim vlerën atij që nuk ekziston.

Jevgu i Vitit

Në këtë vështirësi zgjedhjeje, Njeriu i Vitit mund të kishte qenë Karl Marksi. Gjithçka që ai ka shkruar, unë e lexoj në realitetin shqiptar. Punëtorët që s’kanë asgjë veç krahut të punës, të lidhur në pranga e që quhen kredi bankare. Kapitalistët që duan vetëm të majmen, duke shkatërruar çdo gjë e duke marrë mbivlerën. Por as Marksi nuk mundet, pasi Njeriu i Vitit, duhet të jetë një njeri i gjallë.

Më vjen ndër mend një këngë e Luca Carbonit, “Kam parë edhe ciganë të lumtur...”. U kujtova, që edhe unë kam parë. I kam parë, të varfër, të paarsimuar, jashtë çdo sistemi e pa provuar kurrë ethet e pushtetit, duke bërë punët më të rëndomta në këtë vend. Por, të lumtur. Në mes të boshllëkut e vanitetit, ata, çuditërisht janë të paktët ndër ne që mbartin ende një copë jete njerëzore. Ashtu, kam njohur një rom pa dhëmbë në gojë që buzëqeshte vazhdimisht. Ia kam harruar emrin. Por, në dorë kishte një tatuazh të shëmtuar me inicialet e së shoqes, që kishte dhe më pak dhëmbë se ai. I martuar, me të njëjtën grua prej 20 vitesh. Kishin shumë fëmijë që mezi i ushqenin, në një barangë që kullonte shiun e baltën, por, brenda mjerimit, ishin njerëz. Dhe qeshte me gojën pa dhëmbë.

Ai, jevgu, gabeli, romi, evgjiti, cigani. Ai është Njeriu im i vitit. Për një arsye të thjeshtë. Nga brenda, të tërë jemi si ai. Të shtypur, të dhunuar, të marrë nëpër këmbë, pa liri e pa të ardhme, në mëshirën e ‘bosave’. Vetëm nga jashtë shkëlqejmë. Si të na kishin lyer me fosfor. Ai ka vetëm një gjë të vogël më shumë, edhe pse nuk e di. Duke mos qenë në asnjë nga kategoritë e mësipërme ai ka atë që pretendentët për Njeriun e Vitit na kanë marrë pa kthim, të qenit njerëz.

Ti je kopja e...!

botuar te Revista Klan, 1 dhjetor 2012

Nga kopjet, na ndodhi batërdia që po e festojmë 100 vjetorin me flamuj të deformuar e me mutacione. Sepse, dikush i ra fare për shkurt, download-oi foton e parë që gjeti nga Interneti dhe e futi në prodhim në seri. Mund të ketë edhe ndonjë konspiracion të vogël nga pas, ta zëmë një shtet që “nuk na e do të mirën” (në psiqikën tonë kombëtare e kemi edhe këtë koncept, shtete që nuk na e duan të ‘mirën’!), vendosi të tallet ca e ta përdhosë gëzimin tonë... si ata nxënësit që qëllimisht ua japin kopjen gabim të dobtëve. Flamujt mbushën tregun, ballkonet e makinat. Dhe një nxënësi që është mësuar të mbijetojë në shkollë veç me kopje, as nuk di se si, e as nuk e ka mendësinë e të kontrolluarit të asaj që “i falin”.
Biles edhe rrahja e gjoksit me grusht, (më shumë se rudiment) mund të shihet si një kopje e pafajshme nga gorillat. Fundja, ne sa lindim, marrim vesh nga farefisi që “ti je kopja e...” si një element gëzimi. Duket sikur fëmijët që nuk i ngjajnë askujt përbëjnë problem. Kopjet, janë më të sigurta. Fisi qetësohet.

Kopja, Zanafilla

Në filmin “Anija e Ëmbël” të Daniele Vicarit (shfaqur në TIFF 2012), një film që trajton dramën e 20 mijë shqiptarëve që rrëmbyen anijen që transportonte sheqer, “Vlora”, dhe kapërcyen me të detin deri në Bari, ka një skenë që më është shtampuar, për të mos ikur më, në kujtesë. Të mbyllur brenda në stadiumin e Barit, të ‘fortët’ grumbullohen bashkë dhe krijojnë zonën e tyre të influencës. Madje, ata shtien në dorë dhe nja dy vetura, dhe ekipet e TV-ve italiane kanë mundur të xhirojnë sesi ata i përplasin veturat me njëra-tjetrën, me egërsi, duke xhiruar gomat në qendrën e fushës së blertë.
Te kjo sjellje mund të zbulosh shumë tipare të shqiptarit të atyre viteve (që nuk është më larg këtij të sotmit). Bëhet fjalë për njerëz që për herë të parë, ndoshta, hipnin në një veturë. Dhe gjëja e parë që bënë ishte të kopjonin filmat me ndjekje të dhunshme që kishin parë në TV.

Kopja rikthehet

Kopjet janë metodë veprimi jona, e përditshme, paçka pse na hedhin poshtë shi ato vlera që ne i trumbetojmë me të madhe, nderin, zgjuarsinë, pasurinë. Njeriu që kërkon kopje me të tëra mënyrat është në fakt një njeri pa nder. Përveçse vjedh pronën e dikujt tjetër, çka e bën të vobektë me atë që po kërkon (pasuria!), përveçse kopja tregon paaftësinë për t’ia dalë vetë (zgjuarësia!), të lypurit e të jetuarit në kurriz të asaj që kanë bërë të tjerët, është një mënyrë jetese pa nder. Kujtoni fytyrën e atij që ju kërkonte kopje në gjimnaz, kujtoni çdo detaj të fytyrës e të shikimit, për ta kuptuar këtë. S’ju kujtohet asnjë? Epo, dikush ju mban mend.

Kopja e zezë

Në një festival filmi të shkurtër, dikush kish marrë një tregim të Heminguejt e i kish vënë sipër emrin e vet si skenarist. Nuk ishte një përshtatje, ishte një kopje mot à mot nga origjinali, që nuk ishte cituar as si burim frymëzimi. Edhe unë kam ‘kopjuar’ titujt e filmave me Batman, duke i përshtatur si mestitujt të shkrimit. Ne e kemi kthyer kopjen në standard jetese.
Kopjohet logoja dhe monumenti i 100 vjetorit; kopjohen këngë, kopjohen tekste këngësh, kopjohen modelet e flokëve të Rihannës e Gwen Stefanit; kopjohen pps-rat që vinin me emaile e tani postohen në FB; kopjohen qëndrime të moderatorëve të huaj, e deri në mënyrën si mbajnë dosjen a duart, si flasin a si qeshin; kopjohen teza doktorature, masterash e çfarëdo lloj pune tjetër shkollore e akademike; kopjohen programe partish, ide elektorale e deri edhe tag line fushatash; kopjohen logo televizionesh e skenografi emisionesh; kopjohen skenarë të pamiratuar e të varrosur në sirtarë por që më pas miratohen; kopjohen deri dhe piktura; kopjohen festat e huaja... kopjohet deri edhe mënyra si bëhet qejf!
Dhe pas tërë kësaj, kopja nuk është më e zezë. Ne nuk mund t’ia pranojmë vetes që standardi ynë është i zi. Vetë jeta jonë kthehet në një kopje, por ne nuk na bëhet MË vonë.
Shumë përtuan t’i ndërrojnë flamujt e pasaktë. “Hajt, se punën e bën”.

Kopja për gjithmonë

Komoditeti që të ofron kopja, është global, jo vetëm shqiptar. Ndryshimi qëndron tek mënyra sesi shoqëria e percepton dhe e dënon. Tezat e doktoraturës mund të kopjohen edhe në Gjermani. Por, atje, një ministër apo kryetar parlamenti që zbulohet me tezë të kopjuar e nxjerrin në pension, dhe me turp. Në Fanarin në Breg të Adriatikut nuk guxon as t’ua përmendësh.
Në Fanarin në Breg të Adriatikut, kopjacët shikohen me nderim e respekt, qysh në bankat e shkollës. E kundërta, ata që nuk japin kopje, përbuzen e përqeshen, deri edhe dhunohen nga shokët e klasës. Denigrimi i atij që mëson, që lodhet e që punon për të arritur diçka është krimi më i madh ndaj së ardhmes. Ne po krijojmë gjenerata kopjacësh, që dhe kopjen e marrin me dhunë, ose, tani vonë, me teknologji. Teknologji, e përdorur në mënyrën më negative e kundër-produktive të mundshme. Pa folur për faktin se te ne kopjohet keq. Flamurët me deformime, tregojnë sa të papërgjegjshëm jemi edhe në kopje. Kopjohet edhe me djallëzi - i famshmi kod zgjedhor spanjoll.

Kopja Përgjithmonë

Shqipëria sot nuk i ka mjetet për të kontrolluar kopjen. Nuk ka ligje të plota e as instrumente që të mbrojnë idetë nga kopja. Kopja është shkatërruesi më i madh i asaj që tek ne promovohet më fort si vlerë shoqërore, shoqërisë konkuruese. Në tregun e vlerave nuk hyhet me vlera, por me kopje të vlerave të dikujt tjetër. Kjo përveçse shkatërron elementët konkurues dhe zbeh nevojën e dëshirën për të punuar, për t’u rritur e ecur para, ka dhe një efekt shumë të rëndë ndaj të ardhmes. Zhduk kreativitetin e një populli. Ju mund të mos e vini re, por unë vërej një popull që nuk krijon dot më as art, as vlera, asgjë. Një popull që në botë nuk përfaqësohet dot me asgjë. Krenohemi me Kadarenë e kohës së diktaturës dhe me shkollën tonë (ruse) të baletit, po të asaj kohe. Ndërsa kopjojmë R’n B, hip-hop e turbofolk, në 22 vjet ne nuk kemi ndërtuar dot një muzikë pop shqiptare. As një shkollë filmi. As një festë. Kalamajtë tanë kanë kopjuar “trick or treat” të Halloween-it në “karamel apo tëmerr” (kjo, tha dikush, gjykuar nga shtimi i përdhunimeve nga pleqtë 80 vjeçarë të 12 vjeçareve, e kthen këtë frazë, për tmerr, në një pyetje retorike). Ne nuk kemi krijuar asgjë përveçse një shoqërie të deformuar nga modelet që shohim në TV, një Eurotrash të mirëfilltë, pa asnjë shenjë dalluese. Tani nuk bën dot as një bisedë të hajrit, se të tërë të tregojnë çfarë shkru njëri në FB.
Ne nuk krijojmë dot më.
Në vendin tonë/ kudo valojnë/ flamujt e një melankolie/ të trishtueshme... shkruante Migjeni.

Ringritja e kopjes së zezë

Në një studim të huaj, thuhej që pas disa brezash, ata që do vijnë mund të mos jenë në gjendje të përdorin teknologjinë e shpikur nga brezat e sotëm, sepse njeriu sa vjen e bëhet më pak i pavarur në të menduar. Në kohën e teknologjisë, njeriu gjithnjë e më pak mendon si i pavarur. Ngjajshëm, mund të themi që gjithë këta breza kopjacësh që po krijojmë mund të bëjnë që një ditë, askush të mos ketë nevojë të krijojë më në këtë vend. Është kaq e lehtë të kopjosh.
Liria e të menduarit, që çon në liri kreative, te ne nuk ka ekzistuar që në djep. Krejt fisi mendon atë që mendon trau i shtëpisë. Shkolla jonë shkatërron çdo frymë pavarësie në mendim. Liria e të menduarit, thuajse nuk ekziston as si vlerë shoqërore, aq më pak të promovohet. Jemi thjesht një shoqëri kopjacësh e drejtuar nga kopjacë.
Ne nuk krijojmë dot më, dhe ky do jetë fundi i shoqërisë si e tillë. Do ketë makina, liderë, këngëtarë, celularë, televizorë, por nuk do ketë asgjë të re. Një shoqëri që vetëm konsumon kopje, pa u lodhur. Nuk do ketë as muhabete interesante, do ketë vetëm përsëritje të gjërave të dëgjuara diku tjetër. Si një poezi që e kam lexuar më parë...
Në vendin tonë/ kudo valojnë/ flamujt e një melankolie/ të trishtueshme.../ dhe askush s'mund të thotë/ se këtu rron/ një popull që ndërton/ diçka të re.
Por, fundja kujt i bëhet vonë?

Fytyra e pistë e Pavarësisë

botuar te Revista Klan dt 17 nëntor 2012


Vendi ku gjej emocionin më të madh atdhetar së fundmi janë lokalet me muzikë live (pub-e a club-e, rrallë janë të identifikueshme qartë se ç’“zhanri” i përkasin). Njerëz të djersitur nga avujt e alkolit dhe të tollovisë bërtasin me zërat e ngjirur “xhamadanin vija-vija”. Në momentin e duhur, kur eksitimi ka arritur në tavan, del edhe një flamur i madh që tundet. Brohorima e xhamadan, aq sa të tërë i kap një përlotje patriotike.

Pyes veten, pse këndojnë? Pse bërtasin e përloten për Shqipërinë në lokal? Kur të dalin nga ajo sallë të tërë do shkojnë në shtëpitë e tyre, për të vazhduar jetët e tyre të mbushura me zgjedhje (jetësore) të korruptuara. Nesër, do t’i kthehen rutinës së tyre duke u bërë pjesë e ingranazhit që e ka shqyer Shqipërinë si një rreckë vija-vija. Nesër do ngrihen herët t’u bien pas masterave të rremë a CV-ve të rreme; të kapin miqtë për të rregulluar “ato gjërat” që i dinë vetë ata; të shohin mos bëjnë ndonjë lek; të shohin a ka mbetur ndonjë vrimë e sistemit pa ngulur pipën për të thithur padrejtësisht përfitime.
Ajo që e kujtojnë ‘pipë’ dhe ajo që u duket si ‘sistem’ lehtësisht i abuzueshëm, në fakt është trupi i Shqipërisë. S’po ju them se çfarë thithin ato pipa. Shoh njerëzit që tërbohen me patriotizëm në lokale (pub-e a club-e, rrallë janë të identifikueshme se ç’“zhanri” i përkasin) dhe shoh pastaj fytyrat me të cilat po shkojmë drejt 100 vjetorit të Pavarësisë.

Emblema e pushtetit

Unë nuk preferoj të merrem me individë, sepse e keqja e këtij vendi shkon përtej individit. Ama, të paktën 1 herë në 100 vjet mund të bëjmë një rezyme njerëzore, e të merremi pak dhe me figurat. 1 herë në 100 vjet, mund ta shohim veten në sy e të pranojmë se e liga në këtë vend përfaqësohet nga disa njerëz, më saktë në mënyrën sesi e përdorin pushtetin ata njerëz. Nuk më harrohet një mik që më thoshte që Berisha është tip interesant të rrish të bësh bisedë të lirë (që nuk e di nëse bën më, ja se nuk i kanë mbetur më bashkëbisedues që t’i rrinë afër për të shijuar biseda të lira, ja se vetë termi “i lirë” duhet t’i japë tension). Unë e besoj këtë. Por, përtej njeriut interesant e inteligjent Berishë (më inteligjenti nga të gjithë, thoshte një plak në autobus – dhe po, unë eci dhe me autobus) është mënyra sesi ai përdor pushtetin.

Dhe në këtë kuadër, fytyrat e Pavarësisë tonë janë të pista.

1 herë në 100 vjet, është mirë të mos merremi me sistemin por me njerëzit, me mënyrën si ata përdorin pushtetin. Në këtë moment qartësie, meqenëse unë nuk këndoj xhamadan e nuk përlotem në lokal për Shqipërinë, mund ta shoh qartë si po shkojmë drejt pavarësisë. Ne po shkojmë me Sali Berishën, me Ilir Metën, me Edi Ramën, me Fahri Balliun, me Lulzim Bashën, dhe nuk e keni vështirë për ta vazhduar vetë listën nën secilin. Çfarëdo përpunimi t’i bëhet “xhamadanit” këta mbeten realisht fytyra e Pavarësisë. Për të ditur se çfarë përfaqësojnë, një analizë të thjeshtë për këto 100 vjet mund ta bëjë kushdo.

Fytyra e kartëmonedhës 100-she

Pas 100 viteve, ne kemi bjerrur. Me përjashtim të televizorëve dhe elektrifikimit, gjithçka duket më keq. Pas 100 viteve, Shqipëria nuk është e jona. Shqipëria u përket një grushti njerëzish. Malet, lumenjtë e lisat nuk janë më ato të Naimit; pas 100 vitesh, janë rrethuar, mbuluar e masakruar me përbindësha prej betoni. Para 100 vitesh, një burrë ishte i barabartë me një burrë. Sot, edhe 1 fëmijë mund të jetë i pabarabartë me 100 mijë burra, varet se fëmija i kujt është. Deri dhe gjakmarrja tani pas 100 vjetësh është më keq, më paburrërore, më e ligë. Ajo është kthyer në një mjet dhune e shantazhi në vend se një peshore kanunore e së drejtës. Edhe pas 100 vjetësh, feja e shqiptarit nuk është shqiptaria.

Pas 100 vitesh, jemi ende anës sofrës së pangrënë, anës lumit të palarë, anës dijes... madje më keq, i kemi mbushur mendjen vetes se jemi të ngopur, të pastër e të ditur. Para ndonja 100 vitesh kishte një grup idealistësh që ëndërronte, shpresonte dhe punonte duke falur veten për Shqipërinë. Tani, “Punëtorëve të Rilindjes” ua kemi hequr dhe emrin te rruga, për t’ia vënë dikujt që ka interes Partia. U deshën 100 vjet për të vrarë idealizmin. Vrasësit janë fytyrat me të cilat po shkojmë drejt 100 vjetorit të Pavarësisë.

Fytyra qesharake e Pavarësisë

Standarti i ri shoqëror i sheh idealistët si budallenj. Në rastin më të mirë si naivë. Ata që korruptohen, dhe janë shumë, tallen herë me të keq e herë me dashamirësi me ata që nuk duan të përlyhen. Dhe po flas për korrupsion të shpirtit, jo thjesht për videon me bllok shënimesh. Kalamajtë që pinë cigare përpiqen me çdo mënyrë t’ua mësojnë dhe shokëve të tyre që nuk e shkelin rregullin, thjesht se i bezdis prania e dikujt që është moralisht më superior (tek cigarja, të paktën), me të njëjtin entuziazëm 3 milionë të korruptuarit e këtij vendi përbuzin ata pak që nuk konformohen në korrupsion. Fytyra e tyre, fytyra e idealistëve, e atyre që besojnë tek një Shqipëri e mirë, janë fytyra qesharake e Pavarësisë.

Më praktikët e shohin se çfarë po ndodh. Nesër, kur pushteti të bëjë rotacionin e vet, gjithçka e bërë deri më sot do të konsiderohet si “janë bërë ca gabime”. Të tjerët që do vijnë, do vijnë për të bërë dhe ata “gabimet” e tyre. Pas rotacionit, dëshira për “vendetta” do bjerë, vjedhjet e abuzimet do të parashkruhen, ata që morën copat e xhamadanit do të vazhdojnë t’i gëzojnë. Pragmatistët dhe inteligjentët e parashohin që kështu do ndodhë. Në një spirale që nuk mbaron kurrë, për poshtë.

Entuziazmi patriotik me flamuj, me kombëtare e me xhamadanin vija-vija, është një show perfekt i asaj që jemi. Na pëlqen që të marrim një dozë të lehtë e të padëmshme dashurie për Shqipërinë në pub a club (rrallë janë të identifikueshme qartë se ç’ “zhanri” i përkasin) si puna e atyre që firmosin një peticion kundër dhunës në Internet, për të menduar se e bënë pjesën e tyre. Prandaj habiten kur i shohin që ngjiren në lokalet live. Ne nuk kemi asgjë për të gëzuar në këtë Pavarësi. Asgjë për të kënduar. Asgjë për të festuar. Ne, jemi ende në pikën 0.

Zeitgeist

Unë mendoj se ka vetëm një rrugë për të rifilluar nga zero. Nëse është e vërtetë ajo që thotë Konica që këtë vend e ndërtuan idealistët... unë nuk shoh rrugë tjetër përveç kësaj. Nuk mund të ketë asnjë rilindje nëse nuk ka brenda idealizëm të pastër (budalla e naiv, siç e konsiderojnë shumica). Kjo kohë ndoshta nuk ka ardhur akoma. Me sa shoh, askush nuk e konsideron idealizmin si armë për të bindur votuesit e për të ndërtuar pushtetin. Por, ky vend nuk mund të rilindë nëse nuk vendoset një frymë e re, e bazuar mbi idealizmin e sado pak vetëve, edhe përkundrejt një shumice të korruptuar. Shqipëria nuk bëhet me kompromise. Çdo justifikim është vetëm dredhë për të mos i shkuar deri në fund.

Koncerti i “Bulevardit”

Do më pëlqente që sheshi i koncertit të Pavarësisë të mbetet bosh. Si vetë festa. Të mbesnin vetëm fytyrat e Pavarësisë mes 1000 deshëve të therur (4 desh mund të mjaftonin në atë Bulevard). Por, druaj se askush nuk do t’i rezistojë tundimit për të marrë ngrënë mish qyl e për të marrë një dozë xhamadani patriotik falas. Prandaj, mirupafshim në Shqipërinë e lirë, siç thotë një miku im aktor: “e lirë”, në kuptimin “cheap”.

Shteti dështoi? Një metodë ‘alternative’ për Lazaratin

botuar te Gazeta "Dita" më 10 nëntor 2012

Nëse do të kishim një hartë me ngjyra të Shqipërisë, kafja dhe grija do mbulonin pjesën kryesore. E kaltra do të ishte e lyer me njolla të zeza, dhe do të kishim dhe plot njolla të kuqe, duke gjykuar nga numri i aksidenteve, vrasjeve e vetëvrasjeve. Por, nuk do të mungonte një pikë e gjelbër: Lazarati, zona më bio e Shqipërisë moderne. Që shteti e ka humbur betejën me Lazaratin, kjo nuk do shumë për t’u kuptuar. Çdo turist i ngeshëm mund të hyjë lirisht e të tymosë bio pa asnjë problem në parcelat e gjelbra të Lazaratit, aty ku shteti nuk hyn dot. Dengjet me marijuanë mund të dalin lirshëm që andej, kurse një uniformë shtetërore po hyri, nuk dihet a del.
Shteti ka humbur në Lazarat. Ka humbur sepse ekonomia e tregut që kemi ngritur e bazon suksesin mbi anashkalimin e ligjit, sepse paraja komandon politikën, sepse mundësitë për mbijetesë janë reduktuar dhe mbijetsa nuk përfill moral e principe, sepse e ashtuquajtura luftë kundër drogës nuk mund të fitohet as në shtete më të organizuara, dhe mbi të gjitha, në kohën që jetojmë vetë termi i “luftës kundër drogës” është zhvilluar si koncept. Amerikanët tentuan të ndalojnë alkoolin para ndoca 100 vitesh, çka nuk i detyroi njerëzit të mos pinë, thjesht i dha shans mafias të fuqizohej. Nëse sheqeri do të dalë i jashtëligjshëm (për të mbrojtur me të drejtë diabetikët e obezët) kjo nuk do i ndalojë njerëzit ta gjejnë, thjesht do rrisë çmimin e do krijojë një parajsë të re trafiku.
Atëherë, çfarë duhet të bëjë shteti shqiptar me Lazaratin?
Nuk është turp të thuash që nuk e lufton dot. Turp është ta lësh si një zonë autonome të paligjshme. Ndoshta, duhen përdorur metoda alternative. Duhet përmirësuar legjislacioni, duhet modernizuar mentaliteti e qendrimi ndaj drogave të lehta, duke liberalizuar përdorimin por edhe mbjelljen. Meqë përdorimi i marijuanës “terapeutike” po gjen gjithmonë e më tepër përkrahje në botë, shteti mund të legalizojë kultivimin në zona të përcaktuara e të monitorojë rreptësisht tregëtinë e saj. Milionat që i shkojnë mafias e që indirekt fuqizojnë anti-ligjoren, mund të hyjnë në arkën e shtetit. Meqë gjithë bota flet për cilësinë e marijuanës sonë, turizmi shqiptar mbase mund të arrijë vërtet të joshë të huaj me një agri-turizëm në Lazarat. Por, e gjitha kjo vjen duke pranuar humbjen e duke nisur një qasje të re ndaj marijuanës jo më si drogë, por si agri-kulturë. Fundja, armikun që nuk e mposht dot, të paktën bëje mik që ta kontrollosh nga afër.

KOZMIKOMIKET: Life is not Ferr

Botuar te Revista Klan, e shtunë 3 nëntor 2012

Një ngjarje që ka kaluar me pak jehonë është gjyqi që antitrusti amerikan ka ngritur kundër Apple dhe 5 kompanive të mëdha botuese të librave sepse kishin bërë një marrëveshje të fshehtë për të mbajtur të lartë çmimin e librave elektronikë duke bërë që blerësit të humbisnin miliona dollarë.
Kjo gjë tek ne ndodh rëndom. Që nga çmimi i karburantit deri tek çmimi i biletave të avionit, nga ushqimet e skaduara tek banesat me çmime anormale, mund të rreshtohen raste të pafundme ku ajo që paguan individi nuk i përgjigjet një tregu të hapur, duke dëmtuar në radhë të parë atë më të pambrojturin, atë që jep dhe paratë.
Marrëdhënien mes të fuqishmëve dhe të pafuqishmëve, mes të pasurve e të varfërve, mes konspiracionistëve (thuhet që vendimet u morën në darka luksoze e të fshehta në Manhattan) e individit, e përkufizoi në gjyq fjalia e thënë nga prokurori i çështjes së këtij komploti, i cili e quajti fiksimin e çmimeve nga botuesit dhe kompania Apple si “not fair” ndaj blerësve të librave. Kjo gjë tek ne nuk ndodh kurrë.
Lajmi në vetvete ka shumë elemente përmes të cilave mund të zbulosh disa shtresa të realitetit të shoqërisë së sotme perëndimore. Por mua më intereson pjesa “fair”, një fjalë për të cilën nuk gjeta dot në shqip një fjalë korresponduese të mirëfilltë.

Fair - fer, një fjalë e pamjaftueshme në shqip

“Diçka e ndershme dhe moralisht e drejtë” mund të ishte shpjegimi në shqip i “fair”. Por, në të ka dhe një dozë respekti për qenësinë e tjetrit. Ka dhe paanshmëri. Ka brenda dhe moral, dhe ligj.
Por, si fjala “e ndershme” dhe fjala “e drejtë” nuk e japin kuptimin e gjithësishëm dhe ngarkesën sociale që mbart fjala anglisht “fair”. Vetë këto dy fjalë janë duke u holluar pak nga pak nga konkretësia e tyre në shqip.Duket sikur shqipja nuk e mbart dot fjalën e mirëfilltë “fair” në trungun e saj. Fundja gjuha ushqen vetëm fjalët që i nevojiten për komunikimin e përditshëm e funksional të shoqërisë. Edhe në anglisht fjalën ‘fair’ mund ta shpjegosh më mirë me atë që ajo nuk është. ‘Fair’ është të mospasurit e paragjykimit, padrejtësisë, anshmërisë e pandershmërisë.
Në Kosovë e përdorin të shqipëruar nga anglishtja, “fer”.
Në shqip, sa herë dikush bën një veprim “fair” zakonisht themi, “njeri i mirë”. Unë besoj se të qenit fer është një normë thelbësore e shoqërisë njerëzore – ajo i përmbledh dhe vëllazërinë, dhe barazinë dhe lirinë. Fundja dhe liria, është një nga atributet më fer të marrëdhënieve mes shoqërisë dhe individit. Stalini mund të ketë qenë një njeri i lirë në vetvete, por askush nuk e percepton si të tillë. Liria vetë, mbase është standard kolektiv më shumë sesa individual. Pra fair-i i përmbledh të treja elementet e shoqërisë demokratike perëndimore: vëllazërinë, barazinë e lirinë.
Të qenit ‘fer’ do duhej të ishte një normë ligjore e morale, nga më të fortat. Tek ne është diçka opsionale. Një përjashtim nga rregulli. Në Shqipëri të qenit fer është një opsion që e kanë pak vetë, ata që siç thashë, kur veprojnë fer, ne i shohim me syrin e “njeriut të mirë”. Diçka jashtë normales. Gjuha jonë nuk ka një fjalë për ‘fair’ sepse ajo ne ekziston brenda nesh si normë shoqërore.

Shoqëria e individëve jo fer

Të qenit fer na mungon që në qelizë. Në Shqipëri, pritshmëria nga çdo marrëdhënie është që individi 1 pritet ta abuzojë individin 2. Ose, ky i fundit, mundet të përfitojë nga individi 1. Kur dy shqiptarë ulen përballë njëri-tjetrit për të hyrë në një marrëdhënie, gjëja që mendon secili është “ku po ma fut tjetri”. Kemi arritur në pikën që dhe kur dikush na thotë ‘mirëmëngjes’ ne vrasim mendjen ‘pse na e tha’, ‘çfarë ka ndër mend’, ‘ku deshi me dalë me këtë’. Në të tëra marrëdhëniet tona, kur punësojmë dikë ose punësohemi diku, kur formojmë një ortakëri në biznes, kur dikush troket në një zyrë për të zgjidhur një hall, në të tëra hallkat, ka pak gjasa që vendimi që të merret të jetë fer. Dhe jo vetëm fer sipas ligjeve, por edhe sipas një ndjenje të brendshme morale, që qytetarët duhen trajtuar ‘fer’. Jo më kot, fair play në një program komik ishte transformuar në ferr play.

Ferri i familjeve jo fer

Gra që qepen për të garantuar diçka që një burrë çuditërisht vazhdon e kërkon me ngulm; burra që dhunojnë e deri dhe trafikojnë bashkëshortet. Kjo është familja jonë jo-fair. Vajzat e vogla që vijnë shpesh të dytat, pas vëllezërve, në prioritetet financiare e të së ardhmes. Shpesh, janë zgjedhja e dytë që në bark. Sigurisht, jo të tëra familjet shqiptare janë kështu. Por, dhe në familjet më të mira mund të gjeni më shumë se një marrëdhënie jo-fer. Vetë fraza e vrazhdë “goca është e botës” është një premisë e trajtimit jo fair brenda familjes. Një familje jo fair, një shkollim jo fair, individë që shkolla e jetës u mëson se ‘life is not fair’, dhe ja ku jemi, kombi që nuk ka një fjalë adeguate për ‘fair’. Një komb që ashtu dhe qeveriset.

Ferri i politikës

Politika shqiptare, si biznesi më i kollajtë dhe trafiku më jo-fair i vlerave në këtë vend, është zanafilla e politikave të pandershme, e vendimmarrjeve të padrejta, dhe e përcjelljes së kulturës së abuzimit me më të dobëtin në të tërë nivelet shoqërore. Rama që hesht mbas Gërdecit, Meta me zë e figurë, Kryeministri në çdo gjë që bën, deputetët që shiten, poste që trafikohen, thasët me miell, vota që blihen a vidhen, kjo është politika e dhimbjes. Shtetasit i marrin vesh të gjitha këto, por, zyrtarisht ato nuk ekzistojnë. Ato nuk ekzistojnë sepse instrumentet e së vërtetës, mediat, luajnë vetë një lojë të pistë, jo fer.

Ferri i së vërtetës

Praktikisht, kryetarët e partive më të pasura (nuk do e keni kollaj për të imagjinuar listën) ndërhyjnë deri dhe personalisht për të diktuar linjat editoriale, madje edhe se çfarë nuk duhet të transmetohet në edicionet e lajmeve. Gazetarë emisionesh marrin zarfet përkatëse për të promovuar jashtë çdo etike e logjike gazetareske parti apo individë të caktuar. Pastaj janë dhe ata që shkruajnë me porosi. Benefitet që gëzon një grup mediatik sot, të tjerët shpresojnë t’i gëzojnë nesër, kur të vijnë ata (!!) në pushtet. Sepse, mediat dhe individët në krye të saj, e kanë shndërruar misionin e tyre në “ardhje në pushtet”.
Nga të gjitha ferret e në shoqërie jo fair, kjo e së vërtetës është më e trishtueshmja. Sepse deformimi që na kanë bërë, jo thjesht deformimi i së vërtetës, por deformimi i mënyrës sesi na kanë sforcuar ta perceptojmë të vërtetën, është krimi më i madh kundër qenies sonë njerëzore.
Mbi këtë deformim ngrihet ngadhnjyese politika e dhimbjes dhe pushteti i disa të privilegjuarve. Dhe kjo nuk mund të kalohet vetëm me një tundje koke dhe duke shqiptuar se “vetë jeta nuk është fair”.

Life is not ferr

Fraza e parapëlqyer në perëndim, ‘life is not fair’ na çon të besojmë se kështu është gjithandej. Individët që i shmangen të qenit ‘fair’ nuk mund të mungojnë në një shoqëri konsumi e cila të sulmon me nocionin e ‘loser’-it dhe ‘winner’it. Të pasurve u intereson vetëm fitimi. Fitimet ekstra nga fiksimi i çmimit të librave nuk u shkonin shkrimtarëve por shtëpive botuese. I vetmi ndryshim është se “gjithandej” shoqëria përpiqet të vërë ekuilibrues, qoftë mediat, shoqëria civile apo dhe institucionet (si anti-trusti amerikan). Tek ne kjo gjë nuk ndodh, sepse duket sikur ne nuk e ndjejmë që është e drejtë thelbësore njerëzore të qenit i trajtuar ‘fair’. Nuk është nderi që na e bën një njeri ‘i mirë’. Është diçka që na takon. “Blerësit kanë të drejtë të trajtohen ‘fair’” tha prokurori i anti-trustit.

The ferr idol

Ah, dhe një gjë e fundit. Ka diçka shumë jo fer në mënyrën sesi ngrihen idhujt. E meqë njeriu qenka kaq i prirur e jorezistent ndaj idolatrisë, për të gjithë fansat e Steve Jobsit, ai ishte pjesë e këtij komploti kundër publikut.

Ku shohin sytë bosh të Aishes

Botuar te Revista Klan, dt 20 tetor 2012

Ju e njihni historinë e Aishes. Ma do mendja, kur qëllon që dikush të hapë bisedën e vrasjes në një tavolinë kafeje, ju e korrigjoni me detaje më të sakta. Pra, nuk ka rrezik që të jeni të painformuar. Është shqetësues trupi i saj pa kokë, i ati i saj, don-Zhuani 80 vjeç, heshtja e grave, dhuna e burrave dhe cinizmi i shoqërisë. Çdo shqisë e kokës së prerë Aishes ka shumë për të thënë, dhe meqenëse në këtë vend vajzat si ajo nuk i le njeri të hapin gojë, po i lë rradhën time.

Goja e Aishes

Goja e Aishes, do të akuzonte gratë e këtij vendi. Para pak ditësh, gratë e shoqërisë civile dolën në shesh për të protestuar ndaj kësaj gjëje, që fjala më e butë do e përshkruante si plagë shoqërore. Në protestë u mblodhën gjithsej jo më shumë se 40 gra e vajza (shumica, ngaqë marrin dhe rroga për të qenë shoqëri civile). Më shumë janë ato që solidarizohen në distancë, në FB, për shembull, por ja që atë ditë kishin lënë një kafe që nuk mund ta shmangnin, nja dy dyqane që kishin për të parë, kishte dhe disa që erdhën mu afër vendit, po nuk gjetën parkim, e nuk iu bashkuan protestës.

Më kujtohet lumi i indinjatës së shumë femrave ndaj një shkrimit tim të titulluar “Femrat” të para nja dy vitesh. Nuk i pashë tek protesta për Aishen. Mbase është faji im që besoj në klishera si “solidarizimi femëror”, por, do kisha dashur ta shihja sheshin plot me gra. Dhe ju lutem, mos bëni komente poshtë shkrimit tim, do ishte shumë cinike.

Hunda e Aishes

Është ironik fakti që mu në kulmin e telenovelave turke, na del një Aishe e jona me emër telenovele, që romanin e vet tragjik e ka nisur që 14 vjeç. Rrezik, që 14 muajsh. Shoh burrat e mbledhur nëpër kafenerat e periferisë duke parë telenovelat turke në ekranet e mëdha (ato të Bllokut e mbajnë te FTV, java e modës në Tajvan), ndërsa burra të tjerë dhunojnë me lloj-lloj presionesh e marifetesh të vockla fëmijët e vegjël të periferisë. Fshati hesht. Si në rastin e atij që dhunonte 2 vajza të mitura. Heshtja e burrave që nuk duan t’u humbasë asnjë fjalë e telenovelës, është heshtja e kufomave sociale: njerëz pa rrugëdalje, ekonomia e tyre e rrënuar, shtëpitë e tyre të mjera, fëmijët e tyre të pashkolluar, e drejta e tyre për t’u çiftuar e pasur një jetë seksuale të shëndetshme e ulur në nivelin e derrit, burra të nënshtruar nga padija e varfëria ndaj kujtdo burri tjetër me pak pushtet e para.

Në Shqipëri nuk ka ajër të pastër, aq më shumë në fshat. Ajri jonë mban era kërmë sociale. Një femër e nuhat këtë që sa rritet. Ky, nuk është vend për vajza të vogla.

Hunda e Aishes, do akuzonte burrat e këtij vendi. Sikur ata të ishin burra. Ata janë vetëm hija e një burri, me mënyrën si votojnë, me mënyrën si jetojnë, me mënyrën si skllavërohen. Ata janë më viktima se Aishja, edhe pse nuk e dinë. Por faji i vërtetë qëndron më lart. Atje ku mblidhen fijet e pushtetit, atje ku thurret politika e dhimbjes, atje ku korbat të qërrojnë sytë.

Sytë e Aishes

Sytë e pajetë të Aishes, shohin kryeministrin. Të pajetë, si vetë shoqëria që ai modelon prej 20 vitesh, ku ai është lider i padiskutueshëm prej gati dy dekadash (ka qenë dhe një tjetër, që s’më kujtohet, për pak kohë, tashmë në ekzil mondan në Vjenë).

Sytë bosh të Aishes janë si vetë shoqëria. Të jesh gjel majë plehut, nuk i jep vlerë plehut. Thjesht i vë emrin gjelit. Historia e Aishes është e tmerrshme, sepse Shqipëria është plot me histori dhune të tilla. Çdo fshat, çdo lagje ka të tilla që dalin në dritë vetëm kur vrasin një vajzë. Dhuna, si mënyrë jetese e ka fillimin te fjalori i kryeministrit, te mënyra sesi ai bën politikë e si ngre politika, te njerëzit që i shërbejnë e e përshkëmbejnë. Fshati shqiptar është ashtu, edhe sepse cinizmi i kryeministrit me historitë e tij të Zvicrave me det e të zhvillimit që ia kalon Gjermanisë, është për të mbuluar plehun duke kënduar.

Aishja është nënprodukt i shkatërrimit të arsimit në këto 20 vjet që ka prodhuar vegjetues socialë në vend të energjive krijuese.

Fshati shqiptar, ku jetojnë Aishet, është llumi më i madh ekonomik, social e njerëzor që mund të të shohin sytë. Sikur të kishte njeri sy për të parë. Ne kemi vetëm sy bosh, si të kokës së prerë të Aishes. Dhe, për fatin tonë të mjerë, ne nuk shohim dot as me zemër.

Zemra e Aishes

Unë mund t’i kuptoj njerëzit e dhunuar politikisht të këtij vendi. Njerëz të paaftë të bëjnë punën e tyre. Njerëz të paaftë të ndërtojnë një shoqëri më të mirë.

Aishja është dhe një shuplakë për Kryetaren e Parlamentit, për gratë e pozitës dhe për ato të qeverisë-hije. Aishja është shuplakë për ato gra që pushteti i ka bërë të pushojnë se qeni gra. Aishja është shuplakë për ata burra të cekët e pragmatistë që nuk kanë ditur të bëjnë kurrë diçka më shumë sesa të vjedhin dhe të llapin ekraneve të TV-ve. Një gjasme-elitë pa ideale, që jetojnë ngjitur me mjerimin dhe kujtojnë se janë të paprekshëm nga sëmundjet e shoqërisë. Të lehtë e të përkohshëm, të papërgjegjshëm e vanitozë, pragmatistë e pa pikë ideali, ata janë sëmundja e vërtetë e këtij vendi.

Veshët e Aishes

Është e habitshme që mjerimi ka zënë vend aty feja është më e ngulur. Aishja është dhe një shuplakë për gjasme-zellin fetar të këtij vendi. Një vend besimtarësh nuk mund të ketë kaq shumë histori të tilla. Ai plaku, ai babai, ai fshat, ato fshatrat e tjerë ku historitë si kjo janë me mijëra, janë shembuj mjerimi po aq sa shembuj ligësie njerëzore. Feja, ka dështuar të kryejë misionin e vet: ta mbushë këtë vend me njerëz të mirë. Ata kanë rekrutuar trupa, por nuk kanë prekur asnjë shpirt.

E vërteta e trishtueshme është që ne nuk jemi besimtarë. Ne jemi thjesht njerëz të ligj që kemi nevojë të fshehim ligësinë pas një gjëje të madhe e fuqiplotë. Njerëzit e këtij vendi, të pazotë për të qenë të përgjegjshëm, kanë zgjedhur të maskojë papërgjegjshmërinë e tyre me besimin.

Fetusi i Aishes

Kjo nuk është një ngjarje fshati. Kjo është histori Shqipërie. Aishja nuk është as e para e as e fundit. Më parë ishte një Nazime, e më parë një tjetër, e një tjetër, një lumë vajzash. Dhe ky lumë krimesh nuk luftohet as me policë, e as me shkishërime. Kjo nuk është çështje “opinioni” shoqëror. I ashtuquajturi “opinioni” është një nënprodukt i shoqërisë. “Opinioni” reflekton gjendjen e shoqërisë, dhe shoqëria jonë është nënprodukt i mjerimit. Dhe mjerimi, ka vetëm një gisht për të drejtuar: në majën e piramidës së plehut.

Ndaj, është e pandershme të merresh me të atin, me Donzhuanin 80 vjeç, me “opinionin” e fshatit apo “Opinionin” e Fevziut. Ata janë nënprodukte të mënyrës sesi është qeverisur ky vend që na ka çuar në mjerim ekonomik, social, arsimor, kulturor e njerëzor. Të tërë ata që e kanalizojnë problemin tek fshati, opinioni, i ati e donzhuani, duan vetëm të bëjnë muhabet, e nuk duan të shohin fajtorin e vërtetë. Dënimi me vdekje, shkishërimi dhe policët, nuk janë zgjidhja. Vrasja e “Aishes” ka të bëjë me mjerimin, dhe me përgjegjësit përkatës.

Ky fenomen zhduket vetëm duke zhvilluar krejt shoqërinë, duke ndryshuar rrënjësisht arsimin, duke krijuar zhvillim të vërtetë ekonomik e jo fllucka propagande, duke ndryshuar politikën e dhimbjes që vjen bash nga Tirana, duke instaluar drejtësinë sociale e ligjore, duke krijuar një të ardhme përkundër mentalitetit se çdo gjë arrihet me dhunë. Ky fenomen kërkon shtet social, dhe jo shtetin e VIP-ave të Opinion-it.

E pamundur, e?

Vjen një moment kur mësohemi aq shumë me llumin, sa ai bëhet gjendje e jona natyrale.
Ky vend nuk ka shumë ndryshim nga ai sulltanati ku mbahej një kamare turpi e ku vendoseshin kokat e prera. Vetëm që nuk kemi kamare. Por, edhe pa të, koka e prerë e Aishes më duket sikur na sheh tërë ditën në llumin tonë njerëzor ku jemi zhytur. Dhe ku, vazhdojmë të kuakim si bretkosat.

Mes demonëve dhe heronjve

botuar te Revista Klan


Besoj se mund të biem dakord që politika është tashmë vepër e më të fortëve. Politikanë të fortë, të burgosur që dalin nga burgjet para zgjedhjeve, terror psikologjik, vota të marra me dhunë jo më në terren, por mu në mes të KQZ-së. Kohërat që po jetojmë sjellin një rrezik të madh bashkë me të fortët, krijimin e demonëve. Dhe kjo e fundit, mund të na çojë në ngritjen e heronjve të rremë.

Koha e më të fortit

Koha e Zogut, koha e Enverit, Koha e Nanos, Koha e Salës. Vetë termi që përdorim tregon sesi e identifikojmë ne zeitgeist-in e një periudhe: epokat e zhvillimit për ne identifikohen me individin që sundon. Edhe pse fjala ‘zhvillim’ nuk ka shumë vend këtu, sepse nëse zhvillohet teknologjia, nuk është sigurisht merita jonë. E vetmja gjë që mund të zhvillonim ne, marrëdhëniet dhe indi social, janë pak a shumë njësoj si para 100 vjetësh. Të ardhur nga një kulturë bajraqesh, indi ynë social ka mbetur te fisi, dhe shprehja “i pari i fisit” vazhdon të jetë implikimi ynë më i fortë politik. Në fletën tonë të votimit, duhet të vënë emrin e kryetarit të partisë pranë kutisë, që masat popullore të mos ngatërrojnë votën.

Marrëdhënien tonë të sëmurë me majën e piramidës, jam përpjekur ta tjerr në Tartën “Një njeri i vetëm do të shpëtojë Shqipërinë” të 13 nëntorit 2011. Por, kjo kultura e më të fortit kam frikë se nuk është punë burrash të këqinj, sesa burrash të zgjuar që kanë kuptuar karrotën me të cilën të na heqin prej hunde. Është një karrotë e maskuar si shkop. Të fortët, ndoshta pjesërisht i kemi krijuar dhe vetë, me nevojën tonë për ta zhdukur kundërshtarin. Dhe për këtë na duhet një lider, dhe na bind një lider i fortë. Ai që ‘të zhduk’.

Demonët

Dikush më tregonte para ca vitesh që në vendin e tij afrikan (Mozambik, ndoshta), demokracia funksiononte pak a shumë kështu: partia që humbte, nuk njihte zgjedhjet dhe merrte armët e dilte malit. Deri sa një armëpushim krijonte një mundësi për zgjedhjet e tjera. Grupimi (zakonisht me bazë etnike) që humbiste, prapë merrte armët e ngjitej malit. Dhe krijohej historia pa mbarim e një demokracie që duke u përshtatur në kushtet e vendit, nuk arriti të ishte kurrë e tillë.

Meqënëse kemi qëlluar pak dembelë dhe ca si ngushtë (as në male nuk ke më ku fshihesh se janë plot fabrika betoni), ne nuk i ngjitemi malit. E bëjmë luftën tonë pa lëvizur nga karrigia. Mënyra më e mirë për të na motivuar është ajo e krijimit të demonëve përballë. Demoni përballë (në llogoren tjetër) na mban të fokusuar në luftë. ‘Demoni’ është forma më e kollajtë për të aktivizuar genin voodoo tonin, dhe të fortët e politikës e kanë kuptuar. Me demonin përballë, ne jemi gati të luftojmë nën flamujt e demonit që kemi pas shpine. prandaj demonizohen liderët e dy krahëve. Demonizimi, mund të sjellë rënien e njërës kokë të së keqes, por nuk e shëron sistemin.

Prandaj unë nuk jam dakord që Kryeministri është demon. Nëse ka vrarë më 21 janar, siç akuzohet nga shumë vetë, kjo e bën atë një vrasës por jo një djall. Nëse ka vjedhur vota, kjo e bën atë një shkelës ligji, nëse ka vjedhur pasuri, kjo e bën një hajdut, por jo djall. Duke e shndërruar një lider në demon i kemi dhënë valencë, i kemi dhënë dhe aurën e ‘të pamposhturit’, madje edhe përjetësinë demoniake. Mbi të gjitha, ky demonizim i mban llogoret përjetësisht në këmbë, dhe e vetmja gjë që ndodh është që mbushen me djaj të tjerë. Por, shqiptarëve nuk u bën më përshtypje. Rëndësi ka llogorja.

Heronjtë e rremë

Psikologjia e llogoreve na çon të merremi me individin e jo me veprën. Sulmi i neveritshëm ndaj Kadaresë në favor të co-diktatores, është shembull tipik i mediokritetit që ia ka rënë një armë anonime në dorë, blogu ose gazetarëve që u ka rënë një pre e lodhur në dorë, një shkrimtar jashtë hireve partiake. Gazetarët tanë që nuk kanë kurajë të investigojnë asnjë aferë korrupsioni, u ra në dorë mundësia për të ‘investiguar letërkëmbime’. Ata që nuk u ankuan që rrugës “Punëtorët e Rilindjes” iu vu emri Xh. Bush. Punëtorët e Rilindjes që shkrinë pasurinë për këtë vend, me presidentin më pak të kuotuar në botë.

Janë ata që duan të tërheqin këdo në baltën e llogoreve. Mes injorancës e ligësisë, mes llumit të llogoreve dhe duke mos e njohur kurrë horizontin, masat ngrenë në qiell heronj të rremë. Trafikantë e keqbërës, ish-kriminelë të diktaturës, kanë krijuar një kult të vetin (që mund t’u vazhdojë dhe pas vdekjes) dhe, duke ditur me mjeshtëri të rrinë brenda llogoreve duke bërë njëkohësisht dhe të fortin, janë të adhuruar në publik. Psikologjia e llogoreve e njeh tjetrin vetëm kur e ka në llogoren përballë, dhe vetëm atëherë ne jemi të qetë, sepse ai është një identik me ne, pavarësisht se hasëm. Vetëm atëherë e respektojmë.

Ai që nuk është në llogore, as tek e jona as tek e hasmit është dyfish hasëm. Llogoret, të fortët, demonët, kanë krijuar një surrogato të demokracisë. Kanë krijuar anti-heroin e urryer. P.sh. modelin Lubonja.

The Dark Knight

Kam lexuar me vëmendje komentet ndaj dy shkrimeve të Lubonjës, të dyja kritike me qeverinë, një te Panorama, media pranë qeverisë, e një te Tema, media kundër qeverisë. Në të dyja portalet, Lubonjën e shanin njësoj me urrejtje. Shanin individin, pa u marrë fare me idetë. Lexuesit pro qeverisë e konsideronin si të shitur, etj, anti-qeveritarët e akuzonin si shërbëtor të qeverisë, madje, armiqtë e atij që është sot Kryeministër, e denigronin me të njëjtin fjalor e argumenta si të Kryeministrit. Siç thashë, pa u marrë me idetë.

Jetojmë në një vend, ku po këta që pretendojnë ‘besnikëri’ ndaj një kauze që nuk e kanë kuptuar as vetë mirë përveçse si luftë llogoresh, nuk harxhojnë asnjë lek për të blerë librin e dikujt apo gazetën ku ka shkruar dikush. Pra, nuk kontribuojnë në mbijetesën e shkrimtarit. I duan shkrimet falas, dhe në karrike. Ama, Lubonja flet në të njëjtin TV ku foli dhe kryetari i opozitës. Dhe, ndoshta bën më opozitë me sistemin sesa bëri kryetari. Thashë me ‘sistemin’ jo me kryeministrin.

Akuza më e fortë që i bëhet Lubonjës është “pse flet për çdo temë”. Në një vend ku askush nuk bën kritikë profesionale për asgjë, ku nuk ka kritikë arti, ku ka vetëm gazetarë që shkruajnë për thashetheme VIP-ash, ku dokumentari ngatërrohet për kronikë lajmesh, e ku arkitektët mbështesin me turp masakrat e Tiranës, ja që u dashka që një person i vetëm të ngrejë zërin për gjithçka. Ama, më shumë sulmohet Lubonja pse flet si arkitekt, sesa arkitektët që mbështesin (edhe duke firmosur) krimin urban.

Pamundësia për të kuptuar ekzistencën e mendimeve dhe individëve jashtë sistemit “o me ne o me ata” ka bërë që sistemi të rrijë kaq gjatë në këmbë. E keqja e këtij vendi është sistemi. Ky sistem, pjell kohën e Salës sot e kohën e X-it nesër. Ky sistem, ndërron vetëm demonët dhe mban në këmbë llogoret. Sistemit i intereson që të dalin vetëm heronj të rremë për skllevër realë. Sistemit, i interesojnë monumentet prej guri, jo luftëtarët e të vërtetës.

Heronjtë e vdekur

Komentuesit në një blog sot mund të denigrojnë një shkrim të Fishtës (pa e ditur që është i tij) në emër të autoritetit të Fishtës, shkruan N.Spahiu në një shkrim të vetin. Në një intervistë, Arben Puto thotë pak a shumë se “trajtimi që i bëhet ende figurës së Skënderbeut në Shqipëri ndihmon për ta mitologjizuar atë, dhe në fund publiku nuk mëson historinë e një personazhi historik, por atë të një monumenti kulturor. E njëjta gjë ndodh dhe për figurat e tjera, që nga Nënë Tereza e thellë deri te Fishta.”

Kjo është Shqipëria. Plot injorancë, baltë, ligësi, skllevër dhe ushtarë të verbër. Ky është sistemi që disa pak po përpiqen ta luftojnë. Shpresoj shumë tek një shumicë e heshtur që nuk ulet të bëjë komente në baltë. Dhe mbi të gjitha, shpresoj që të mos i humbim ato pak pika referimi që kemi, që rrinë jashtë llogoreve.

18 pyetje mbi 'të shenjtën' e Rudian Zekthit

botuar te Respublica

Javën e kaluar, Panorama, e më pas Respublica në op-ed-in e vet botuan një përsiatje të Rudian Zekthit të titulluar “e Shenjta”. Duke qenë se e shijova në të lexuar, nuk mund të rri pa shkruar për të, ose siç do vini re, mbi të. Për hir të formës sesi zgjodha të ndërtoj përgjigjen, por dhe për faktin se mund të jetë pak e sikletshme qoftë dhe në kompjuter të kalosh nga “e Shenjta” tek “18 pyetje mbi të shenjtën e Rudian Zekthit”, jam i detyruar të rikopjoj ‘pikat’ e së Shenjtës dhe pjesët e mia tia vë përbri, me gërma të pjerrëta. Shpresoj që të mos e kem fyer autorin me këtë ‘zgjidhje teknike’.
Meqënëse ‘e shenjta’ ime, ka qëlluar të jetë filozofia, mënyra më e drejtë sesi unë mund të shprehem, është përmes pyetjeve. Për mua, dyshimi, është rruga më e drejtë drejt së vërtetës dhe pyetja, është forma më e drejtë për ta respektuar atë të vërtetë.

1. E shenjtë është çfarëdo entiteti apo dukuri që themelon, legjitimon apo garanton ekzistencën e përbashkët të një bashkësie njerëzish. Duke e konsideruar jetike këtë ekzistencë në bashkësi, për pjesëtarët e saj gjithë çfarë i bashkon është më e rëndësishme se çfarëdo dhuntie ekzistenciale personale, dhe vetëm nëpërmjet këtij raporti të individëve me bashkësinë fiton statusin e të qenit e paprekshme, e pacenueshme. Pra vetëm ky raport bën të mundshme të shfaqet detyrimi për pacenueshmëri, i cili, nga ana tjetër, e shfaq si dukuri sociale të shenjtën.
A mund të ekzistojë e shenjta në grupime të vogla njerëzish? A mund të jetë vlera e së shenjtës së një tribuje të humbur në Amazonë me atë të një feje të madhe botërore? A ka rëndësi koha kur ky entitet ka lindur? Një e shenjtë e krijuar në këto 800 vjet (si Magna Carta, psh) a është e njëvlershme me një të shenjtë të krijuar 2000 vjet më parë si Krishtërimi?
Nëse unë, im bir, im nip, im atë e im gjysh, gjejmë një entitet që na themelon, legjitimon apo garanton ekzistencën tonë të përbashkët, a mund të themi që kemi dhe ne të shenjtën tonë?

2. E shenjta, pra, është një dukuri sociale – nëpërmjet së shenjtës një bashkësi formohet dhe krijon identitetin e saj të dallueshëm nga bashkësitë e tjera. Është e vërtetë se ky koncept zanafillor dhe i përhershëm i së shenjtës është mjegulluar dhe relativizuar në kohën tonë si pasojë e faktit që individët, duke e zotëruar intuitivisht lidhjen mes së pacenueshmes dhe së shenjtës, gjithmonë e më tepër i konsiderojnë realitetet e tyre individuale si të paprekshme duke i shpallur të shenjta. Mirëpo e shenjta nuk është një fenomen individual – psikologjik, por kolektiv – social.
Identiteti i dallueshëm i së shenjtës, përzjerë me detyrimin për pacenueshmëri, a mund të çojë në dhunë? E shenjta, si fenomen kolektiv-social, a mund të përmbajë tensione e dhunë përbrenda vetes, si të gjitha fenomenet kolektivo-sociale? Kjo dhunë, a e modifikon të shenjtën brenda vetes së saj? Dhe nëse një entitet transformohet, a ka gjasa që të jenë ‘më radikalët’ ndaj ‘më liberalëve’ ata që të ndikojnë në formën (ose anasjelltas) e ardhshme të së shenjtës?

3. Sepse e shenjta legjitimon apo garanton domosdoshmërinë e të qenit bashkësi të individëve vetëm duke qenë një realitet që i tejkalon pjesëtarët e kësaj bashkësie, një realitet që secili prej tyre i vetëm nuk ia ruan dot paprekshmërinë. Në këtë mënyrë, e shenjta është një nga dhuntitë që dallon (edhe në mungesë të çfarëdo kriteri tjetër) për nga mënyra e të qenit individin nga bashkësia: individi mund të ketë gjëra të paprekshme (por jo të shenjta), kurse bashkësia nëse ka gjëra të paprekshme ato janë pashmangshmërisht të shenjta.
Nëse e shenjta ekziston si entitet vetëm kur një bashkësi ka gjëra të paprekshme, a ekziston e shenjta tek një individ (për shembull një profet) i cili në momentin e ndriçimit është i vetëm me të të vërtetën e vet? Nëse nevojitet më shumë se një individ për të krijuar bashkësinë që mundëson ‘ardhjen në jetë’ të së shenjtës, a mos kjo i heq të shenjtës prejardhjen hyjnore dhe e kthen atë vetëm në një entitet që merr jetë nëse individit të parë të ndriçuar i shtohet një i dytë, e më pas një i tretë derisa të bëhen 1 miliard? Nëse procesi kthehet në të kundërt, pra, nga një miliard, bashkësia reduktohet në 10, 3, 2, 1, nëse anëtarët e saj shuhen një e nga një, a mundet që i fundit i tyre të mbartë të shenjtën brenda vetes? A vdes e shenjta nëse i fundit i Mohikanëve nuk ka vdekur akoma?

4. Sa herë që vërehen të paktën dy bashkësi njerëzore të ndryshme nga njëra-tjetra, kjo do të thotë se ato e kanë themeluar dhe garantuar përmes entitetesh të ndryshme domosdoshmërinë e pjesëtarëve të tyre për të ndenjur bashkë, pra do të thotë se ata kanë të shenjta të ndryshme. Prandaj të shenjtat e bashkësive të ndryshme janë të pabashkëmatshme – të papërkthyeshme te njëra-tjetra, në të kundërt, shpallja e tyre si bashkësi të ndryshme do të binte në oksimoron.
A mundet që si në matematikë të ketë elementë që u përkasin dy bashkësive? Nëse po, a ka qoftë dhe një pjesë të bashkëmatëshme, përderisa 2 të shenjta jetojnë brenda një individi? Po kalimi i një individi nga një bashkësi në një tjetër, a deligjitimon të shenjtën vetë, si një entitet që duhej të kishte themeluar dhe garantuar domosdoshmërinë e të qendruarit bashkë? A është ai që ndërron bashkësi një tradhëtar, një ikës, një i pavlerë e i pabesë?

5. Kjo papërkthyeshmëri reciproke, në vend që të jetë dëshpëruese, është ngushëlluese sepse ekzalton mënyrën e të qenit të secilës bashkësi. Pranohet se bashkësia tjetër me të qenët e vet të papranueshme ka të drejtën të konsumojë humbjen apo dështimin e vet duke u lënë vetëm në këtë dështim. Edhe pa i shpallur luftë tjetrës, secila bashkësi ekzaltohet së brendshmi më dështimin potencial të tjetrës. Ky ekzaltim i konsumuar së brendshmi është i domosdoshëm për të garantuar paqen mes tyre – duke ruajtur secila të shenjtat e veta, atë që gjithsecila prej tyre e konsideron të paprekshme.
Nëse një individ është i lindur nga dy prindër që u përkasin dy bashkësive të papërkthyeshme e të pabashkëmatshme të të shenjtave, a ka një luftë brenda tij për të shkuar drejt njërës së shenjtë e për të ’vrarë’ të dytën? Zgjedhja e një individi a e poshtëron (siç thuhet më poshtë) njërën të shenjtë, atë që ‘nuk preferohet’? Nëse bashkësitë mund të ekzaltohen për dështimin e tjetrës, a do të thotë kjo që kanë diçka të përbashkët, të paktën nocionin e ‘dështimit’ apo të ‘ekzaltimit’? A mos rrezikon të kthehet ‘ekzaltimi’ në një të shenjtë të tretë, që garanton dhe themelon nevojën që të jenë bashkë (2 entitete përbri që vështrojnë njëra-tjetrën)?

6. Mirëpo kjo paqe zgjat për aq kohë sa hiperfuqia e njërës bashkësi konverton në shfaqje të jashtme ekzaltimin që i vjen nga konstatimi i pavlefshmërisë të çfarë bashkësia tjetër e konsideron të shenjtë. Një moment i tillë në varësi të koniunkturës shoqërohet: 1. ose me shpallje lufte, 2. ose me konfirmimin pa luftë të hiperfuqisë së asaj bashkësie që cenoi të shenjtën e tjetrit.
Nëse është kështu, nëse është kaq e përkohshme dhe sigurisht jo themeluese e legjitimuese e domosdoshme e një bashkësie, a mos vallë “paqes” i hiqet e drejta përjetësisht për të qenë e shenjtë? Pra, a mos qenkemi të destinuar të jetojmë pa paqë, por me të shenjtat tona? Që paqja në vetvete të kthehet në diçka të shenjtë, a mos do të thotë që vetëm përmes pikave 1 dhe/ose 2 mund të shkohet deri në eleminimin e të tëra bashkësive të të shenjtës, deri në krijimin e një mega-të shenjte? A nuk do ishte kjo paqë dhe e shenjtë unifikuese?

7. Pra, ose luftë, ose poshtërim. Shprehja së jashtmi – për t’u vënë re nga tjetri – e ekzaltimit nga inferioriteti i të shenjtës së tjetrit (ekzaltim për çdoherë i nënkuptuar, por jo i shprehur) është refleks ose i nevojës për ta asgjësuar, ose i nevojës për ta poshtëruar tjetrin. Është shumë e rëndësishme të theksohet kjo: ky cenim i të shenjtës së tjetrit duhet të jetë, ose së paku duket së është shprehje e pakontrollueshme dot e ekzaltimit – i cili si i tillë është i pakuptueshëm, i pashpjegueshëm.
A mund të jetë lufta në vetvete një e shenjtë që mund të themelojë e garantojë të përbashkëtën e pacenueshme të një bashkësie? Ekzaltimi në vetvete, a është një shprehje e të shenjtës? Duke u ekzaltuar për poshtërimin e të shenjtës së bashkësisë tjetër, a mos vallë ne e kemi konsakruar atë (tjetrën) si të shenjtë?

8. Sepse nëse te secila bashkësi ndërtohen diskurse racionale dhe kritike ndaj të shenjtës së tjetrit kjo nuk shpie në shpallje lufte apo shpallje arrogance prej hiperfuqisë, sepse ky diskurs kritik nuk konsiderohet si një përpjekje e adresuar për të cenuar të shenjtën e tjetrit, por është një konfirmim i të qenit të kujt e bën këtë lloj kritike; një lloj të folure me veten apo autosadisfaksioni. Sepse e shenjta ka të bëjë me mënyrën unike të të qenit të tjetrit, mënyrë të qeni që përfton një mënyrë tjetër të të qenit të arsyeshëm. Prandaj arsyetimi kritik i së shenjtës së tjetrit konceptohet nga ai të cilit i kritikohet e shenjta si nevojë e brendshme për afirmim, dhe jo si shprehje e jashtme aversioni.
A mund të ketë shanse reale për diskurs racional e kritik për të shenjtën e tjetrit, nëse pranojmë se të shenjtat janë të pabashkëmatshme? Nëse analizimi i së shenjta jonë është e vetmja mënyrë për të kuptuar se ç’do të thotë ‘e shenjtë’ dhe për tjetrin, dhe këto të shenjta nuk kanë asnjë pikë takimi, janë pra, të pabashkëmatshme, me çfarë ‘metri’ do të mund të ngremë kritikën? A mund të ketë kritikë pa pasion? A mund të ketë të shenjtë pa pasion? A mund të jetë pasioni një e shenjtë më vete e sa vlerë ka një diskurs kritik mbi këtë të shenjtën e fundit?

9. Mbështetur mbi konsiderata të tilla teorike mbi të shenjtën, ne mund të shpjegojmë trazirat e sotme në territoret e banuara nga myslimanët. E vërteta është që në Perëndimin e krishterë (ashtu sikurse në qytetërimin islam) nuk kanë reshtur veprat teologjike apo titujt nga zhanri i orientalizmit me kritika dhe dekonstruktime të së shenjtës së myslimanëve. Dhe këto nuk kanë shkaktuar asnjëherë luftë apo reaksione masive, sepse siç thamë më lart, nuk janë konceptuar si cenim i së shenjtës së tjetrit, por si konfirmim i forcimit të së shenjtës së vet si e ndryshme nga ajo e tjetrit.
Çfarë parametri mund të përdoret për të ndarë ‘veprat’ që konfirmojnë forcimin e së shenjtës sonë nga veprat që ‘na shpallin luftë’? Nqs cartoons janë një causus belli, pyes veten, çfarë mund të jetë? Kush i shpall kriteret? A ka vend për abuzime (sidomos në bashkësitë me disa miliardë anëtarë) që një person, një këshill personash, ose një turmë prej 1 milion personash të marrin përsipër një reaksion që ndoshta nuk ka marrë ‘bekimin’ e krejt bashkësisë? Nëse, qoftë dhe një anëtar i bashkësisë nuk bie dakort me reaksionin ndaj 1 provokimi, a cënon kjo vetë të shenjtën si shprehje e domosdoshmërisë së bashkësisë si e tërë?

10. Në të kundërt, libra si “Vargjet satanike” të S. Rushdies, karikaturat daneze apo franceze, filmat holandezë apo koptë, në mos si shpallje e gjendjes së luftës janë konsideruar si shpallje e hiperfuqisë poshtëruese. Nga sa thamë më lart, kjo vjen ngaqë duke qenë vepra arti (pavarësisht nga cilësia) ato janë jokonceptuale, shprehje e nevojës së papërballueshme për të shfaqur jashtë ekzaltimin e brendshëm që është e vetmja provë e përkthyeshme e inferioritetit të së shenjtës së tjetrit.
A i kishin lexuar ‘Vargjet Satanike’ të Salman Razhdisë turmat që kërkonin dënimin me vdekje të tij? ‘Poshtërimi’ nga bashkësia tjetër, a është ekuivalent me luftën? A pati një diskurs kritik për të kuptuar të shenjtën e lirisë së shprehjes që ka bashkësia perëndimore? Nëse shumica e një bashkësie është dakort me vrasje, djegie e shkatërrime si reaksion ndaj një bashkësie tjetër (sepse nuk dua ta besoj që 1 miliard njerëz të tërë duan vrasje ambasadorësh, djegie flamujsh e shkatërrime ndërtesash), a mos vallë kjo e bën të shenjtën një entitet demokratik? A mos është e shenjta një entitet demokratik që e zgjedh reaksionin e vet me ‘vota’ ndjeshmërie? A e copëton kjo ‘demokraci’ të shenjtën? Një e shenjtë e copëtuar, ka vlerë po aq sa një e shenjtë kompakte?

11. S’është e vërtetë (të paktën s’është e saktë) mbrojtja që u bëhet nga qarqe të caktuara politike apo kulturore në Perëndim këtyre shprehjeve agresive të hiperfuqisë, duke i legjitimuar në emër të lirisë së shprehjes dhe lirisë së shtypit. S’është e saktë se këto janë shprehje e lirisë së shprehjes, sepse liria e shprehjes nuk përfshin në asnjë rast lirinë për ta poshtëruar tjetrin. Dhe s’është e saktë se janë pjesë e lirisë së shtypit: shtypi në thelb është vend ekspozimi informacioni dhe opinionesh, dhe jo veprash arti. Dhe opinionet kundër myslimanëve nuk kanë shkaktuar ndonjëherë gjendje stresi dhe trazirash në botën islame. Ekspozimi i veprave të artit është një aksesor i shtypit dhe jo funksioni i tij kryesor. Dhe vepra e artit duke qenë një atakim jokonceptual i së shenjtës vjen nga thellësia i të qenit të atyre që e kryejnë këtë cenim,duke kryer kështu një theksim brutal të papërkthyeshmërisë së qytetërimeve te njëri-tjetri dhe një tendosje të rrezikshme të kufijve të puthitur midis tyre.
A janë cartoons shprehje agresioni hiperfuqie? A është liria e shprehjes një vlerë njerëzore trans-religjioze që na bashkon si racë njerëzore? Pa lirinë e shprehjes a do mund të ekzistonte e shenjta (të paktën disa prej tyre)? Nëse liria e shprehjes vjen me kusht, a çon kjo në vetë censurë? Auto-censura a nuk mban era totalitarizëm? Totalitarizmi, sa larg është nga diktatura? Mbase mund të jesh i shenjtë, por a mund të jesh dhe ‘njeri’ nën diktaturë, qoftë kjo dhe diktaturë e të shenjtës?

12. Duke qenë e shenjta një entitet që e kalon individin dhe që garanton me ekzistencën e saj domosdoshmërinë e ekzistencës së një bashkësie njerëzish, prandaj nuk mund të cenohet pa shkaktuar reaksion: ajo përfaqëson arsyen e papërkthyeshme të të qenit të tillë të pjesëtarëve të kësaj shoqërie. Po ashtu: duke qenë e papërkthyeshme, e shenjta është e pacenueshme ndaj çfarëdo kritike apo dekonstruktimi; ajo mund të cenohet vetëm duke e prekur – duke vendosur kontakt fizik me të, pra duke e përdhosur. Veprat e artit që atakojnë të shenjtën manifestojnë përmes imazheve këtë kontakt fizik – cenimi dhe përdhosjeje të së shenjtës.
A është vërtet e papërkthyeshme dhuna? A nuk e kemi pasur ne shqiptarët një përvojë të gjatë me diktaturën, auto-censurën shoqëruar me dhunën e bashkësisë shoqërore (lexo Partia, Fronti, B.P.,) ndaj bashkësisë artistike që provokonte bashkësinë socialiste? Një gjë nëse nuk ishte e drejtë atëherë, a mund të jetë e drejtë tani?

13. Por, siç e thamë, ndoshta thelbi i vërtetë i trazirave të sotme është modifikimi i konceptit të së shenjtës. Ndryshe nga çka qenë përherë, në shoqërinë e sotme postmoderne e shenjta nga një realitet sociologjik është shndërruar në një realitet psikologjik, paçka se ky shpërndërrim në vetvete është nul. Dhe nëse ky shndërrim ndodh, do të thotë se nuk ka më bashkësi, por vetëm individë secili me të shenjtën vetjake.
Realiteti psikologjik i të shenjtës, a nuk e bën atë më njerëzore? A mundet që e shenjta të zbresë tek njeriu, dhe të modifikojë totalitetin e bashkësisë? Apo është jashtë njeriut e ky nuk lejohet të ketë akses në të? Nëse ka akses, pse të mos e modifikojë? A është i lirë njeriu? I lirë për ta modifikuar të shenjtën së bashku me shumë të tjerë brenda bashkësisë së vet? A nuk është ky evolucion i pashmangshëm i shoqërisë? A mos janë shndrruar bashkësitë në ishuj? Ishuj, nga ku askush nuk lejohet të largohet?

14. Por si mund të realizohet ky shenjtërim vetjak kur e shenjta është ajo që njëherazi tejkalon dhe garanton subjektin që i nënshtrohet kësaj shenjtërie? Përgjigjen e kësaj pyetjeje e kemi tashmë para syve: vetëm duke shpallur si arsye të ekzistencës së individit dëshirat dhe impulset e tij të papërkthyeshme dot për secilin nga të tjerët dhe që për individin në fjalë janë të paprekshme: as mund t’i kundërvihet, as t’i censurojë, as t’i tjetërsojë, përderisa arsyeja e të qenit të tij janë vetë ato.
Kur thamë në fillim se “E shenjtë është çfarëdo entiteti apo dukuri që themelon, legjitimon apo garanton ekzistencën e përbashkët të një bashkësie njerëzish”, a thua nënkuptuam që ajo është fillimi e fundi i jetës e nuk ekziston gjë tjetër përveç saj? Nëse nuk ka asgjë tjetër përveç të shenjtës, as individë e as jetë, as liri shprehjeje e liri zgjedhjeje, a mos vallë kështu i kemi hequr “by definition” të drejtën matematicienëve, artistëve, agnostëve e shumë bashkësive të tjera që të kenë të shenjtën e tyre? A mos vallë, by definition, e shenjtë i bie që të jetë vetëm religjioni dhe asgjë tjetër jashtë tij? A mos vallë unë, im bir, im nip, im atë e im gjysh, nuk krijojmë dot një të shenjtën tonë veçse nëse është religjioze? A mos e varfëron kjo jetën e individit, pavarësisht se mund të pasurojë atë të bashkësisë?
A mos vallë me ‘të shenjtë’, deri tani paskemi kuptuar vetëm religjionin??

15. Dhe veprat e artit në këtë kuptim janë shprehje e shenjtërisë vetjake (pavarësisht cilësisë së tyre) të atyre që i krijojnë. Në këtë kuptim, në kohën që po jetojmë veprat e artit akoma më tepër duke e rezervuar për vetë shenjtërinë, e prekin përmes përfaqësimit simbolik të imazheve shenjtërinë përtejindividuale të religjionit, duke e cenuar atë.
Nëse e shenjta është vetëm religjioni, çfarë kuptimi ka pra arti? Pse duhet të ekzistojë? A mos duhet ta zhdukim?

16. Çka thamë është e mjaftueshme për të shpjeguar reaksionet ndaj filmit të producentit kopt, por edhe karikaturat e gazetës franceze. Kjo gazetë ironizon pikërisht të drejtën e myslimanëve për të pasur të shenjtën e tyre si vlerë themelore e bashkësisë ku bëjnë pjesë. Duke mos e fshehur ironinë e saj, gazeta duket se nuk ka për qëllim të poshtërojë myslimanët, por t’i ndihmojë ata të emancipohen duke mos këmbëngulur më në natyrshmërinë e të pasurit një të shenjtë të përbashkët, pra në natyrshmërinë e të qenit një bashkësi. Mirëpo ky është një veprim kundërthënës: nëse qëllimi i sinqertë i gazetës është të emancipojë myslimanët duke u treguar atyre se shenjtëria është një konstruksion mitologjik që pengon emancipimin e shoqërisë, rruga e zgjedhur për ta bërë këtë është për çdo herë e gabuar: e shenjta mund të kritikohet, por nuk mund të tallet apo ironizohet.(Duke mos llogaritur këtu që për vetë myslimanët në mënyrë po ashtu të sinqertë është e vërtetë e kundërta: prania e së shenjtës është e vetmja mundësi e emancipimit, kurse mungesa e saj është provë e mjaftueshme e degradimit).
A ka ndonjë shans që reagimi ndaj Vargjeve Satanike, cartoons-ave apo filmit kopt të mos ishte me fatwa, me djegie e vrasje, por të ishte vetëm me pyetje? A mundet, që kjo pyetje të ishte: ‘ndoshta e kemi keqkuptuar’? Lost in translation? Dhe fundja, mos po themi që ironia e tallja (qoftë dhe kur bëhen mbi të shenjtën) janë krime kapitale për të cilat regjisori kopt meriton të vdesë? Një bashkësi që ironinë e dënon me vdekje, çfarë ruan në xhep për të ardhmen?
(Emancipimi a nuk nënkupton zhvillim, evoluim, ndryshim? Nëse po, a nuk biem në kundërshti me faktin që e shenjta nuk mund të transformohet? A nuk është e shenjta e shkruar në gur? Cilat janë armët e emancipimit të një bashkësie, përderisa librat, vizatimet e filmat nuk janë armë dhe ironia e tallja janë krime të ndëshkueshme me vdekje?)

17. Në këtë marrëdhënie qëndrojnë filmi “Pafajësia e myslimanëve” dhe karikaturat e “CH.H”: filmi kopt ndjek një qëllim të gabuar: të shpallë luftë, apo të poshtërojë dhe për këtë ka zgjedhur metodën e duhur: një vepër arti. Kurse karikaturat e gazetës franceze ndjekin një qëllim të mirë: një bashkësi njerëzore që ato e konceptojnë të prapambetur, ta emancipojnë, por për këtë kanë zgjedhur metodën e gabuar: një vepër arti.
A mund të qendrojnë fjalët: ‘metodë’, ‘gabuar’ dhe ‘art’ në të njëjtën fjali? A mos vallë dhe këtu jemi ‘lost in translation’? A mos vallë ajo që njëra bashkësi quan ‘art’ dhe ajo që bashkësia tjetër konsideron ‘art’, janë fare të papërputhshme? Në këtë rast, në emër të së shenjtës, a mos nuk ka rrugë tjetër përveçse të kapim armët? Pra, mos kemi arritur në pikën e parafundit të trajtesës me 1 opsion të vetëm, luftën?

18. Dhe ky mund të jetë konkluzioni i fundit: nuk kemi të bëjmë me një përplasje mes një qytetërimi të emancipuar, të civilizuar nga shenjtëritë mitologjike të imponuara njeriut nga jashtë për ta mbajtur atë të nënshtruar dhe një qytetërimi anakronik të pacivilizuar ende nga mitologjia. Në të vërtetë kemi të bëjmë me përplasje mes dy shenjtërive. Shenjtërisë laike të individëve postmodernë për të cilët e shenjta (pra garantuesja e papërkthyeshme dot e ekzistencës së tyre) është çfarë vjen nga pjesa më e thellë, më imtime e njeriut; dhe shenjtërisë religjioze për të cilën e shenjta është përherë një realitet përtej njeriut – ngushëllim i vetëm për paplotësinë e tij. Në varësi të faktit se nga cila anë do të kalojë epërsia, do të përcaktohet e ardhmja jonë jo shumë e largët, nëse do të jetojmë në bashkësi apo vetëm si individë të papërkthyeshëm te njëri–tjetri.
A ka jetë jashtë të shenjtës? A ka shenjtëri brenda jetës njerëzore si e tillë? A mund të jetë e shenjtë e vërteta? Madje, a thua ekziston fare ajo? Nëse individi është një zero jashtë bashkësisë që e legjitimone themelon të paprekshmen universale, dhe nëse e vërteta e ka rrënjën mu te ky individ, a mos vallë e vërteta jashtë bashkësisë vdes? Dhe nëse unë e ti, bashkë me shumë të tjerë biem dakort që regjisori kopt meriton të vdesë, a është e shenjta jonë e vërtetë? Nëse bëhemi 1 miliard kundër tij, dhe e vrasim, bashkë me karikaturistin, bashkë me Salmanin, a do të mund të flemë të qetë në shenjtërinë tonë?
Me siguri që po.

KOZMIKOMIKET: 3 milionë të korruptuar dhe asnjë i lumtur!

Botuar në Revistën Klan, të shtunën 22 shtator 2012

Pjesa më e madhe prej nesh e ka shkelur të paktën një herë ligjin. Dhe nuk e kam fjalën për ata që kalojnë me të kuqe, që nuk të japin kuponin tatimor apo që ushtrojnë prostitucionin e mjerimit. Madje nuk po fus këtu as ata që shkelin ligjin anti-duhan e as ata që pinë bar. Këto (në një shtet normal) duken vogëlsira, para magmës kriminale ku jemi zhytur. Pjesa më e madhe e popullsisë është ligjshkelëse, pra ka bërë një krim penal: falsifime dokumentesh, korrupsion aktiv e pasiv, vjedhje e pasurisë publike, fshehje krimi dhe zhdukje provash, kërcënime e dhunë, vrasje e përdhunim.

Po të ishim dhe të lumtur, do thonim “punë e madhe”! Por, nuk shoh që nga tërë këto vjedhje e shkelje ligji të jetë ndonjëri i lumtur.

Korruptimi si filozofi jetese

E tërë administrata (thuajse) ka bërë diku një thyerje ligji, ka vënë diku një firmë duke shitur interesa të vendit a duke dëmtuar pronën e dikujt, ka marrë ca para nën dorë për të bërë një punë, ka marrë vendin e punës me dokumente të rreme ose me mik ose me tesër partie, ose ka paguar dikë që të mos e heqin nga puna; në sistemin gjyqësor, dhënia e vendimeve me para në dorë, fshehja e provave nga prokuroria a policia, shitja e klientit nga ana e avokatit, abuzimi me vendimet e pronave e falja e kriminelëve, madje dhe hapur, janë shenjë që (thuajse) kushdo i përfshirë në këtë sistem ka kryer krim duke shkelur ligjin; pasuritë e padeklaruara, bizneset e nisura me larje parash ose me para që s’dihet nga vijnë, qarkullimi i tyre jashtë sistemit, korruptimi i hallkave të shtetit për të kryer punën, marrja e tenderëve, liçensave e tokave për ndërtim me rryshfet, ka bërë që pjesa më e madhe e biznesit të ketë shkelur të paktën një herë ligjin; diplomat e blera, provimet e blera, vendet e punës të blera, ka korruptuar rininë pa dalë mirë në punë; lista është pafundësisht e gjatë, deri dhe ai fshatari i cepit të largët të Shqipërisë, ose ka vrarë dikë për gjakmarrje, ose ka vjedhur tokë a bagëti a pronë publike, ka ushtruar dhunë, ka kërcënuar, di kush ka kryer një krim e nuk e tregon, apo mban armë pa leje. Po të kthehesh rrotull e të shqyrtosh njerëzit që njeh, mund të gjesh që secili prej tyre e ka shkelur një herë ligjin.
Konkluzioni: jemi shndërruar në një shoqëri kriminale. Duket sikur e tërë shoqëria ka leje për të shkelur ligjin - tentacioni është shumë i madh deri dhe tek ata që në një shtet normal e shoqëri me rregulla nuk do e çonin as nëpër mend të kryenin krim. Por nëse po shkojmë drejt korruptimit të krejt shoqërisë e të çdo individi, kush do e shpëtojë Shqipërinë?

A do Shqipëria të shpëtohet?

Zgjedhjet e 2009-s na e dëshmuan se mund të kemi qindra mijëra njerëz që janë gati të votojnë persona të akuzuar për vrasje, vjedhje e abuzime. Nëse jemi të tërë të korruptuar, kush do votojë kundër korrupsionit? Një parti që ofron rivënie të drejtësisë a mund të vijë me pushtet me vota të drejta?
Ku do i gjejë një parti ata njerëz ende të papërlyer për t’i ricikluar në krye të shtetit? Nëse për të ardhur në pushtet një parti a koalicion duhet të riciklojë edhe një pjesë të të korruptuarve, sa legjitimitet do ketë ajo për të shëruar Shqipërinë nga korrupsioni? Një qeveri ku ministër mund të jetë Al Kapone, sa shpresë sjell? Ku do i çojmë në ‘Shqipërinë e re’ ata 3 milionë që kanë shkelur ligjin?
Kemi arritur në pikën ku duket se energjia e frikshme korruptive e këtij vendi nuk zhduket, vetëm transformohet. Transformohet në një pushtet të ri të veshur me rroba të vjetra. Unë, sa herë të votoj, sa të jem gjallë nuk e harroj Gërdecin. Kush bëri, kush heshti, kush harroi. Nuk e harroj, se fundi ynë nisi pikërisht aty.

We Will, We Will Gërdec You!

Epoka e megakorrupsionit fillon me Gërdecin. Pas Gërdecit, më thoshte Leart Kola, njerëzit kuptuan se çdo gjë qenka e mundur. Mund të bësh gjithçka dhe të mos dënohesh. Kur kalon ai krim pa u ndëshkuar, çdo krim e ka një zgjidhje komode.
As 97-a nuk e kishte legjitimuar të ligën. 97-a mbase ishte institucionalizimi i indiferencës së publikut ndaj krimit, por Gërdeci është institucionalizimi i të keqes. Indiferenca edhe mund të shkundet, por e liga, vështirë se mund të fshihet.
Mua më pëlqen shpjegimi që jepte diku Mero Baze se Kryeministrit i intereson një shoqëri e korruptuar. Si ai 14-vjeçari që pi cigare e ua mëson tërë shokëve, që të mos ndjehet një shkelës i vetmuar i ligjit. Dhe, është më kollaj të sundosh mbi të korruptuarit se mbi të drejtët. Vetë termi “shtet i falimentuar” që besoj se ne e meritojmë plotësisht, i referohet pikërisht kësaj: Një shtet ku të tërë janë shkelës ligji e nuk ka më kuptim të luftosh kundër shkeljes së ligjit.
Pamundësia për ta zhdukur korrupsionin fillon që te fakti që korrupsioni i madh nuk mund të luftohet nga të korruptuarit e vegjël. As të korruptuarit e sotëm, nuk mund të luftohen nga ata që kanë 8 vjet pa u korruptuar. Çfarë, atëherë? Në këtë situatë, kur çdo politikë është dhimbje, ideja e rilindjes ngjan shumë joshëse.

Rilindja, Ringritja, Ridhimbja

Që Rilindja të jetë e vërtetë, problemit të 3 milionë të korruptuarve i duhet dhënë një zgjidhje. Më saktë, duhet një vizion për të marrë votën e 3 milionë të korruptuarve dhe për të ngritur një shtet të ri, të pakorruptuar.
Nëse nuk na ofrohet ky vizion do të thotë që rilindje nuk mund të ketë. Teoritë se “ky vend nuk bëhet” ose “ne do ecim përpara, por me centimetra”, “e keqja më e vogël” etj, janë vetëm justifikime. Justifikim i mungesës së vullnetit për të bërë atë që duhet bërë. A janë gati të “rilindin” 3 milionë shkelësit e ligjit? Ndoshta, më shumë se rilindje, ne kemi nevojë për të rindërtuar.
Rindërtimi i Shqipërisë nis me një projekt, dhe projektet zakonisht nisin me një njeri. Një njeri i cili e di se çfarë do të bëjë. Këto 100 vjet, në Shqipëri është aplikuar ajo që Jacopo Fo e quan “politikë e dhimbjes”. Që të ringrihemi, ka nevojë që një njeri të ngrejë një projekt. Këtu nis problemi. Pasi jemi rrethuar nga shkelës ligji, e shohim çdo kandidaturë me cinizëm. Ka njerëz që kanë ngrënë një “një lugë çorbë të prishur” por ka edhe që nuk janë ngritur as nga tavolina. Prandaj dhe cinizmi ynë. Nxirrni një kandidat, dhe do dalë dikush që të thotë: ky, ka bërë një krim. Dhe nuk e kam fjalën se ka kaluar me të kuqe apo ka pirë duhan aty ku ndalohet duhani (edhe pse një lider nuk duhet t’ia lejojë as njërën as tjetrën vetes). Na duhet një njeri me një projekt. Një njeri thjesht vullnet-mirë e i pastër.

Zotëria i Unazave

Pop-kultura, përmes Zotit të Unazave na sjell një rast interesant. Për eleminimin e unazës korruptuese – detyrë thuajse e pamundur - mund të kishin caktuar këdo, kishte aty edhe magjistarë me fuqira të mëdha. Por jo, iu dha një hobbiti të thjeshtë, Frodos, që kishte një veti kryesore: ishte vullnet-mirë. Sepse fansat, forca, zgjuarsia, pasuria a dija, me sa duket nuk të mbrojnë nga tundimi. Shikoni artistët, të dijshmit e të pasurit e këtij vendi sa shpejt ranë pré e korrupsionit, madje më shpejt se njerëzit e thjeshtë. Pasi kreu misionin, Frodo u kthye te jeta e tij e mëparshme, nuk u shndërrua në një lider të përjetshëm.
Shqipëria ka akoma njerëz të mirë, të drejtë e të ndershëm. Jo dhe aq shumë, por ka. Ne nuk i njohim sepse për t’u bërë të njohur e për të ecur përpara, kërkohej kyçja në sistemin e korruptimit. Ata nuk kanë pranuar, sistemi i ka lënë mënjanë. Për një projekt të ringritjes së Shqipërisë ndoshta na duhet një njeri ndryshe nga këta që kemi parë ose që na janë propozuar, dikush vullnet-mirë dhe që reziston të korruptohet.
Ai nuk do e shndërrojë këtë vend si me magji, por të paktën nuk do e dorëzojë Unazën tek e liga. Ndoshta nuk do jetë as nevoja të fusë në burg 3 milionë shkelës ligji. Një projekt i ri kundër korrupsionit kërkon që sistemi të rifillojë në pikën zero.

Anti-Gërdeci

Pika 0 është pika kur sistemi rifillon punën, kur (thuajse) askush nuk guxon të shkelë më ligjin. Është një Gërdec, por në kah të kundërt. 97-ta na ka treguar një fenomen shumë interesant të psikës njerëzore. Shumë njerëz të zakonshëm i rrëmbeu anarshia, morën armët dhe “dolën dore” duke bërë dhe krime. Unë njoh disa prej tyre, që kur mbaroi tollovia u rikthyen te jeta që kishin, madje, u martuan e bënë fëmijë, filluan një zanat dhe tani jetojnë si qytetarë të zakonshëm e korrektë. Psika e tyre e ka fshirë 97-n. Madje, po t’ua kujtosh se çfarë kanë bërë do habiten, sikur po u flet për një të huaj.
Shumë njerëz janë përfshirë në shkelje ligji edhe sepse sistemi nuk u ka lënë rrugë tjetër të mbijetojnë. Disa, ngaqë ishte më e thjeshtë. Ca të tjerë pa e kuptuar as vetë pse... 3 milionë të korruptuar jo me doemos do të thotë se janë 3 milionë djaj. Ama, një projekt i ri duhet patjetër që siç mund të fshijnë ata memorjen për ligjshkeljet që kanë bërë, duhet marrë masa t’u ‘fshihen’ nga memorja edhe llogaritë bankare a masterat e turpshëm. Ndryshe, do jetë pika 0 vetëm për më të varfrit e më të shtypurit e sistemit.

çfarë DI eçfarë NUK di Kryeministri?

botuar te Revista Klan, e shtunë 8 shtator 2012

Kryeministri iu sul verbalisht para ndonjë jave një artikulli të F. Lubonjës “Hidrocentralizimi i Shqipërisë” (27 gusht)dhe si argument ‘kryesor’, akuzoi shkruesin se paska 4 banesa! Kjo lloj strategjie ndaj kritikës publike e ka ulur nivelin e debatit publik në Shqipëri në nivel nevojtoresh, ndaj nuk po merrem shumë me të. Por, nëse 4 banesat e supozuara të Lubonjës e pengojnë Kryeministrin t’i marrë seriozisht tematikat e atij shkrimi, atëherë po ia përsëris edhe unë që kam 0 (zero) banesa. Zëre se e kam firmosur edhe unë, bashkë me Lubonjën.

Shqetësues është fakti që me të njëjtën frymë që e denigroi Kryeministri, në mos më keq, e sulmuan në web armata e armiqve të vetë Kryeministrit, madje dhe pa ia lexuar artikullin. “Modeli Lubonja” ka nevojë për thellim në një shkrim tjetër. Por, të kthehem te artikulli i Lubonjës (e gjeni tek blogu i Përpjekjes) dhe munxa e Kryeministrit. Sulmi denigrues ndaj një shkrimi me shumë probleme konkrete më bën të pyes veten, e di Kryeministri ç’po ndodh këtu poshtë, apo jo?

Ai di, apo nuk di?

Më mundon vazhdimisht pyetja, e di apo jo Kryeministri se ç’ndodh në këtë vend?

Arrin ta perceptojë vuajtjen ekonomike të kaq shumë njerëzve, dhënien shpirt të bizneseve, mungesën e optimizmit për çfarëdo lloj projekti, shkatërrimin pa kthim të ambientit, shkatërrimin e arsimit e shëndetësisë publike të zëvendësuara me karikatura gjasme-private, shkatërrimin e sistemit gjyqësor ku praktika bazë është që avokati të shet te pala tjetër për dyfishin e shumës e ku fiton ai që ka më shumë para; krijimin e elitave mafioze analfabete, krijimin e një sistemi ku fiton përherë i paafti, ai që ka shumë miq ose para; zhdukjen e së vërtetës nga mediat e blera; gazetarët milionerë; e plot si këto? A e di Kryeministri që një në dy fëmijë operohet me mish të huaj në hundë për shkak të smogut të mrekullisë ekonomike së tij? A e di vërtet ai ç’ndodh në këtë vend? Apo, siç thoshte vaftit vegla e pafajshme e kohës së Enverit, Pal Vata, “Unë e Enveri, nuk dimë gjë!”?

Ai nuk di!

Situata ku isha dëshmitar pak ditë më parë, më bën të mendoj që mbase Kryeministri i këtij vendi nuk di shumë gjëra. Ai nuk e di, por ama, unë e di se sa herë ka shumë policë në udhëkryqe ai do kalojë me eskortë aty. Trafiku në Tiranë është kriminal dhe pafuqia e policisë të vërë rregull janë të vetëdukshëm. Por, kur kalon eskorta e Kryeministrit, dhjetëra policë angazhohen për të zbrazur rrugën. Në rastin që po flas, policët, sa u erdhi njoftimi që eskorta po afrohej u shqetësuan sikur po ndodhte sulm terrorist. Bllokuan me britma e të shara makinat që donin të kalonin me semafor jeshil. Një ambulancë me të sëmurin brenda u bllokua – le të presë ai që po vdes, se do kalojë karvani kryeministror! Kur, ja, pas nja 5 minutash vjen eskorta - rruga para saj e boshatisur. Por eskorta, në mënyrë paradoksale ndaloi në semafor: Kryeministri nuk pranon të kalojë me të kuqe! Njësoj si një qytetar i zakonshëm! Kryeministri nuk e di se qytetarët e këtij vendi u dhunuan që kur t’i dalë ‘jeshilja’, ai të mund ta gjejë bosh bulevardin. Madje, dikush më ka rrëfyer që ka nja 2 semaforë në Tiranë ku ai kalon shpesh e që polici ka me buton që ai ta gjejë për herë jeshile.

Pra, Kryeministri mbase nuk di se sa përpëliten të sunduarit prej tij që t’i shërbejnë duke shkelur qytetarët veç që ai ta gjejë “jeshile”. Kryeministri, kujton se pret jeshilen si gjithë të tjerët por... ja që mbretin e luajnë oborrtarët! Ai është mbret, kur oborrtarët sillen si para një mbreti. Vetëm se janë po oborrtarët që nxitojnë ta vrasin kur e shohin që i rrëshket këmba. Kryeministri ndoshta nuk e di ç’ndodh dhe sa keq jemi. Ose, siç thoshte Lubonja, ai e di.

Biznesizatat

Ai e di. Reagimi i tij ndaj Lubonjës, tregon pikërisht që ai e di ç’po ndodh. Por, nuk ka ç’i bën. Ai nuk di të manaxhojë një vend ndryshe. Si njohës i poezisë, atij duhet t’i dhembë masakra e Lurës. Por, nuk e shpëton dot. Nuk di. Nuk ka ditur kurrë!

Ka shumë krime ekonomike, sociale, urbane e ambientale që na justifikohen në emër të biznesit. Si “në emër të Zotit”.

Në emër të biznesit! Me fjalën biznes e inisiativë e lirë justifikohet dhunimi i punonjësve e i mjedisit, i lirisë së tregut dhe ideve të reja, vjedhja e bizneseve deri dhe spostimi nga tregu me terror, pagesa në të zezë, evazioni fiskal. Bizneset e vendit që qeveris Kryeministri kanë eleminuar de facto të shtunën si ditë pushimi, rrogën e 13 as e përmend kush, abuzojnë verbalisht e fizikisht punëtorët, dhe nuk u japin më shumë se 2 javë pushime në vit. Në emër të biznesit!

Mënyra e të bërit biznes në Shqipëri është kthyer në një formë kryqëzate – biznesizatë! Biznesi jonë nuk ndërton dot pa shkatërruar diçka tjetër: biznese të tjera, prona të tjera, pasuri natyrore, pasuri publike. Biznesi ynë funksionon nën ligjin e më të fortit, vetëm monopol dhe ligj asgjësimi.

Si Enveri, me Enverin, për Enverin

Nganjëherë, kur shoh masakrimin e pakthim pas të këtij vendi, rri e mendoj. Këta që udhëheqin, dmth ata 2-3 vetë që kanë pasur realisht pushtetin në këtë vend, pse nuk e kanë bërë mirë? Mund të ishin monarkë të këtij vendi që “paska vdekur për i çik mbret” por, ama të bënin një gjë të mirë. Ta ndërtonin ashtu siç duhet. Mund të vidhnin sa të donin, të ishin më të pasurit, ama, ta bënin këtë një vend të qetë, të zhvilluar e të jetueshëm. Unë dyshoj, që si ky Kryeministër, e si monarkët e tjerë para tij (a, paralelisht tij) NUK DINË.

Ata vijnë nga 45 vite komunizmi dhe mënyra e të menduarit, të vepruarit e deri dhe të sunduarit,është e do të vazhdojë të jetë enveriste. E vetmja mënyrë për karrierë politike për ta është si Mehmeti e si Adili, e vetmja mënyrë për të gënjyer veten është si TVSh-ja vaftit (identike si sot), e vetmja mënyrë për të shuar kritikat e opozitarizmin është duke eleminuar fizikisht e me procese të rreme kundërshtarët, e vetmja metodë për të mbajtur nën zgjedhë popullin është duke shpikur armikun e brendshëm e të jashtëm. E vetmja formë propagande, është 1984-a e Orwellit.

Antiglobalizmi?? Ha-ha-ha. Alamet armiku. Sulmi ndaj Lubonjës bazohej dhe mbi një nonsens tjetër: “Po i shërben anti-globalizmit të Ramës”. Kjo tregon që Kryeministri nuk e di çfarë është (anti)globalizmi si frymë e si ideologji, e larg qoftë, të mund të ngrejë një vizion mbi parime (anti)globaliste.

Kryeministri nuk është njeri i keq

Unë vazhdoj të besoj që Kryeministri nuk është djalli mbi tokë, siç përpiqen ta portretizojnë shumë njerëz. Ai thjesht, është i paaftë. I paaftë ta bëjë këtë vend një vend të mirë, të bukur, të rregullt e prosperues për të gjithë, jo vetëm për familjen e vet. Arsyeja pse unë nuk kam dashur kurrë të merrem me Kryeministrin si individ, por me frymën e drejtimit të shtetit, është se mua nuk më intereson ndërrimi i partive e as i individit, por ndërrimi i mentalitetit të drejtimit të shtetit.

Kjo nuk do të thotë që unë, e besoj dhe të tjerë, do t’ia pranojmë sulmet denigruese ndaj Lubonjës për të shmangur diskursin nga krimi ekologjik (në këtë rast). Jemi më 2012, dhe 1984-a e Orwellit nuk mund të aplikohet. Aq më tepër, kur tashmë ne e kemi lexuar 1984-n! Lavazhi i trurit me “Ministritë e së Vërtetës” nuk funksionon dot.

Unë, jam gati të luftoj për Lubonjën.

Lufta për Lubonjën

Jo se Lubonja ka nevojë ta mbroj unë apo tjetërkush. Por, sulmi i Kryeministrit kundër Lubonjës, tregton që ky i fundit kishte të drejtë. Kryeministri nuk ka vizion e as di të menaxhojë. Dyshoj se kritika e Lubonjës i ka djegur realisht, e para, sepse është e vërtetë, dhe sepse ajo vjen nga një zë indipendent, e mbi të gjitha kundërshtar ideologjik me Ramën. Nëse Kryeministri mendon që mund ta denigrojë çdo zë ndryshe, e ka gabim. Nuk jemi e s’kemi për të qenë të gjithë policë, që t’ia bëjmë rrugën jeshile.

Unë do ta mbroj atë që shkruante Lubonja. Jo vetëm sepse e mendoj si ai. Por, na kanë ngjeshur buzë greminës, e duan të na hedhin 1 nga 1. Ndaj duhet të luftojmë për çdo ide e për çdo njeri. Tashmë, kemi arritur në pikën kur shumica e vendit është shkatërruar pa kthim, dhe na duhet të luftojmë për çdo pemë, për çdo ulli, për çdo përrua, për çdo metër lulishte, për çdo tullë antike, që mos na e shkatërrojnë biznesizatat. Jemi katandisur që të mbrohemi me thonj nga çdo vendim kriminal qeveritar, të kapim armët për çdo metër det të shitur. Po na çojnë në pikën që në Shkodër e quajnë: “kur nxehet i urti, bindet i marri”! Për fat të keq, nuk ka asnjë shkodran afër Kryeministrit që t’ia thotë. Dhe po ka, janë të zënë duke ia bërë rrugën ‘jeshile’.

Një njeri i vetëm djeg Shqipërinë

Botuar të SHtunën, 18 gusht 2012, te Revista Klan

Dajti po digjet. Në 2 netët më të ftohta të verës, njërit nga shpatet e Dajtit iu vu zjarri që vazhdon e digjet ndërsa unë shkruaj, po digjet mes indiferencës së shtetit, qytetarëve dhe medias. Me sa duket, janë të tërë në Dhërmi.
Ky zjarr, që jo me doemos është më fatali për pyjet e vendit, më ka dhimbtur shumë. Më duket sikur më fikin një cigare në ballë. Jo thjesht për dëmin ekologjik. Ne jemi aq injorantë e të paditur sa nuk jemi në gjendje të kuptojmë e vlerësojmë pasojat që do japë djegia e pyjeve tona pas 100 a 1000 vitesh. Sot na habisin pse shpatet tona të maleve janë të zhveshura e të shkreta, kur sa kalon kufirin malet e “atyre” janë plot pyje. Para 100 vitesh, mund të mos ketë qenë kështu.
Më shumë se ekologjia, më shqetëson fakti që një njeri i vetëm, mund të na vërë flakën kaq kollaj.
Atë zjarr në Dajt e ka vënë 1 njeri i vetëm: një katundar moskokëçarës, një skorpions narkoman, një kryetar komune, ose dhe një njeri fare i rastësishëm. Ashtu sikurse flakën, Shqipërisë mund t’ia vërë një Kryeministër, një ministër, një Sude, apo i forti i lagjes.
Këta nuk janë njerëz me probleme psikike, janë njerëz si ne.
Ky është njeri fare i zakonshëm që nuk e ka për gjë të hapë një digë e të përmbytë një qytet, të hedhë në erë me tritol një hidrocentral, të shpërthejë një linjë që mund të lërë pa drita një krahinë, apo të djegë një pyll.

Një njeri i vetëm

Ka dy ditë që gërryej veten për atë që i ka vënë flakën Dajtit. Siç e thashë, nuk bëhet fjalë për njerëz me probleme psikike. Bëhet fjalë për njerëz normalë, që kanë të drejtë të votojnë, të martohen e të riprodhohen, të drejtojnë familje, komuna, biznese, dikastere e madje dhe shtetin.
Shqetësimi im për Dajtin që digjet, në këto halle që kalon Shqipëria, duket diçka qesharake, duket një çikërrimë. Edhe ai që e dogji, nuk ëshët çudi që ta ketë konsideruar si një çikërrimë atë që po bën. Sa halle ka vendi...
Po prit pak, çfarë hallesh ka vendi? Fundja, nga se vuan Shqipëria? Nuk vuan nga ndonjë luftë civile a fetare, e as nga murtaja. Ne nuk jemi zonë që mund të na na shkatërrojnë tërmetet a cunamet, nuk jemi as në Sahara që të vuajmë nga thatësira. Po atëherë, çfarë ka shkuar keq me këtë vendin tonë? Nga se vuajmë ne, realisht?

Ne vuajmë nga një kompleksitet “çikërrimash” të tilla. Vuajtja jonë vjen nga ky njeri i vetëm, që së bashkë me shumë të tjerë si puna e tij, me arrogancën e papërgjegjshmërinë e tyre i kanë vënë e ia vënë flakën përditë Shqipërisë - Shqipërisë fizike dhe Shqipërisë morale.

Ata janë si fëmijë arrogantë, të papjekur për të përballuar përgjegjësitë e demokracisë e të lirisë. Dhe si fëmijët, nuk janë as të lirë, as qytetarë e as demokratë.
Më kujtojnë 92-shin, kur ca fëmijë më të rritur e më gangsterë u fiknin cigaren në ballë ca fëmijëve më të vegjël e më të urtë.

Fëmijët

Më kujtohen periudha e një ish-Kryeministri që nuk vinte thuajse kurrë në zyrë se kish ndenjur deri vonë kazinove e buzuqeve. Dhe tani dëgjoj zëra rrotull që e vlerësojnë si nga në të mirët që paskemi pasur!
Shqipëria ka kohë që funksionon me modele të ngjashme papërgjegjshmërie përzier me arrogancën e atij që ka qoftë dhe një gjë të vogël në dorë, ja, sa të hedhë në erë një shtyllë tensioni të lartë!

Fakti që ne jemi ende demokraci në shpërgënj ka të bëjë pikërisht me sjelljen e këtyre individëve të shoqërisë sonë. Individë të mbetur fëmijë të parritur që s’marrin dot përgjegjësi ose i abuzojnë ato.

Arroganca, papërgjegjshmëria, egoizmi për lodrën e vet dhe për vëmendje, janë elementët e lodhshëm te fëmijët e vegjël. Shqipëria ka plot burra, jo rrallë edhe të veshur me pushtet, që vazhdojnë të sillen si fëmijë ose si adoleshentë. Kushdo që ka pak pushtet, qoftë edhe mbi një çakmak, e përdor në mënyrë të dhunshme e të papërgjegjshme.
Kjo është arroganca e atij që djeg. E kultivuar nga media, nga shkolla, nga prindi, nga sistemi. Në çdo element të marrëdhënieve kultivohet arroganca dhe mungesa e respektit ndaj tjetrit dhe e asaj që është edhe e tjetrit. Njerëz që të shtypin me këmbë kot, se ashtu u do qejfi.
Të tëra marrëdhëniet tona jnë të lidhura me këto fije.
Si një fëmijë hamarrës, kalama-qytetari shqiptar që dogji Dajtin, që atij i kanë bërë, ai ia bën pyllit (!).
Ai që e dogji, nuk preferon ta mendojë që Dajti është dhe i yni përveçse i tiji.

Vox Pop

Një njeri i vetëm këto ditë në Dajt, na ka përdhunuar të tërëve. Na ka djegur një pyll, pa ia bërë syri tërrt. Ne nuk jemi të tërë ashtu. Jam i bindur, që të paktën 90% e popullsisë do thonin që është shumë gabim djegia e Dajtit. Disa, e besojnë vërtet. Disa e thonë se ashtu duhet folur në TV, por nuk u bëhet vonë.

Por, kjo nuk zgjidh asgjë. Shoqëria jonë jo vetëm nuk është në gjendje t’i imponohet atij zjarrvënësi trupeshk, por, e ka ndarë mendjen se nuk ke çfarë i bën.
Ne jemi nënshtruar ndaj individëve që përdhunojnë botën rrotull nesh. Ne na ka humbur respekti ndaj vetes. Ne jemi bindur që jemi hiçër. Që jemi pak. Që jemi askush. Që s’na pjerdh njeri. Që s’ka ç’na duhet. Ne na kanë lodhur. Duan të na mbajnë të lodhur. Ezel natë e ditë.
Ne na e kanë devijuar vëmendjen, siç hutojnë një fëmijë.
Në 92-shin kam parë fëmijë që i fiknin cigaren në ballë një tjetri. Ne, 90%-shi i Vox Popit, jemi ai fëmija tjetër.

Shqipëria paska pasur një pafundësi njerëzish të tillë, që sillen si fëmijë kapriçiozë me jetën, pronën, dinjitetin dhe gjërat e të tjerëve. Ata sillen si fëmija që vrau një peshk në Suedi.

Peshku nordik dhe fëmija shqiptar

Mund të ketë qenë Suedi, ose një vend tjetër nordik, nuk më kujtohet, ku një artist vendosi të paraqesë në një galeri arti një instalacion: një peshk në një akuarium. Brenda akuariumit, një mikser i lidhur me një buton të kuq që po të shtypej mund ta kthente peshkun në supë.
Vizitorët, kalonin para peshkut, dhe nuk e shtypnin butonin e kuq, edhe pse askush nuk do të mund ti akuzonte se kishin bërë krim. Thjesht, përgjegjshmëria e tyre nuk ua lejonte ta vrisnin një peshk edhe pse butoni i kuq ishte fare i arritshëm. Shumë prej jush e kanë patur mundësinë tia vënë flakën Dajtit e kujtdo pylli, por nuk e kanë bërë.

Eksperimenti nordik, megjithatë dështoi. Një fëmijë i vogël, shkoi dhe e shtypi butonin. Kritikat ndaj muzeut dhe artistit ishin të mëdha, shoqëria nordike u shqetësua: si mund të vesh një buton të kuq që vret një peshk aty ku ka dhe fëmijë??

Imagjinoni zjarrvënësin e Dajtit para një butoni të kuq. A thua do i dhimbset peshku i kuq?
Shqipëria jonë është e tëra me butona të kuq. Dhe rradha e burrave e grave që duan ti shtypin të parët, është pa fund.

Kepi i Rodonit

Shqipëria nuk ka vetëm zjarrvënës. Një grup të rinjsh po përpëlitet që të organizojë pastrimin e Kepit të Rodonit – kepi i vetëm i atdheut. Nëse doni të dini se çfarë po i bëjmë ne këtij vendi, mjafton të shkoni te kepi i Rodonit për të parë sasinë e mbeturinave që sjellin lumenjtë e atdheut e mblidhen atje.

Këtu ka Ministri Mjedisi, por askush, as punonjësit e vet nuk besoj se e marrin seriozisht.
Këtu janë hedhur miliona për mjedisin nga të huajt, e ja ku jemi, në zgrip të shkatërrimit pa kthim të ambientit.

Grupi i të rinjve po tenton që me paratë e veta të shkojë atje e ta pastrojë Kepin, madje shpreson dhe të bindë katundarët që pastrimi i Kepit mund të kthehet në përfitim financiar për ta. Ata duan të bëjnë atë që do duhej të ishte politikë e shtetit.
Kur i shoh tek përpiqen të ndryshojnë diçka për mirë, pyes veten, si është e mundur që ata dhe krejt zjarrvënësit e Shqipërisë jetojnë në të njëjtin vend, por vite dritë larg? Njëri i vë zjarrin pyllit pranë të cilit ndoshta banon dhe vetë, ndërsa tjetri shkon të pastrojë me paratë e veta një vend ku ndoshta nuk ka qenë kurrë? Jetojmë në të njëjtën vend me zjarrvënësit. Mund të kemi bërë dhe shkollën bashkë. Mund të jemi në një lagje.
Ende ka shpresë.
Edhe pse, sistemi ynë shoqëror (shkolla, familja, media, e deri dhe shembujt e liderëve të shtetit) inkurajon delet e zeza dhe jo të bardhat.

100 vjet zjarre

Tek libri “Evolution” i Stephen Baxter, personazhi Jana, një hominid që jetonte 51mijë vjet më parë, i vë zjarrin pyllit tropikal për të kapur një zog. Që në fëmijërinë e evolucionit njeriu e ka shkatërruar botën me papërgjegjshmërinë e vet. Me zjarr në dorë. Ekuilibret e ekosistemit, ka kohë që janë vënë në pikëpyetje, dhe fundi ynë, i njerëzimit them, mund të mos jetë shumë larg. Njësoj si banorët e Ishullit të Pashkëve që prenë tërë pyjet derisa u shuan dhe vetë, kur nuk kishin më drurë për të bërë varka peshkimi.
Natën, 2 vatrat e mëdha të zjarrit në Dajt ngjajnë si meteorë. Sa keq që nuk kanë rastisur në nëntor. Ato janë fishekzjarret e vërteta të 100 vjetorit të Pavarësisë.