Botuar te Shekulli, dt 25 dhjetor 2011
Akuza më e madhe që më bëhet nga njerëz të njohur e të panjohur, është se unë vetëm kritikoj çdo gjë. Sado më vjen inat, e di se kanë të drejtë. E meqë jemi në një atmosferë festash, pas një viti ku vetëm kam kritikuar, le të shkruajmë diçka optimiste. E thënë ndryshe, le të lavdërojmë atë çfarë meriton të lavdërohet. 2011-a pavarësisht treguesve ekonomikë, nivelit të lirisë, 21 janarit a minatorëve, ka pasur momente mbi të cilat mund të flitet me superlativa, ose më e pakta me dashamirësi.
Për ta bërë këtë, njësoj si personazhi Raxhesh Kutrapali tek Big Bang Theory, i cili vuan nga memecëria selektive dhe të cilit i duhet të pijë alkool që të mund t’u flasë femrave, edhe mua më duhet të dëgjoj “Perfect Day” nga Lou Reed për të krijuar një atmosferë optimiste.
E vetmja rrugë
Për të qenë i sinqertë, e dëgjova nja 20 herë “Perfect Day” se më duhej dozë e fortë. Dhe ja ku jemi, optimistë. ‘Problems are left alone.’ Diku kam shkruar që gjëja e vetme që la pas Edi Rama është pedonalja mes Bashkisë dhe Kinema Milleniumit (pavarësisht acarimit të fansave të Ramës që shohin shumë drita në fund të një tuneli të vetëm). Sepse, nuk dua ta konsideroj “gjurmë”, pallatin me shigjeta.
Është gjëja më e bukur në Tiranë e ndoshta në të gjithë Shqipërinë. E kam fjalën për gjërat e ndërtuara nga dora e njeriut, jo për gjiret e bregdetit të ndërtuar nga dora e zotit. Ajo rrugë është i vetmi vend ku ndjehem njeri. Me aq sa kam vërejtur, është e vetmja copë rrugë në Tiranë që askush nuk e kalon me ngut e me vrap.
Nuk është e pushtuar nga kafenetë – dhe shpresoj të mos bëhet e tillë – ka vetëm stola, ca pak karrike dhe njerëz që shetisin. Një gjë që e kemi harruar në Tiranë. Ne, mund të shetisim!!
Nëse në pjesën tjetër të qytetit dritat përdoren për të ndriçuar parkingjet e për të qorruar shoferët, këtu dritat vijnë ëmbël nga poshtë këmbëve. Nëse kudo tjetër pemë të vogla në saksi përdoren për të ndarë kafenenë nga rruga me pluhur, në pedonale pemët janë sipër nesh!!
Sigurisht, pedonalja nuk është e vetmja gjë që la pas Edi Rama. Nuk ka vend për kritikë një Tartë optimiste. Por, nuk gjej dot gjë tjetër që të më ketë bërë të ndjehem njeri në këtë qytet veç pedonales… Ah, po. Janë kumbullat e kuqe të Rrugës së Kavajës. Dy javë në vit! Nëse ia del të mos shohësh anash por vetëm mesoren me gjethet e kuqe, të vjen të thuash “sa bukur”.
Redon Makashi është gjallë
Fitorja e Redon Makashit tek ‘Kënga Magjike’ është i vetmi çmim i drejtë i dhënë në një festival në shumë vjet. Ka diçka që ia vlen të respektohet në muzikën e Makashit. Ka një stil të vetin, të dallueshëm qartë. Sepse, e bën muzikën vetë. Nuk ka në këngët e veta një këngë dasme, një ‘baladë’ një tekno e një dance. Gjëja që më mungon te muzika e sotme shqip, është që zhvillohet si një kopje rrymash të huaja. Te Makashi gjen ende melodinë, frymën dhe gjurmën e asaj muzike prej nga vijmë.
Teatri i Metropolit
Më pëlqen të shoh shfaqje në Teatrin e Metropolit. Ngrohtësia e sallave, kontakti me aktorin aq i drejtpërdrejtë sa mund ta prekësh, më ka dhënë mundësinë të ndjehem në një marrëdhënie krejt tjetër nga ç’jemi mësuar. E di që jashtë kjo është gjë e vjetër. Por në Tiranë, jemi mësuar që mes spektatorit dhe aktorëve ka dërrasa, pode, humnera, distanca. Sallat e Teatrit të Metropolit u japin mundësi dhe atyre performancave që mund të mos mbushin dot salla me 500 vetë, por mund të krijojnë mjedise intime me 30 a 60 vetë.
Barcelona
Unë nuk jam tifoz i Barcelonës. Njeriu nuk bëhet dot tifoz as 20 e as 40 vjeç. Tifozët e vërtetë bëhen që të vegjël dhe ajo që i lidh me një skuadër është shumë emocionale, diçka që kapërcen përtej futbollit. Kjo nuk më pengon të shoh çdo ndeshje të Barcelonës që mundem.
Panairi i Rudian Zekthit
Kam blerë një libër me poezi të Rudian Zekthit. Libri është i trashë sa Bibla, dhe me numër vjershash, thuajse si ajo. Është një libër që ti mund ta hapësh një mbrëmje ku të mundesh të lexosh disa faqe e ta harrosh për disa vjet. Pastaj e hap prapë.
Zekthi, ka shekuj që nuk shkruan. Dikur, në fillimvitet ’90, poezia e tij ishte agresive, jashtë skemave, gati-gati, një anti-poezi! Pas kaq vitesh, jam kurioz si një fëmijë për këtë libër.
Nuk e kam lexuar akoma, vetëm i kam hedhur një sy faqeve nëpër të. Por, është gjë e bukur ta di që e kam aty, e ndonjëherë, të filloj të luftoj me çmendurinë e një poeti jashtë rrymash.
Çaji me çajnik, edhe pse ne nuk kemi çajtore
Çaji me çajnik, gradualisht po fiton qytetari në Tiranë. Në ndryshim nga modeli i vjetër, kur kursehej uji i nxehtë, tani të sjellin falas një çajnik të madh!
Vudi Alen, shqip
Sado ankohem, shpesh, kam gjetur e shkruar për gjëra befasuese në Tiranë. Pjesa e vetme që më ka shijuar fillim e mbarim, në çdo detaj e element, ka qenë “Riverside Drive” me tekst të Woody Allen e regji të Milto Kutalit. Pjesa, kaloi pa u vënë re, meqë e pati premierën në kohë para-zgjedhore.
‘Riverside Drive’, është e shkruar mrekullisht nga Woody Allen dhe e luajtur në mënyrë të jashtëzakonshme nga Gaz Gjoka, së bashku me Arben Derhemin. Milto Kutali e ka bazuar mbi një skenografi minimaliste por shumë funksionale dhe për 80 minuta, siç kam shkruar kur e pashë së pari, ‘nëse doni të ndjeheni në Nju Jork e jo në Tiranë, nëse doni të ëndërroni me yje e jo me kulla të shtrembëta mbi kokë, ky është vendi ku “mundeni”’.
Smoking causes impotence… tek ata që të rrethojnë!
Ka dy vende në Tiranë ku VËRTET nuk lejohet duhani brenda. Radio dhe Iliria, dy bare (që rastësisht kanë një kombinim kuptimplotë emrash) ku pjesa e margjinalizuar e jo-duhanpirësve mund të ndjehet e qetë. Dy, vetëm dy. Por, në Tiranë janë shumë. Dhe mbi të gjitha, janë një lumturi e pashpresuar.
Krishtlindja
Ata që janë jashtë, kthehen. Pabet e klabet janë plot me ata që na kanë munguar, që do të rrinë ca ditë, e do të ikin prapë. Por, Tirana me ata, është ndryshe. Ka diçka magjike për Krishtlindjen, që i jep Tiranës jetë e xixa.
Pranvera
Pranvera arabe, Occupy Wall Street, rebelimi në Londër, madje edhe 21 janari ynë, pavarësisht viktimave, më kanë mbushur shpirtin plot. Ajo që e kujtoja të vdekur, nuk qenka pra e mbaruar. Revolucioni – dhe nuk e kam fjalën për armë, por për revolucion idesh, mospranim të shtypjes dhe rebelim ndaj së ligës – ekziston. Pushteti i elitave po shkundet. Kabalët, nuk janë më të qetë. Nuk mund të ketë gjë më të bukur. Është ajër. Jo më kot ‘The Protester’ u ngrit në pranverë. ‘Se pas dimrit vjen një verë…’ shkruante aventurieri i vjetër rebel.
Kategoria e optimistëve
Kaq, mbajti optimizmi im dhe syri pozitiv jo-kritik. Do habitesha nëse keni mbërritur deri këtu. Shumica më doli duarsh si reklamë. Shumë gjëra të bukura që përjetojmë janë përvoja personale, e jo sociale.
Optimistët, në këtë vend janë përgjithësisht njerëz që gjërat u shkojnë mirë, dhe që preferojnë të mos ua përmendësh problemet e thella sociale, paçavuret politike, turpet kulturore, sepse nuk duan ta dinë. Duan të shijojnë atë pjatën e tyre plot, në tavolinën e tyre të vogël, në shtëpizën e tyre me kredi, para LCD-së së madhe.
Dashamirët tanë jashtë shtetit do të preferonin të merrni vesh lajme të mira nga këtu brenda, të lexonin për diçka të bukur që ne bëjmë këtu, të ndjejnë që ky vend ka ende diçka me të cilën ia vlen të ushqesh nostalgjinë.
Kam vënë re se ne si popull lëvizim shumë mes dy ekstremesh, ose ithtarë të zjarrtë të një personi a çështjeje, ithtarë të pakompromis, të mbyllur e të padëgjueshëm, ose kritikë nihilistë. Unë, besoj se futem te këta të dytët.
Ka shumë pak mënyra, gjykoj unë, për të mos e lënë mediokritetin e vanitetin të na mbërthejnë pa e kuptuar. Në kohën e videokracisë, më tremb frika nga manipulimi. Më tremb përgjumja e ndërgjegjes. Më tremb dhuna e pakicës përmes kontrollit të të vërtetës.
E vetmja mënyrë që unë kam gjetur, është, mos-kompromisi. Mund të jetë kokëfortësi maloku, por nuk dua ta pranoj atë që serviret pa e këqyrur nga të gjitha anët. As atë që jemi bërë. As atë që duan të na shesin për të vërtetë.
Back to Black
“I thought I was someone else, someone good…” Por, boll me ‘Perfect Day’, le të kthehemi tek buka e vjetër. Back to Black. Mezi jam përmbajtur ndërsa flisja me optimizëm, pa thënë atë që mendoj vërtet.
Pedonalja, është i vetmi vend ku ndjehem njeri, sepse çdo cep tjetër i Tiranës është çnjerëzor e i pajetueshëm; Redon Makashi do jetë përherë më pak i preferuar se porno-muzika që mbizotëron tregun tonë; në Teatrin e Metropolit artistët japin shfaqje për kënaqësi të njëri –tjetrit, publiku i gjerë as e di ku bie; Barcelona nuk ma zëvendëson kombëtaren; Rudian Zekthi shkruan por askush nuk lexon poezi; aty ku të sjellin çaj me çajnik duan të të shesin ujin më shtrenjtë se naftën; Krishtlindja vdes sa del jashtë qendrës; Riverside Drive nuk e pa askush, sepse ne për teatrot dëgjojmë vetëm në TV, ku çdo shfaqje lavdërohet nga gazetarë të paaftë, sa ti nuk di ku të besosh; duhani pihet kudo, në çdo zyrë të shtetit, pa mëshirë, me cinizëm, pa skrupull; pranvera… A do të ketë një pranverë shqiptare?
Më vjen keq për ata jashtë që i kanë sytë në këtë vend. Nuk kemi asgjë për ti gënjyer.
Më vjen keq për optimistët, me shtëpinë e re, me kredinë në bankë e me pabin e preferuar të fundjavës, por, ndërsa ata shohin Champions, minatorët janë nën dhe. Varfëria është poshtë pallatit. Edhe pse, nuk ua tregojnë në televizorin e tyre LCD.
Dhe “gëzuar Krishtlindjen…” do kisha dëshirë t’jua uroja në pranverë.
Monday, December 26, 2011
KOZMIKOMIKET: Njeriu i egër i qendrës së Tiranës
Botuar te Revista Klan, e shtunë, 17/12/2011
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde mes vetes e qytetit. Dhe kjo nuk është e vështirë të arrihet. Ne mbyllemi në shtëpitë tona ose në zyrat tona, dalim në rrugë me qëllimin për të hipur sa më parë në makinë, zbresim mundësisht te dera e vendit ku duam të shkojmë, zyrë apo kafene, aty rrimë vetëm me një grup njerëzish në prani të të cilëve punojmë të qetë ose ndjehemi të mbrojtur. Televizori është kontakti me botën që na rrethon, e kjo na mjafton.
Një nga arsyet pse fshihemi ka lidhje me atë që ndodh fare pranë nesh.
Qeni që ngordh për ujë
Është një vend, mu në qendër të Tiranës ku lahen makina. Djemtë që punojnë aty janë nga modeli i atyre që shkojnë për të punuar (për të larë makina) me këpucë lustrafin me majë përpjetë.
Një qen i vogël i lidhur me zinxhir, që po thahej për ujë vetëm pak metra më tej në vendin ku uji është me shumicë.
Djemtë që lajnë makinat vetëm shajnë me fjalë të ndyra tërë kohën, për çdo gjë. Janë nga ai modeli që edhe kur hanë bukë, shajnë lugën, pjatën, karriken, tavolinën, gjellën, çdo gjë që i rrethon.
Një makinë me targa CD, brenda një çift kroat, ndaloi për të larë makinën ndërsa gruaja zbriti për të ushqyer qenin.
Djemtë, filluan komentet e ndyra me zë të lartë për gruan. Kur gruaja iku, dhe nuk kishin punë për të bërë, filluan të shanin me fjalët më të ndyra njëri tjetrin, kot, për të shtyrë kohën. Dhe nuk bëhet fjalë për të bërë shaka apo batuta banale. Jo, edhe kjo është tepër e sofistikuar për ta.
Këta djem janë egërsirat e reja të xhunglës sonë të re.
Si lind një egërsirë në xhunglën shqiptare
Në krejt sjelljen e tyre bie në sy egërsia, në komunikim me të ngjashmin e tyre, me kafshën, me të huajt, me punën e me qytetin.
Dhe më e trishtueshmja, ata nuk janë ashtu sepse duan vetë. Ata, as e dinë pse janë ashtu.
Problemet e tyre fillojnë që në bark. Kujdesi e kultura shëndetësore ndaj nënës së tyre mungon. Që në bark kanë dëgjuar britmat e ulërimat nëpër shtëpi. të babait, të vëllezërve apo të televizorit.
Të ardhur prej provincave, të parët e tyre kanë zaptuar një tokë. Duke përfituar nga padija dhe nga etja e tyre për të hedhur rrënjë diku në shumë raste dikush ua ka “shitur” tokën e tjetër kujt, u ka marrë lekët, dhe ata me vonesë e kanë kuptuar se i kanë mashtruar. E vetmja zgjidhje e babait të tyre (deri dje) ka qenë që të ruante me pushkë në tarracë këdo që do të shfaqej për t’ia marrë shtëpinë.
Në shkollë, njësoj si mësuesit e tyre, kanë shkuar me detyrim. Shkollat e tyre janë më tepër qendra riedukimi, ku më i forti “riedukon” më të dobëtin. Dhe më i dobëti rreh të motrën, të ëmën, bërtet nëpër shtëpi që kur është 14 vjeç.
Sigurisht, vjen ndonjë mësuese që mendon se do ti zbusë duke u lexuar Pushkinin. Por ai i tyri nuk është Hollivud, dhe nuk ka Gangsta’ Paradise. Filozofia e tyre është “qëngjit të urtë i ... nëna”.
Dikur, u duhej 1 autobus për të ardhur në qendër të Tiranës. Tani, u duhen të paktën 2.
Ata kanë jetuar në geton e tyre pa rrugë të shtruara, pa ujë të pijshëm, duke vjedhur korrent (babai rri me pushkë mbi tarracë), dhe korrenti u duhet për të parë televizor, ata e kanë njohur botën përmes televizorit. Idhulli i tyre është Van Dami, i vetmi që mund të mbijetojë në xhunglën e periferisë. Ata nuk flasin me femra, ndryshe do hanë thika nga familjarët e vajzave. Ata e identifikojnë dashurinë përmes Channel X.
Më të aftët e xhunglës, u morën me punë të pista, e kapën veten, shkuan në Londër. Puna e tyre fulltime është të bëjnë xhiro me makinë për të shijuar statusin e tyre. Part time, bëjnë ato punët e tjera që u sjellin para.
Më të dobëtit, lajnë makina, dhe presin të ikin në Londër. Që pastaj të bëjnë xhiro me makinë dhe ata. Ata janë të frustruar, sepse me standartet e xhunglës, janë të dështuar. Pa makinë për xhiro, pa para, pa dashnore, pa Londër.
Në qendër të Tiranës ata zbresin vetëm në 2-3 festa popullore: 14 Shkurt, 15 mars... Aty ku nuk duken. Aty ku ka turma të mëdha qytetarësh janë dhe ata, të organizuar në tufa djemsh të rinj që vijnë vërdallë të etur për të parë femra, për të parë çifte, për të pirë e bërë sherre kaposhësh, për të sulmuar qendrën si një tufë karkalecash të pangrënë.
Ata janë njeriu i ri i tranzicionit.
Ata ngjajnë të egjër në qendër të Tiranës. Imagjinojini si do ngjanin në mes të Parisit!
Azapët
Faji, sigurisht që nuk është i tyri, është i sistemit.
Herë pas here, egërsirat e xhunglës sonë vijnë deri te dera e sistemit tonë. Ngrenë pankarta. Bërtasin, e më të rrallë gjuajnë dhe me gurë. Në ndonjë rast përfitojnë për të marrë edhe ndonjë lek nga organizatorët. Bërtasin, por, asnjëherë për veten e tyre. Bërtasin për kauzat e të tjerëve. Identifikojnë armikun tek një individ i vetëm dhe çirren me fjalorin e tyre vulgar e të dhunshëm për 20 vjet rresht kundër tij.
Të trajtuar e të rritur si qytetarë të dorës së dytë, pjesëmarrja e tyre në shoqëri është vetëm në rast betejash. Pjesëmarrja e tyre në politikë, vetëm tribale.
Ata, janë azapët e politikës.
Janë trupa e çrregullt që përdorej në ushtrinë otomane për punët më të rëndomta dhe në orën e luftës si mish për top.
Azapët janë kapitali më i vyer i çdo pushteti. Ata nuk kërkojnë të drejta, kërkojnë vetëm hakmarrje për gjendjen e tyre. Dhe, bariu i zgjuar mund ta orientojë hakmarrjen e tyre të verbër siç do ai e ku do ai.
Të rritur në xhungël, por xhungla e tyre është burg. Një burg prej nga dalin vetëm 2-3 herë në vit për festë, dhe çdo ditë në mëngjes për në punë. Një burg, ku kthehen çdo pasdite.
Projektet serioze për ta zhdukur njeriun e xhunglës e për të nxjerrë nga ai një qytetar mungojnë. Fundja, kujt i intereson?
Pse xhungla e Amazonës zhduket, e jona jo?
Për fatkeqësinë e tyre dhe fajin tonë, ata janë viktimat e një sistemi të padrejtë që kemi ngritur në këta 20 vjet. Një sistem që i diskriminon në arsim, mundësi punësimi, argëtim, banim, gjuhë, akses në çdo të mirë shpirtërore. Ata janë anës dritës, të paparë.
Edhe ata do të donin të kishin një perde për të mos parë, por puna i detyron të shohin jetën që bëjnë disa të tjerë. Makinat e tyre, gratë e tyre.
Çdo gjë që nuk kanë, e shajnë me fjalë të ndyra. Nxjerrin mllef verbal ndaj çdo gjëje që nuk është e ngjitur pas trupit të tyre, sepse e tyrja është vetëm ajo që kanë në trup. Çdo gjë jashtë tyre, është sistem. Sistem, domethënë armik.
Zhdukja e njeriut të xhunglës së tranzicionit kërkon projekte shumë serioze, dhe kohë. Por politika jonë është jo-serioze, e mbi të gjitha, e përkohëshme. Kërkon një sistem arsimor tjetër, mundësi ekonomike të tjera, rivitalizim të periferive, futje të shpirtërores atje ku ka vetëm çimento, ngritje qendrash arti atje ku ka vetëm TV, saç mbi tarracë e Channel X.
Ata mund të asimiloheshin pak nga pak në qytetërim, por, lëngu i qytetërimit tonë po thahet. Sistemi është jo-miqësor me krijesat qytetare. Duhet çdo ditë pak instinkt xhungle për të mbijetuar. Egërsia e xhunglës ka kapur ekonominë, administratën, deri edhe artin. Për mbijetesë, duhet të tregosh dhëmbët, të shqyesh e të shash. Protestoni me vezë mbi një ndërtesë partie, po jua mbajti. Ka shkrimtarë që zihen me grushte për punë botimi.
Më të qytetëruarit, të shkolluarit, të ndjeshmit, po ikin. Prandaj rrugët tona janë 2: ose të ikim, ose të vemë një perde mes nesh e jo-qytetërimit.
Kthimi tek qeni
Ka një qen të lidhur, tek një lavazh në qendër të Tiranës. Një qen, pranë ujit i papirë. Herë pas here, nga një makinë me targa CD dikush i çon për të ngrënë.
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde. Më saktë, një perde mes vetes dhe qytetarit tjetër të Tiranës, atij që nuk ka as shkollë e as ndonjë punë të mirë. Atij që vetëm shan.
Kjo perde, nuk e zhduk njeriun e egër të qendrës. Më e pakta, perdja jonë do bëjë që qeni të ngordhë nga etja.
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde mes vetes e qytetit. Dhe kjo nuk është e vështirë të arrihet. Ne mbyllemi në shtëpitë tona ose në zyrat tona, dalim në rrugë me qëllimin për të hipur sa më parë në makinë, zbresim mundësisht te dera e vendit ku duam të shkojmë, zyrë apo kafene, aty rrimë vetëm me një grup njerëzish në prani të të cilëve punojmë të qetë ose ndjehemi të mbrojtur. Televizori është kontakti me botën që na rrethon, e kjo na mjafton.
Një nga arsyet pse fshihemi ka lidhje me atë që ndodh fare pranë nesh.
Qeni që ngordh për ujë
Është një vend, mu në qendër të Tiranës ku lahen makina. Djemtë që punojnë aty janë nga modeli i atyre që shkojnë për të punuar (për të larë makina) me këpucë lustrafin me majë përpjetë.
Një qen i vogël i lidhur me zinxhir, që po thahej për ujë vetëm pak metra më tej në vendin ku uji është me shumicë.
Djemtë që lajnë makinat vetëm shajnë me fjalë të ndyra tërë kohën, për çdo gjë. Janë nga ai modeli që edhe kur hanë bukë, shajnë lugën, pjatën, karriken, tavolinën, gjellën, çdo gjë që i rrethon.
Një makinë me targa CD, brenda një çift kroat, ndaloi për të larë makinën ndërsa gruaja zbriti për të ushqyer qenin.
Djemtë, filluan komentet e ndyra me zë të lartë për gruan. Kur gruaja iku, dhe nuk kishin punë për të bërë, filluan të shanin me fjalët më të ndyra njëri tjetrin, kot, për të shtyrë kohën. Dhe nuk bëhet fjalë për të bërë shaka apo batuta banale. Jo, edhe kjo është tepër e sofistikuar për ta.
Këta djem janë egërsirat e reja të xhunglës sonë të re.
Si lind një egërsirë në xhunglën shqiptare
Në krejt sjelljen e tyre bie në sy egërsia, në komunikim me të ngjashmin e tyre, me kafshën, me të huajt, me punën e me qytetin.
Dhe më e trishtueshmja, ata nuk janë ashtu sepse duan vetë. Ata, as e dinë pse janë ashtu.
Problemet e tyre fillojnë që në bark. Kujdesi e kultura shëndetësore ndaj nënës së tyre mungon. Që në bark kanë dëgjuar britmat e ulërimat nëpër shtëpi. të babait, të vëllezërve apo të televizorit.
Të ardhur prej provincave, të parët e tyre kanë zaptuar një tokë. Duke përfituar nga padija dhe nga etja e tyre për të hedhur rrënjë diku në shumë raste dikush ua ka “shitur” tokën e tjetër kujt, u ka marrë lekët, dhe ata me vonesë e kanë kuptuar se i kanë mashtruar. E vetmja zgjidhje e babait të tyre (deri dje) ka qenë që të ruante me pushkë në tarracë këdo që do të shfaqej për t’ia marrë shtëpinë.
Në shkollë, njësoj si mësuesit e tyre, kanë shkuar me detyrim. Shkollat e tyre janë më tepër qendra riedukimi, ku më i forti “riedukon” më të dobëtin. Dhe më i dobëti rreh të motrën, të ëmën, bërtet nëpër shtëpi që kur është 14 vjeç.
Sigurisht, vjen ndonjë mësuese që mendon se do ti zbusë duke u lexuar Pushkinin. Por ai i tyri nuk është Hollivud, dhe nuk ka Gangsta’ Paradise. Filozofia e tyre është “qëngjit të urtë i ... nëna”.
Dikur, u duhej 1 autobus për të ardhur në qendër të Tiranës. Tani, u duhen të paktën 2.
Ata kanë jetuar në geton e tyre pa rrugë të shtruara, pa ujë të pijshëm, duke vjedhur korrent (babai rri me pushkë mbi tarracë), dhe korrenti u duhet për të parë televizor, ata e kanë njohur botën përmes televizorit. Idhulli i tyre është Van Dami, i vetmi që mund të mbijetojë në xhunglën e periferisë. Ata nuk flasin me femra, ndryshe do hanë thika nga familjarët e vajzave. Ata e identifikojnë dashurinë përmes Channel X.
Më të aftët e xhunglës, u morën me punë të pista, e kapën veten, shkuan në Londër. Puna e tyre fulltime është të bëjnë xhiro me makinë për të shijuar statusin e tyre. Part time, bëjnë ato punët e tjera që u sjellin para.
Më të dobëtit, lajnë makina, dhe presin të ikin në Londër. Që pastaj të bëjnë xhiro me makinë dhe ata. Ata janë të frustruar, sepse me standartet e xhunglës, janë të dështuar. Pa makinë për xhiro, pa para, pa dashnore, pa Londër.
Në qendër të Tiranës ata zbresin vetëm në 2-3 festa popullore: 14 Shkurt, 15 mars... Aty ku nuk duken. Aty ku ka turma të mëdha qytetarësh janë dhe ata, të organizuar në tufa djemsh të rinj që vijnë vërdallë të etur për të parë femra, për të parë çifte, për të pirë e bërë sherre kaposhësh, për të sulmuar qendrën si një tufë karkalecash të pangrënë.
Ata janë njeriu i ri i tranzicionit.
Ata ngjajnë të egjër në qendër të Tiranës. Imagjinojini si do ngjanin në mes të Parisit!
Azapët
Faji, sigurisht që nuk është i tyri, është i sistemit.
Herë pas here, egërsirat e xhunglës sonë vijnë deri te dera e sistemit tonë. Ngrenë pankarta. Bërtasin, e më të rrallë gjuajnë dhe me gurë. Në ndonjë rast përfitojnë për të marrë edhe ndonjë lek nga organizatorët. Bërtasin, por, asnjëherë për veten e tyre. Bërtasin për kauzat e të tjerëve. Identifikojnë armikun tek një individ i vetëm dhe çirren me fjalorin e tyre vulgar e të dhunshëm për 20 vjet rresht kundër tij.
Të trajtuar e të rritur si qytetarë të dorës së dytë, pjesëmarrja e tyre në shoqëri është vetëm në rast betejash. Pjesëmarrja e tyre në politikë, vetëm tribale.
Ata, janë azapët e politikës.
Janë trupa e çrregullt që përdorej në ushtrinë otomane për punët më të rëndomta dhe në orën e luftës si mish për top.
Azapët janë kapitali më i vyer i çdo pushteti. Ata nuk kërkojnë të drejta, kërkojnë vetëm hakmarrje për gjendjen e tyre. Dhe, bariu i zgjuar mund ta orientojë hakmarrjen e tyre të verbër siç do ai e ku do ai.
Të rritur në xhungël, por xhungla e tyre është burg. Një burg prej nga dalin vetëm 2-3 herë në vit për festë, dhe çdo ditë në mëngjes për në punë. Një burg, ku kthehen çdo pasdite.
Projektet serioze për ta zhdukur njeriun e xhunglës e për të nxjerrë nga ai një qytetar mungojnë. Fundja, kujt i intereson?
Pse xhungla e Amazonës zhduket, e jona jo?
Për fatkeqësinë e tyre dhe fajin tonë, ata janë viktimat e një sistemi të padrejtë që kemi ngritur në këta 20 vjet. Një sistem që i diskriminon në arsim, mundësi punësimi, argëtim, banim, gjuhë, akses në çdo të mirë shpirtërore. Ata janë anës dritës, të paparë.
Edhe ata do të donin të kishin një perde për të mos parë, por puna i detyron të shohin jetën që bëjnë disa të tjerë. Makinat e tyre, gratë e tyre.
Çdo gjë që nuk kanë, e shajnë me fjalë të ndyra. Nxjerrin mllef verbal ndaj çdo gjëje që nuk është e ngjitur pas trupit të tyre, sepse e tyrja është vetëm ajo që kanë në trup. Çdo gjë jashtë tyre, është sistem. Sistem, domethënë armik.
Zhdukja e njeriut të xhunglës së tranzicionit kërkon projekte shumë serioze, dhe kohë. Por politika jonë është jo-serioze, e mbi të gjitha, e përkohëshme. Kërkon një sistem arsimor tjetër, mundësi ekonomike të tjera, rivitalizim të periferive, futje të shpirtërores atje ku ka vetëm çimento, ngritje qendrash arti atje ku ka vetëm TV, saç mbi tarracë e Channel X.
Ata mund të asimiloheshin pak nga pak në qytetërim, por, lëngu i qytetërimit tonë po thahet. Sistemi është jo-miqësor me krijesat qytetare. Duhet çdo ditë pak instinkt xhungle për të mbijetuar. Egërsia e xhunglës ka kapur ekonominë, administratën, deri edhe artin. Për mbijetesë, duhet të tregosh dhëmbët, të shqyesh e të shash. Protestoni me vezë mbi një ndërtesë partie, po jua mbajti. Ka shkrimtarë që zihen me grushte për punë botimi.
Më të qytetëruarit, të shkolluarit, të ndjeshmit, po ikin. Prandaj rrugët tona janë 2: ose të ikim, ose të vemë një perde mes nesh e jo-qytetërimit.
Kthimi tek qeni
Ka një qen të lidhur, tek një lavazh në qendër të Tiranës. Një qen, pranë ujit i papirë. Herë pas here, nga një makinë me targa CD dikush i çon për të ngrënë.
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde. Më saktë, një perde mes vetes dhe qytetarit tjetër të Tiranës, atij që nuk ka as shkollë e as ndonjë punë të mirë. Atij që vetëm shan.
Kjo perde, nuk e zhduk njeriun e egër të qendrës. Më e pakta, perdja jonë do bëjë që qeni të ngordhë nga etja.
Sunday, December 18, 2011
Seksioni shqiptar i TIFFshtimit (II)
botuar te Shekulli, dt 18/12/2011
Ndoshta do t’ju interesonte të dini se ç’mendoj unë për “Kurbanin” e Edi Ramës. Asgjë interesante. Nuk e kam lexuar, dhe vështirë se do ta lexoj. Po të jetë për të ardhmen, ajo lexohet më qartë tek e shkuara. Dhe meqë nuk më bëhet të shkruaj për hallet e përditshme, po i rikthehem një drame që nuk bezdis me sa duket askënd: asaj të filmit.
Duke parë produktet vendase në festivalin ndërkombëtar të filmit, TIFF, e për më tepër duke i përballur me prodhimet e huaja, kupton se sa e madhe është drama e kinemasë shqiptare. Si dhe në dramat familjare, drama kryesore e filmit janë fondet, patriarkalizmi dhe konceptet.
Fondet e një shteti analfabetësh
Kultura, prodhon njerëz të lirë, prandaj ky shtet është akulturor. Akulturor, si shumë karakteristika të tjera të tij që fillojnë me “a”, alergjik, anakronik, asfiksues, autokrat.
Sytë janë nga shteti ngaqë shteti është vendimtar me fondet e veta. Iniciativa private është thuajse zero, lehtësirat fiskale inekzistente, fondet jo-shtetërore të filmit të papërfillshme.
Një film i shkurtër i huaj (qoftë dhe polak) e ka radhën e titrave në fund shumë më të gjatë dhe se festivali i fundvitit. Ndërsa filmat e shkurtër shqiptarë e kanë me 4-5 emra, shumica shokë klase që kanë punuar falas.
Filmi i shkurtër kërkon investime, jo sepse është i shkurtër e i bie që dhe fondet të jenë “të shkurtra”, por sepse është një hallkë e rëndësishme e zinxhirit kinematografik.
Patriarkalizmi, “babai” që të rrit e “babai” që të mban me para
Kinemaja e re shqiptare ka vetëm 2 forma bulëzimi: me mik ose me para. Aq sa janë edhe shkollat e kinemasë. Shkolla e shtetit, me përjashtime fatlume është një vend ku hyhet vetëm me mik, ndërsa shkolla e Çashkut, një vend ku hyhet vetëm me para. Të dyja këto modele nuk janë të ngritura mbi talentin e një individi, edhe pse nuk e përjashtojnë atë.
Prandaj, siç thoshte një aktor i vjetër “po qëlloi një film që ‘hahet’ në temat e diplomës duhet të jemi të lumtur.” Kaq janë shpresat tona.
Sa për “babain” e vetëm të kinemasë shqiptare, në kuptimin që babai është ai që mban lekët në shtëpi, nuk ka vend për të folur shumë. Boll bëhet pësh-pësh nëpër tavolina.
E vetmja gjë konkrete që kemi është produkti. Dhe produkti, të bën të qash.
Ndër dhjetëra filma të prodhuar në këta 21 vite, uluni dhe kujtoni njërin që ju ka lënë mbresë të fortë. Pastaj, mendoni një të dytë. Po arritët ti bëni tre, do të jeni të lumtur.
Konceptet, rritja me steroide
Në TIFF-in e këtij viti arrita të shoh shumë filma të shkurtër në shqip, edhe pse jo të gjithë. Shumica e filmave të shfaqur ishin detyra shkolle, sepse, prodhime jashtë shkollës janë të rralla, sikurse fondet. Dike qenë detyra, problemet e filmave nxirrnin në pah problemet e vetë shkollës.
Ajo që munda të vë re krahasuar me filmat e viteve më parë është që ka një përmirësim pozitiv në punën me imazhin. Duke konsideruar kushtet e vështira ku ato filma janë punuar, kjo është një shpresë e ngrohtë. Montazhi, gjithashtu ka përmirësime dhe jep shpresa të mira.
Problemet kryesore të filmave të shkurtër, çuditërisht qëndrojnë në një aspekt që nuk ka të bëjë me teknologjinë e përdorur e as me fondet. Ka të bëjë me konceptet regjisoriale dhe me strukturën e skenarit.
Filmat e shkurtër të prodhuar në Shqipëri, kanë mangësi të thella në strukturë. Tentativa për të bërë filma mbi 15 minuta, a thua se minutazhi i jep seriozitet filmit është një nga konceptet më të mbrapshta që ka zënë rrënjë në mentalitetin e kineastëve të rinj. Ti shihje filma ku për minuta të tëra, nuk ndodhte praktikisht asgjë! As ngjarje, as lojë. Asgjë! Një gjase dramë që ekziston vetëm në dëshirën e regjisorit, por jo në punën e tij. Në asnjë produksion serioz, regjisorin nuk e lejojnë të abuzojë me kohën e shikuesit kësisoj. Nëse një skenë nuk thotë asgjë, prite!
Dëshira për të bërë drama të mëdha, krijon punë të dobëta
Vazhdon seria e vrasjeve, shumica e filmave përdor vrasjen/vdekjen për të shkaktuar dramë. Por, drama nuk vjen nga të vdekurit. Drama vjen nga historia. Dikush duhet t’u thotë që edhe historitë e thjeshta, mund të jenë filma shumë tronditës. Dhe mbi të gjitha, dikush duhet t’u mësojë në shkollë që film ‘eksperimental’ nuk do të thotë film absurd, ku s’merret vesh asgjë. Filmat eksperimentalë, kanë një strukturë narrative të qartë.
Lista e “halleve” vazhdon… Tentativa për të treguar histori të thjeshta në forma të komplikuara, çka i bënte filmat të pakuptueshëm. Nonsense narrative të tipit pistoleta që gjenden në një sirtar aty, pa asnjë kuptim, por meqë nevojiten për të vrarë dikë. Para nja 2-3 vitesh, ishte moda e filmave me arkivole. Këtë vit, kishim modën e nuditetit mashkullor. Të tëra, pa asnjë arsye të vlefshme pse duhej të ishin në film.
Dallimi i madh në shtrimin e historisë dukje edhe në momentin që shihje një film shqiptar, por nga jashtë shtetit. Dhe, me “jashtë shtetit” nuk e kam fjalën për Kosovën.
2 copë nga “jashtë shtetit”
Nga filmat e xhiruar në Amerikën e Veriut, mund të veçoj dy, “Glasa” të Mishel Koçiut dhe “Lena and Me”, nga Blerta Basholli.
Pritshmëria për filmin e Koçiut ishte e madhe, për shkak edhe të karizmës personale të autorit. Por, pritshmërinë time filmi e zhgënjeu.
Historia e një burri që e tradhton gruaja dhe në një kryqëzim pritet me një burrë që kishte humbur miliona në garat me kuaj. Kaq. Pjesën tjetër duhet të ta thonë që ta kuptosh se çfarë, është.
Një film që tentonte të ishte filozofik, por që filozofia e tij nuk përkthehej dot me imazh, me një lojë të dobët aktoriale, ndoshta edhe për faj të karaktereve të paqartë. Një histori, që mbi të gjitha, glasa e zogut i rrinte e tepërt. Pjesa më e mirë e filmit ishte kolona zanore e punuar nga Elton Deda.
Shumë me më pak pretendime, filmi i Blerta Bashollit ishte filmi më i mirë-strukturuar në seksionin shqip të TIFF. Të paktën, për aq filma sa arrita të shoh. Një problematikë shqiptare-amerikane, ma zgjatje, me copëra humori, e luajtur thjesht, pa teprime, xhiruar saktë. Një film, që arrinte të përcillte.
Filmat e mi të shkurtër
Përpjekjet e të rinjve për të ndërtuar filma, më kanë prekur. Sado me probleme, arrita të marr emocione personale në më shumë se një herë. Kast Hasa kishte sjellë një film interesant, histori jo e jashtëzakonshme, por e ndërtuar mirë dhe me kreshendo emocionale. Një ushtar shqiptar që për para futet në ushtrinë amerikane e humbet një krah dhe një baba, që e shtynte drejt asaj gjëje, e që e sheh botën e tij ti shembet kur traktorin e ri e pati këmbyer me krahun e djalit cung.
Por, mua më prekën sidomos dy filma.
“Kazerma e fëmijëve” i Spiros Lenës, ndonëse me probleme narrative mbartte emocion të ndjerë.
Ndërsa eksperimentali “For My Mother” i Dritan Mesarejës, ishte një poezi që më ka bërë të rrëqethem.
Imazhit, ai i kishte bashkangjitur vetëm voice over – sa vështirë të krijosh emocione me këtë – e që nuk ndjehej patetik, por i ndjerë.
Çfarë ndjen një njeri në koma? Ndoshta sheh jetën e vet që zbret nga mali, tek fëmijëria, drejt një shpelle ku mblidhet kutullaç, si fetus. Më ka rrëqethur.
Tiff-shtimi i filmit të shkurtër
Të kthehemi te drama e kinemasë shqiptare. Dramë, në të vërtetë nuk ka. S’mund të ketë dramë një gjë që nuk ekziston.
Ndoshta do t’ju interesonte të dini se ç’mendoj unë për “Kurbanin” e Edi Ramës. Asgjë interesante. Nuk e kam lexuar, dhe vështirë se do ta lexoj. Po të jetë për të ardhmen, ajo lexohet më qartë tek e shkuara. Dhe meqë nuk më bëhet të shkruaj për hallet e përditshme, po i rikthehem një drame që nuk bezdis me sa duket askënd: asaj të filmit.
Duke parë produktet vendase në festivalin ndërkombëtar të filmit, TIFF, e për më tepër duke i përballur me prodhimet e huaja, kupton se sa e madhe është drama e kinemasë shqiptare. Si dhe në dramat familjare, drama kryesore e filmit janë fondet, patriarkalizmi dhe konceptet.
Fondet e një shteti analfabetësh
Kultura, prodhon njerëz të lirë, prandaj ky shtet është akulturor. Akulturor, si shumë karakteristika të tjera të tij që fillojnë me “a”, alergjik, anakronik, asfiksues, autokrat.
Sytë janë nga shteti ngaqë shteti është vendimtar me fondet e veta. Iniciativa private është thuajse zero, lehtësirat fiskale inekzistente, fondet jo-shtetërore të filmit të papërfillshme.
Një film i shkurtër i huaj (qoftë dhe polak) e ka radhën e titrave në fund shumë më të gjatë dhe se festivali i fundvitit. Ndërsa filmat e shkurtër shqiptarë e kanë me 4-5 emra, shumica shokë klase që kanë punuar falas.
Filmi i shkurtër kërkon investime, jo sepse është i shkurtër e i bie që dhe fondet të jenë “të shkurtra”, por sepse është një hallkë e rëndësishme e zinxhirit kinematografik.
Patriarkalizmi, “babai” që të rrit e “babai” që të mban me para
Kinemaja e re shqiptare ka vetëm 2 forma bulëzimi: me mik ose me para. Aq sa janë edhe shkollat e kinemasë. Shkolla e shtetit, me përjashtime fatlume është një vend ku hyhet vetëm me mik, ndërsa shkolla e Çashkut, një vend ku hyhet vetëm me para. Të dyja këto modele nuk janë të ngritura mbi talentin e një individi, edhe pse nuk e përjashtojnë atë.
Prandaj, siç thoshte një aktor i vjetër “po qëlloi një film që ‘hahet’ në temat e diplomës duhet të jemi të lumtur.” Kaq janë shpresat tona.
Sa për “babain” e vetëm të kinemasë shqiptare, në kuptimin që babai është ai që mban lekët në shtëpi, nuk ka vend për të folur shumë. Boll bëhet pësh-pësh nëpër tavolina.
E vetmja gjë konkrete që kemi është produkti. Dhe produkti, të bën të qash.
Ndër dhjetëra filma të prodhuar në këta 21 vite, uluni dhe kujtoni njërin që ju ka lënë mbresë të fortë. Pastaj, mendoni një të dytë. Po arritët ti bëni tre, do të jeni të lumtur.
Konceptet, rritja me steroide
Në TIFF-in e këtij viti arrita të shoh shumë filma të shkurtër në shqip, edhe pse jo të gjithë. Shumica e filmave të shfaqur ishin detyra shkolle, sepse, prodhime jashtë shkollës janë të rralla, sikurse fondet. Dike qenë detyra, problemet e filmave nxirrnin në pah problemet e vetë shkollës.
Ajo që munda të vë re krahasuar me filmat e viteve më parë është që ka një përmirësim pozitiv në punën me imazhin. Duke konsideruar kushtet e vështira ku ato filma janë punuar, kjo është një shpresë e ngrohtë. Montazhi, gjithashtu ka përmirësime dhe jep shpresa të mira.
Problemet kryesore të filmave të shkurtër, çuditërisht qëndrojnë në një aspekt që nuk ka të bëjë me teknologjinë e përdorur e as me fondet. Ka të bëjë me konceptet regjisoriale dhe me strukturën e skenarit.
Filmat e shkurtër të prodhuar në Shqipëri, kanë mangësi të thella në strukturë. Tentativa për të bërë filma mbi 15 minuta, a thua se minutazhi i jep seriozitet filmit është një nga konceptet më të mbrapshta që ka zënë rrënjë në mentalitetin e kineastëve të rinj. Ti shihje filma ku për minuta të tëra, nuk ndodhte praktikisht asgjë! As ngjarje, as lojë. Asgjë! Një gjase dramë që ekziston vetëm në dëshirën e regjisorit, por jo në punën e tij. Në asnjë produksion serioz, regjisorin nuk e lejojnë të abuzojë me kohën e shikuesit kësisoj. Nëse një skenë nuk thotë asgjë, prite!
Dëshira për të bërë drama të mëdha, krijon punë të dobëta
Vazhdon seria e vrasjeve, shumica e filmave përdor vrasjen/vdekjen për të shkaktuar dramë. Por, drama nuk vjen nga të vdekurit. Drama vjen nga historia. Dikush duhet t’u thotë që edhe historitë e thjeshta, mund të jenë filma shumë tronditës. Dhe mbi të gjitha, dikush duhet t’u mësojë në shkollë që film ‘eksperimental’ nuk do të thotë film absurd, ku s’merret vesh asgjë. Filmat eksperimentalë, kanë një strukturë narrative të qartë.
Lista e “halleve” vazhdon… Tentativa për të treguar histori të thjeshta në forma të komplikuara, çka i bënte filmat të pakuptueshëm. Nonsense narrative të tipit pistoleta që gjenden në një sirtar aty, pa asnjë kuptim, por meqë nevojiten për të vrarë dikë. Para nja 2-3 vitesh, ishte moda e filmave me arkivole. Këtë vit, kishim modën e nuditetit mashkullor. Të tëra, pa asnjë arsye të vlefshme pse duhej të ishin në film.
Dallimi i madh në shtrimin e historisë dukje edhe në momentin që shihje një film shqiptar, por nga jashtë shtetit. Dhe, me “jashtë shtetit” nuk e kam fjalën për Kosovën.
2 copë nga “jashtë shtetit”
Nga filmat e xhiruar në Amerikën e Veriut, mund të veçoj dy, “Glasa” të Mishel Koçiut dhe “Lena and Me”, nga Blerta Basholli.
Pritshmëria për filmin e Koçiut ishte e madhe, për shkak edhe të karizmës personale të autorit. Por, pritshmërinë time filmi e zhgënjeu.
Historia e një burri që e tradhton gruaja dhe në një kryqëzim pritet me një burrë që kishte humbur miliona në garat me kuaj. Kaq. Pjesën tjetër duhet të ta thonë që ta kuptosh se çfarë, është.
Një film që tentonte të ishte filozofik, por që filozofia e tij nuk përkthehej dot me imazh, me një lojë të dobët aktoriale, ndoshta edhe për faj të karaktereve të paqartë. Një histori, që mbi të gjitha, glasa e zogut i rrinte e tepërt. Pjesa më e mirë e filmit ishte kolona zanore e punuar nga Elton Deda.
Shumë me më pak pretendime, filmi i Blerta Bashollit ishte filmi më i mirë-strukturuar në seksionin shqip të TIFF. Të paktën, për aq filma sa arrita të shoh. Një problematikë shqiptare-amerikane, ma zgjatje, me copëra humori, e luajtur thjesht, pa teprime, xhiruar saktë. Një film, që arrinte të përcillte.
Filmat e mi të shkurtër
Përpjekjet e të rinjve për të ndërtuar filma, më kanë prekur. Sado me probleme, arrita të marr emocione personale në më shumë se një herë. Kast Hasa kishte sjellë një film interesant, histori jo e jashtëzakonshme, por e ndërtuar mirë dhe me kreshendo emocionale. Një ushtar shqiptar që për para futet në ushtrinë amerikane e humbet një krah dhe një baba, që e shtynte drejt asaj gjëje, e që e sheh botën e tij ti shembet kur traktorin e ri e pati këmbyer me krahun e djalit cung.
Por, mua më prekën sidomos dy filma.
“Kazerma e fëmijëve” i Spiros Lenës, ndonëse me probleme narrative mbartte emocion të ndjerë.
Ndërsa eksperimentali “For My Mother” i Dritan Mesarejës, ishte një poezi që më ka bërë të rrëqethem.
Imazhit, ai i kishte bashkangjitur vetëm voice over – sa vështirë të krijosh emocione me këtë – e që nuk ndjehej patetik, por i ndjerë.
Çfarë ndjen një njeri në koma? Ndoshta sheh jetën e vet që zbret nga mali, tek fëmijëria, drejt një shpelle ku mblidhet kutullaç, si fetus. Më ka rrëqethur.
Tiff-shtimi i filmit të shkurtër
Të kthehemi te drama e kinemasë shqiptare. Dramë, në të vërtetë nuk ka. S’mund të ketë dramë një gjë që nuk ekziston.
Monday, December 12, 2011
TIFF, UFF e PUFF
Botuar te Shekulli, 11/12/2011
Ka filluar festivali ndërkombëtar i filmit i Tiranës.
Ou?
Ç’ne?
Na lër or çun, kemi hallet tona.
Edhe një Festival Filmi në Tiranë është një hall i madh, ngaqë, çdo gjë e jona është e destinuar të kthehet në hall. Ç’të bëjmë pra, me një festival filmi?
Uf-e-pufet e TIFF-it
TIFF, për ata që nuk e dinë është Tirana International Film Festival, një festival që ka 9 vjet që zhvillohet në Tiranë pak a shumë në këtë kohë.
Këtë vit hallet e festivalit janë të shumta.
Organizatorët e kanë nisur festivalin me buxhet zero. Asnjë institucion, shtetëror, privat ose gjysëm-kështu-e-gjysëm-ashtu nuk ka dhënë para. Vetëm disa dashamirë kanë dhënë ndihma në natyrë: një sallë kinemaje falas, disa dhoma hoteli pa para, printimin e katalogëve gratis, organizatorë që punojnë pa kërkuar të paguhen, e kështu me rradhë. Si me thënë, është një organizim me shoqni. Pasqyrimi i aktivitetit nga ana e medias është tepër i vakët. Media ka për detyrë të shkojë tek arti vetëm nëse ka ndonjë politikan të nivelit të lartë për të bërë hapjen pompoze.
Sepse, kultura nuk ka rëndësi, rëndësi ka pjesa “nën kujdesin e veçantë të Zotit...”. prandaj TIFF, siç shkruhet dhe në poster, këtë vit zhvillohet thjesht nën kujdesin e veçantë të Zotit.
Uf-e-pufet e mia
Një festival është një gjë shumë e bukur.
Është i vetmi vend ku të ofrohen mundësi për të parë gjëra që nuk ke ku i sheh tjetër, për të takuar njerëz që nuk ke ku t’i takosh tjetër, për të krijuar një atmosferë gëzimi, si ajo kur të mblidhen miqtë në shtëpi. Sepse, festivali mbledh artistë që sjellin vlera personale e artistike.
Ti mund të mos i ndjekësh të tërë filmat, po nuk mund të mos marrësh pjesë në festat e kafenetë ku gëlojnë njerëzit e festivalit.
Në një qytet normal, ardhja e një festivali filmi, (aq më tepër, të vetmit!) do të ishte kryefjala e muajit. Në çdo lokal do të mund të gjeje fletëpalosje, postera, gazetarët do të suleshin për të kapur intervista me artistët.
Shteti, do të organizonte lehtësira fiskale për privatët që do të mbështesnin festivalin, thashethemet pr jurinë e favoritët do të gëlonin korridoreve të artit e të medias. Paratë që qarkullojnë për festivalin, në të vërtetë janë investime që i japin frymëmarrje bizneseve dhe punësojnë njerëzit.
Krejt infrastruktura e qytetit, hotelet, restorantet, shtypshkronjat, etj, do të viheshin në lëvizje për ardhjen e miqve nga jashtë, duke fituar vetë, por duke e mbushur qytetin me art.
Shqipëria, do të ndahej në qindra copëra të vogla mbresash pozitive që dhjetëra artistë do i merrnin me vete në vendet ku shkojnë. Ata që qortojnë ne që ‘flasim keq për Shqipërinë para të huajve’, në vend që të kërkojnë që të manipulohet e vërteta, duhet të kërkojnë që të huajve t’u tregojmë anën tonë të bukur, jo t’u fshehim anën tonë të keqe.
Me dhjetëra workshop-e, takime, do mundësonin që studentët dhe kinematografët të shkëmbenin përvoja, të ngjiznin ide, të gjenin partnerët e punëve të ardhshme.
Festivali do të krijonte tregun e filmit. Operatorët televizivë shqiptarë do vinin për të blerë punë të mira, dokumentarë të jashtëzakonshëm e filma indipendentë tepër të mirë, komikë e dramatikë dhe mbi të gjitha, për të kontraktuar artistë për projektet e tyre.
Kudo ku ka një mundësi për ta shndërruar një faqe të bardhë muri në ekran kinemaje mund të shfaqeshin filma për publikun.
Uf-e-pufet e shtetit
Jetojmë në kohë jetimësh. Projekte jetime, fonde jetime, shkolla jetime.
Shteti ka një shkollë filmi, por, askush nuk dëshiron ta mendojë që arti, sikurse futbolli, funskionon me ekipe zinxhir. Shkolla e filmit nuk i hyn askujt në punë, nëse këta studentë nuk do kenë mundësi kurrë të bëjnë një film, sepse shteti nuk ka para për filmat e tyre. Studentët e asaj shkolle, nuk mund të jenë kineastë, nëse ky qytet nuk ka një festival filmi. Kinemaja nuk është vetëm bërja e filmit, por klima dashamirëse me kinemanë.
Kinemaja, i bën qytetarët më të lumtur dhe shtetin më njerëzor.
Filmat dhe të ftuarit në TIFF janë cilësorë. Me mbështetjen e duhur do të ishin dhe më shumë cilësorë. Kjo do bënte që gradualisht, publiku të edukohej me cilësi, kinemaja të bëhej vërtet një ngjarje e rëndësishme sociale, dhe jo një vend ku shkojmë sa herë na merr malli për kokoshka.
Edukimi i publikut do prodhonte njerëz më të qetë e më të lumtur, mbi të gjitha shija për jetën, për artin e deri dhe për televizionin do të ndryshonte. Kjo do prodhonte një brez që do të mund të bënte kinema dinjitoze... dhe për t’i dhënë fund fluturimit me mjete rrethanore, të kthehemi te fraza: “ik or çun me gjithë festival se kam hallet e mia”. Pra, të kthehemi te publiku shqiptar që ka dy idhuj: Gymyshin, dhe Kumbarin.
Uf-e-pufet e Kumbarit
Pjesëmarrja e publikut ishte shumë e vakët, njësoj si buxheti, zero. Nëse në sallat mblidheshin 10-20 vetë, ata nuk ishin publik, por një grup militantësh të kinemasë. Sepse, publiku ynë është edukuar që film i madh na është vetëm ‘Kumbari’.
Ndërkohë që pak metra larg festivalit, në qendrën tregëtare Kristal me dhjetra njerëz bënin xhiro a pinin kafe me orë të tëra, duke u ankuar për jetën boshe që sbëjnë. As edhe një prej tyre nuk futi kokën në hollin e festivalit, të paktën për të pyetur çfarë filmash po jepen. Më krijonin idenë që psikologjikisht kanë një mur ndaj çdo gjëje të huaj, e që e identifikojnë si “kulturë”. Njësoj si actekët që kur arritën në brigjet e tyre anijet e Cortesit ata prapë nuk i shihnin, thjesht sepse psika e tyre nuk ishte mësuar të shihte duke ardhur nga deti të tilla objekte.
Uf-e-pufet e Al Paçinos
Sa për nxënësit e kinemasë, ata që ndjekin shkollën e shtetit apo atë privaten, nuk u panë thuajse fare në qarkullim. Studenti i artit shqiptar që kur hyn në vit të parë mendon se i di të gjitha, e se nuk ka nevojë, mbi të gjitha për kulturë. Studenti shqiptar, që në klasë të parë, beson se është më i mirë se Paçino dhe më i talentuar se Skorceze. Prandaj, nuk ka nevojë të vijë në festival filmi. Nxënësit e kinemasë pati raste kur nuk u shfaqën as për të parë filmat e vet, le më të kolegëve.
A na duhet pra një TIFF? Nëse “e ardhmja” e kinemasë e snobon festivalin, njësoj si media, e identik si shteti, ç’na duhet një festival?
Uf-e-pufet e kinemasë
Kinemaja në fakt është më shumë se kulturë. Është një biznes që mund të prodhojë para, është një art që mund të prodhojë kënaqësi masive, është një mjedis ku rriten artistë e individë të lirë.
Për fat të keq, çdo projekt artistik në Shqipëri është i detyruar të dështojë përderisa çdo titullar vjen me logjikën: “Historia nis me mua”. Prandaj dhe çdo inisiativë e mbështetur nga një ministër a drejtor, flaket nga pasardhësi, i cili do të nisë “erën e vet”. Dhe era e vet, nënkupton erën e vet të parave, të klaneve, e të famës e cila në mënyrë mjerane reduktohet në një frazë cinike: “nën kujdesin e...”.
Megjithatë një TIFF, duhet.
Ashtu siç nuk i lemë fëmijët pa banka, edhe kur i zhgarravisin me egërsi çnjerëzore e i shkatërrojnë. Siç e duam akoma dhe Atdheun, edhe pse është më shumë atdheu i ca të tjerëve se i yni.
Ka filluar festivali ndërkombëtar i filmit i Tiranës.
Ou?
Ç’ne?
Na lër or çun, kemi hallet tona.
Edhe një Festival Filmi në Tiranë është një hall i madh, ngaqë, çdo gjë e jona është e destinuar të kthehet në hall. Ç’të bëjmë pra, me një festival filmi?
Uf-e-pufet e TIFF-it
TIFF, për ata që nuk e dinë është Tirana International Film Festival, një festival që ka 9 vjet që zhvillohet në Tiranë pak a shumë në këtë kohë.
Këtë vit hallet e festivalit janë të shumta.
Organizatorët e kanë nisur festivalin me buxhet zero. Asnjë institucion, shtetëror, privat ose gjysëm-kështu-e-gjysëm-ashtu nuk ka dhënë para. Vetëm disa dashamirë kanë dhënë ndihma në natyrë: një sallë kinemaje falas, disa dhoma hoteli pa para, printimin e katalogëve gratis, organizatorë që punojnë pa kërkuar të paguhen, e kështu me rradhë. Si me thënë, është një organizim me shoqni. Pasqyrimi i aktivitetit nga ana e medias është tepër i vakët. Media ka për detyrë të shkojë tek arti vetëm nëse ka ndonjë politikan të nivelit të lartë për të bërë hapjen pompoze.
Sepse, kultura nuk ka rëndësi, rëndësi ka pjesa “nën kujdesin e veçantë të Zotit...”. prandaj TIFF, siç shkruhet dhe në poster, këtë vit zhvillohet thjesht nën kujdesin e veçantë të Zotit.
Uf-e-pufet e mia
Një festival është një gjë shumë e bukur.
Është i vetmi vend ku të ofrohen mundësi për të parë gjëra që nuk ke ku i sheh tjetër, për të takuar njerëz që nuk ke ku t’i takosh tjetër, për të krijuar një atmosferë gëzimi, si ajo kur të mblidhen miqtë në shtëpi. Sepse, festivali mbledh artistë që sjellin vlera personale e artistike.
Ti mund të mos i ndjekësh të tërë filmat, po nuk mund të mos marrësh pjesë në festat e kafenetë ku gëlojnë njerëzit e festivalit.
Në një qytet normal, ardhja e një festivali filmi, (aq më tepër, të vetmit!) do të ishte kryefjala e muajit. Në çdo lokal do të mund të gjeje fletëpalosje, postera, gazetarët do të suleshin për të kapur intervista me artistët.
Shteti, do të organizonte lehtësira fiskale për privatët që do të mbështesnin festivalin, thashethemet pr jurinë e favoritët do të gëlonin korridoreve të artit e të medias. Paratë që qarkullojnë për festivalin, në të vërtetë janë investime që i japin frymëmarrje bizneseve dhe punësojnë njerëzit.
Krejt infrastruktura e qytetit, hotelet, restorantet, shtypshkronjat, etj, do të viheshin në lëvizje për ardhjen e miqve nga jashtë, duke fituar vetë, por duke e mbushur qytetin me art.
Shqipëria, do të ndahej në qindra copëra të vogla mbresash pozitive që dhjetëra artistë do i merrnin me vete në vendet ku shkojnë. Ata që qortojnë ne që ‘flasim keq për Shqipërinë para të huajve’, në vend që të kërkojnë që të manipulohet e vërteta, duhet të kërkojnë që të huajve t’u tregojmë anën tonë të bukur, jo t’u fshehim anën tonë të keqe.
Me dhjetëra workshop-e, takime, do mundësonin që studentët dhe kinematografët të shkëmbenin përvoja, të ngjiznin ide, të gjenin partnerët e punëve të ardhshme.
Festivali do të krijonte tregun e filmit. Operatorët televizivë shqiptarë do vinin për të blerë punë të mira, dokumentarë të jashtëzakonshëm e filma indipendentë tepër të mirë, komikë e dramatikë dhe mbi të gjitha, për të kontraktuar artistë për projektet e tyre.
Kudo ku ka një mundësi për ta shndërruar një faqe të bardhë muri në ekran kinemaje mund të shfaqeshin filma për publikun.
Uf-e-pufet e shtetit
Jetojmë në kohë jetimësh. Projekte jetime, fonde jetime, shkolla jetime.
Shteti ka një shkollë filmi, por, askush nuk dëshiron ta mendojë që arti, sikurse futbolli, funskionon me ekipe zinxhir. Shkolla e filmit nuk i hyn askujt në punë, nëse këta studentë nuk do kenë mundësi kurrë të bëjnë një film, sepse shteti nuk ka para për filmat e tyre. Studentët e asaj shkolle, nuk mund të jenë kineastë, nëse ky qytet nuk ka një festival filmi. Kinemaja nuk është vetëm bërja e filmit, por klima dashamirëse me kinemanë.
Kinemaja, i bën qytetarët më të lumtur dhe shtetin më njerëzor.
Filmat dhe të ftuarit në TIFF janë cilësorë. Me mbështetjen e duhur do të ishin dhe më shumë cilësorë. Kjo do bënte që gradualisht, publiku të edukohej me cilësi, kinemaja të bëhej vërtet një ngjarje e rëndësishme sociale, dhe jo një vend ku shkojmë sa herë na merr malli për kokoshka.
Edukimi i publikut do prodhonte njerëz më të qetë e më të lumtur, mbi të gjitha shija për jetën, për artin e deri dhe për televizionin do të ndryshonte. Kjo do prodhonte një brez që do të mund të bënte kinema dinjitoze... dhe për t’i dhënë fund fluturimit me mjete rrethanore, të kthehemi te fraza: “ik or çun me gjithë festival se kam hallet e mia”. Pra, të kthehemi te publiku shqiptar që ka dy idhuj: Gymyshin, dhe Kumbarin.
Uf-e-pufet e Kumbarit
Pjesëmarrja e publikut ishte shumë e vakët, njësoj si buxheti, zero. Nëse në sallat mblidheshin 10-20 vetë, ata nuk ishin publik, por një grup militantësh të kinemasë. Sepse, publiku ynë është edukuar që film i madh na është vetëm ‘Kumbari’.
Ndërkohë që pak metra larg festivalit, në qendrën tregëtare Kristal me dhjetra njerëz bënin xhiro a pinin kafe me orë të tëra, duke u ankuar për jetën boshe që sbëjnë. As edhe një prej tyre nuk futi kokën në hollin e festivalit, të paktën për të pyetur çfarë filmash po jepen. Më krijonin idenë që psikologjikisht kanë një mur ndaj çdo gjëje të huaj, e që e identifikojnë si “kulturë”. Njësoj si actekët që kur arritën në brigjet e tyre anijet e Cortesit ata prapë nuk i shihnin, thjesht sepse psika e tyre nuk ishte mësuar të shihte duke ardhur nga deti të tilla objekte.
Uf-e-pufet e Al Paçinos
Sa për nxënësit e kinemasë, ata që ndjekin shkollën e shtetit apo atë privaten, nuk u panë thuajse fare në qarkullim. Studenti i artit shqiptar që kur hyn në vit të parë mendon se i di të gjitha, e se nuk ka nevojë, mbi të gjitha për kulturë. Studenti shqiptar, që në klasë të parë, beson se është më i mirë se Paçino dhe më i talentuar se Skorceze. Prandaj, nuk ka nevojë të vijë në festival filmi. Nxënësit e kinemasë pati raste kur nuk u shfaqën as për të parë filmat e vet, le më të kolegëve.
A na duhet pra një TIFF? Nëse “e ardhmja” e kinemasë e snobon festivalin, njësoj si media, e identik si shteti, ç’na duhet një festival?
Uf-e-pufet e kinemasë
Kinemaja në fakt është më shumë se kulturë. Është një biznes që mund të prodhojë para, është një art që mund të prodhojë kënaqësi masive, është një mjedis ku rriten artistë e individë të lirë.
Për fat të keq, çdo projekt artistik në Shqipëri është i detyruar të dështojë përderisa çdo titullar vjen me logjikën: “Historia nis me mua”. Prandaj dhe çdo inisiativë e mbështetur nga një ministër a drejtor, flaket nga pasardhësi, i cili do të nisë “erën e vet”. Dhe era e vet, nënkupton erën e vet të parave, të klaneve, e të famës e cila në mënyrë mjerane reduktohet në një frazë cinike: “nën kujdesin e...”.
Megjithatë një TIFF, duhet.
Ashtu siç nuk i lemë fëmijët pa banka, edhe kur i zhgarravisin me egërsi çnjerëzore e i shkatërrojnë. Siç e duam akoma dhe Atdheun, edhe pse është më shumë atdheu i ca të tjerëve se i yni.
Saturday, December 10, 2011
Thatcher dhe Gymysh
botuar te 'Gazeta', dt 7 dhetor 2011
Naked është ndoshta filmi më i mirë nga britaniku Mike Leigh, që çuditërisht është prodhuar në një nga periudhat më të trishta të kinemasë, në vitet '90.
Filmi që ka marrë 2 palma të arta në Kanë për regjinë dhe aktorin më të mirë, që në sekuencat e para, nis me një përdhunim dhe një vjedhje makine nga personazhi kryesor i filmit, i luajtur nga David Thewlis (ndoshta qe pikërisht ky film që e solli aktorin 'lakuriq' në vëmendjen e kritikës) (Thewlis, luan Lupin tek Harry Potter). Më tej, e tëra është një udhëtim në Londrën post-Theçeriane e zhytur e tëra në depresion e melankoli. Impresioni i parë i filmit, pasi e sheh është që në të nuk ka asgjë, AS EDHE NJË GJË, prej Gymyshi, që është edhe kryefjala filmike që gicilon interesin artistik të shumicës së shqiptarëve. Kjo është një komedi e zezë, dhe frika ime është që shumica e shqiptarëve e ushqyer me drama komike all-Gymysh nuk do arrijë dot kurrë tek ky film. Sepse, në të nuk ka asgjë familjare. Asgjë nga soft-pornografia emocionale me të cilin 'arti' ynë televiziv formaton jetën.
Më angleze se kaq...
Naked është një komedi e zezë dhe personazhet janë thuajse të tërë jashtë normales.
Tek 'Naked' ne ndjekim personazhin kryesor, Xhonin, një filozof rrugësh që i pëlqen të mos bëjë asgjë, për të takuar me rradhë bashkë me të personazhe komikë e depresivë njëkohësisht, mes tyre një rojë që ruan hapësira boshe, një tip të pasur e pervers që hyn në shtëpinë e botës dhe shtrihet të flerë i veshur vetëm me slippers në divan, një femër që e vetmja gjë që ka për ti ofruar një mashkulli është: “mos do dhe ca fasule”, një femër që i ngjan Angela Merkel dhe është femra me jetën më monotone në botë (Lesley Sharp), një grua që kërcen në dritare me veten deri natën vonë, dy skocezë të pashtëpi e të pangrënë me një sens dashurie si të romëve tanë, një infermiere që nuk çon dot asnjë fjali deri në fund.
E tërë kjo galeri njerëzish është e lidhur me një skenar shumë fin, dhe i ngjizur me një mjeshtëri regjisoriale tepër impresionuese. Filmi vetë është një poezi regjisoriale, me imazhe që edhe pa pasur fjalë të flasin me fotografinë e tyre, me dritën, me këndet e xhirimit, me lojën e personazheve... P.sh., skena mes aktorit kryesor edhe dy femrave që zhvillohet pa fjalë por me lëvizje nervoze mes dy dhomave e shkallëve me një kamera që thjesht i ndjek me një plan të vetëm.
The number of the beast
Xhoni futet në disa shtëpi, ku vëzhgon me cinizëm të zotët në mungesë. Një statujë greke e një atleti në hedhje disku, për të është një shpërndarës picash i lashtësisë. Para një skeleti në dhomën e një infermiereje që gjendet në Zimbabwe për punë ai mediton para hartës së një skeleti njerëzor: “A e di çfarë më habit me trupin njerëzor? Që është mekanizmi më kompleks i gjithësisë e prapë është kaq i heshtur.”
Ai shpërthen në një seancë filozofike teologjike me një rojë që ruan “hapësirën”, tiradë pak e lodhshme për këdo student filozofie, por që hedh ide humaniste njëra pas tjetrës si një grua që godet të shoqin me enët e kuzhinës. Apo mos, kjo puna e gruas që gjuan me enët e kuzhinës është një klishe?
Fundi i perëndimit
Xhoni vjen vërdallë nëpër Londër i pushtuar nga ethet e Apokalipsit të vitit 1999, një apokalips që në të vërtetë ka ardhur, duke gjykuar nga rrënimi emocional i botës që e rrethon në rravgimet e tij. Dekadenca e një Perëndimi – pse jo edhe një imazh cinik i atyre që kanë ende respekt për Theçerizmin – na vjen përmes përpëlitjeve intelektuale të Xhonit.
Duket sikur për të shpëtuar nga ajo që e mundon ai kërkon vetëm dhimbje dhe seks. Prandaj është shqetësues.
Por, njerëzit rrotull tij nuk janë më pak dekadentë në perversitetin dhe sjelljen e tyre. Një dekadencë që nuk do të mund ta gjejmë kurrë në një telenovelë turke ku ndërthuret luksi me flërtet me fund të mirë. Nuk ka pasur e s'do të ketë kurrë flërte me fund të mirë. Përveçse në telenovela. Por, siç thotë Brian tek Naked: Një klishe është plot me të vërteta, ndryshe nuk do të ishte një klishe.
Canceled
Klishetë tek Naked, dalin lakuriq.
Vitet '90, ishin të veshura me emocionet e fitores së perëndimit mbi lindjen, gëzim i parakohshëm ky. Naked e eksploron njeriun me anët e veta të errëta ashtu si asnjë Gymysh nuk do ta bënte dot kurrë. Fundi i perëndimit nis pikërisht aty, tek ai burrë që endet i pastrehë në rrugët e Londrës ndërsa një punëtor ngjit posterat e 'Therapy?' mbi ato të 'Megadeth – Symphony of Destruction'. E më pas, mbi këto të fundit, njoftimin Canceled!
Naked, mund të mos jetë një film që ti ke dëshirë ta shohësh qindra herë, si Notting Hill. Por, është një film që të shqetëson e të bën të mendosh. Nëse për të kuptuar femrat duhet të shohësh Notting Hill,për të kuptuar meshkujt duhet të shohësh Naked.
Naked është ndoshta filmi më i mirë nga britaniku Mike Leigh, që çuditërisht është prodhuar në një nga periudhat më të trishta të kinemasë, në vitet '90.
Filmi që ka marrë 2 palma të arta në Kanë për regjinë dhe aktorin më të mirë, që në sekuencat e para, nis me një përdhunim dhe një vjedhje makine nga personazhi kryesor i filmit, i luajtur nga David Thewlis (ndoshta qe pikërisht ky film që e solli aktorin 'lakuriq' në vëmendjen e kritikës) (Thewlis, luan Lupin tek Harry Potter). Më tej, e tëra është një udhëtim në Londrën post-Theçeriane e zhytur e tëra në depresion e melankoli. Impresioni i parë i filmit, pasi e sheh është që në të nuk ka asgjë, AS EDHE NJË GJË, prej Gymyshi, që është edhe kryefjala filmike që gicilon interesin artistik të shumicës së shqiptarëve. Kjo është një komedi e zezë, dhe frika ime është që shumica e shqiptarëve e ushqyer me drama komike all-Gymysh nuk do arrijë dot kurrë tek ky film. Sepse, në të nuk ka asgjë familjare. Asgjë nga soft-pornografia emocionale me të cilin 'arti' ynë televiziv formaton jetën.
Më angleze se kaq...
Naked është një komedi e zezë dhe personazhet janë thuajse të tërë jashtë normales.
Tek 'Naked' ne ndjekim personazhin kryesor, Xhonin, një filozof rrugësh që i pëlqen të mos bëjë asgjë, për të takuar me rradhë bashkë me të personazhe komikë e depresivë njëkohësisht, mes tyre një rojë që ruan hapësira boshe, një tip të pasur e pervers që hyn në shtëpinë e botës dhe shtrihet të flerë i veshur vetëm me slippers në divan, një femër që e vetmja gjë që ka për ti ofruar një mashkulli është: “mos do dhe ca fasule”, një femër që i ngjan Angela Merkel dhe është femra me jetën më monotone në botë (Lesley Sharp), një grua që kërcen në dritare me veten deri natën vonë, dy skocezë të pashtëpi e të pangrënë me një sens dashurie si të romëve tanë, një infermiere që nuk çon dot asnjë fjali deri në fund.
E tërë kjo galeri njerëzish është e lidhur me një skenar shumë fin, dhe i ngjizur me një mjeshtëri regjisoriale tepër impresionuese. Filmi vetë është një poezi regjisoriale, me imazhe që edhe pa pasur fjalë të flasin me fotografinë e tyre, me dritën, me këndet e xhirimit, me lojën e personazheve... P.sh., skena mes aktorit kryesor edhe dy femrave që zhvillohet pa fjalë por me lëvizje nervoze mes dy dhomave e shkallëve me një kamera që thjesht i ndjek me një plan të vetëm.
The number of the beast
Xhoni futet në disa shtëpi, ku vëzhgon me cinizëm të zotët në mungesë. Një statujë greke e një atleti në hedhje disku, për të është një shpërndarës picash i lashtësisë. Para një skeleti në dhomën e një infermiereje që gjendet në Zimbabwe për punë ai mediton para hartës së një skeleti njerëzor: “A e di çfarë më habit me trupin njerëzor? Që është mekanizmi më kompleks i gjithësisë e prapë është kaq i heshtur.”
Ai shpërthen në një seancë filozofike teologjike me një rojë që ruan “hapësirën”, tiradë pak e lodhshme për këdo student filozofie, por që hedh ide humaniste njëra pas tjetrës si një grua që godet të shoqin me enët e kuzhinës. Apo mos, kjo puna e gruas që gjuan me enët e kuzhinës është një klishe?
Fundi i perëndimit
Xhoni vjen vërdallë nëpër Londër i pushtuar nga ethet e Apokalipsit të vitit 1999, një apokalips që në të vërtetë ka ardhur, duke gjykuar nga rrënimi emocional i botës që e rrethon në rravgimet e tij. Dekadenca e një Perëndimi – pse jo edhe një imazh cinik i atyre që kanë ende respekt për Theçerizmin – na vjen përmes përpëlitjeve intelektuale të Xhonit.
Duket sikur për të shpëtuar nga ajo që e mundon ai kërkon vetëm dhimbje dhe seks. Prandaj është shqetësues.
Por, njerëzit rrotull tij nuk janë më pak dekadentë në perversitetin dhe sjelljen e tyre. Një dekadencë që nuk do të mund ta gjejmë kurrë në një telenovelë turke ku ndërthuret luksi me flërtet me fund të mirë. Nuk ka pasur e s'do të ketë kurrë flërte me fund të mirë. Përveçse në telenovela. Por, siç thotë Brian tek Naked: Një klishe është plot me të vërteta, ndryshe nuk do të ishte një klishe.
Canceled
Klishetë tek Naked, dalin lakuriq.
Vitet '90, ishin të veshura me emocionet e fitores së perëndimit mbi lindjen, gëzim i parakohshëm ky. Naked e eksploron njeriun me anët e veta të errëta ashtu si asnjë Gymysh nuk do ta bënte dot kurrë. Fundi i perëndimit nis pikërisht aty, tek ai burrë që endet i pastrehë në rrugët e Londrës ndërsa një punëtor ngjit posterat e 'Therapy?' mbi ato të 'Megadeth – Symphony of Destruction'. E më pas, mbi këto të fundit, njoftimin Canceled!
Naked, mund të mos jetë një film që ti ke dëshirë ta shohësh qindra herë, si Notting Hill. Por, është një film që të shqetëson e të bën të mendosh. Nëse për të kuptuar femrat duhet të shohësh Notting Hill,për të kuptuar meshkujt duhet të shohësh Naked.
Tirana, ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet!
botuar te Shekulli me titullin Tirana si Pica Margarita" më 04/12/2011
Çfarë është Tirana?
Mënyra më e mirë për të kuptuar Tiranën është t’ia shpjegosh dikujt që nuk e njeh, p.sh., nëse vjen një i huaj dhe kërkon të dijë çfarë e dallon këtë qytet. Çfarë ka të vetën ky qytet? Kësaj përgjigjeje nuk i jep dot udhë askush. E para, se ne nuk e kuptojmë pyetjen.
– I huaj? Po le të shkojë në Petrelë? Ose… – Di unë një restorant ku ka mish në zgarë.
A thua se çështja është si të gënjejmë një të huaj.
E dyta, ne vetë nuk kemi asnjë kërkesë, asnjë pretendim për qytetin ku rrojmë.
Duke parë sheshin e ri të Tiranës që ngjan si një pistë Go-Carti, nuk ka sesi të mos vëresh sesi kërkesat e nevojat tona shoqërore janë reduktuar rëndshëm nga viti në vit. Si në poemat e kuqe të Kadaresë, çfarë kërkonte shqiptari në shekuj? Pak bukë, pak naftë, pak televizor. Ndaj, pyetja më e pakuptimtë për një qytetar të Tiranës është: “Çfarë e dallon Tiranën nga qytetet e tjera?”
Çfarë nuk ka Tirana
Nëse në çdo vend që të shkosh, gjen diçka që flet për shpirtin e qytetit, qoftë e shkuar apo e tashme, qoftë teknologjike apo kulturore, sociale a arkitekturore.
Qytetet janë gjëra të gjalla dhe kanë tiparet e tyre.
Në Siattle të thonë që aty ka lindur muzika grunge, në Sidnej të tregojnë Operan më të bukur në botë, në Pekin të tregojnë Qytetin e Ndaluar, në Zyrih mund të gjesh klubin ku është themeluar dadaizmi, në Paris duhet të provosh patjetër një produkt në brasserie-të, në Lucernë nuk duhet të humbësh një shëtitje në promenadën buzë liqenit, në Kongo një vizitë në parkun më të madh me orangutangë, në Pragë një shëtitje në qytetin e vjetër, në Berlin gjen komunitetin më të madh tekno, në Barcelonë arkitekturën e Gaudit apo shatërvanin më të bukur në botë, në Stamboll hamamet dhe tregun e erëzave, në Londër parlamentarët ulen ngjitur dhe tifozët në stadium s’kanë rrjeta e janë 1 metër larg fushës, Tajlanda të josh me shoqërinë e këndshme trupore dhe një pafundësi tempujsh shpirtërorë.
Siç thashë, çdo qytet ka diçka për të cilën dallohet, pjesë e shpirtit të tij. Po Tirana? Po ju le ta mendoni pak. Ndoshta, ju mund të gjeni një përgjigje ndërsa englendisemi me pak histori.
Tirana, çfarë ka qenë
Arkitektura fashiste, siç më kanë thënë, nuk konsiderohet nga më të mirat. Madje në Itali ka një lloj tendence për ta anatemuar e zhveshur nga çdo lloj vlere. Në Tiranë, çuditërisht, ajo çfarë kanë bërë arkitektët fashistë është gjëja më e bukur që kemi. Dhe e vetmja. Kusuri është një mishmash barbarësh.
Gjurmët e kujtdo në këtë qytet flasin për një mentalitet pushtuesi. Pushtuesi është dikush që sa erdhi në Tiranë zbuloi një hapësirë të re jetësore dhe me dhunë a me dredhi, me forcën e votave apo të zarfeve korruptivë, me imponimin frikësues të mbiemrit apo të dialektit e dhunoi këtë qytet.
Ky qytet është pushtuar sistematikisht nga parti e individë, nga funksionarë lokalë e qendrorë, nga pasanikë e katundarë, nga veriorë e jugorë.
Rikthehuni tek “Nëntori i një Kryeqyteti” ku fshatarë që nuk kishin shkelur ndonjëherë në këtë qytet shtien në dorë Radio-Tiranën për të bërtitur në megafon.
Pas viteve ’90 nën hundën e një shteti që kishte prioritete të tjera por jo qytetin, qyteti u masakrua përtej çdo imagjinate. Dhe nuk e kam për hapësirat e gjelbra. As për ndërtimet në trotuar o mbi lulishte. As për pallatet model king-kong. Për to është shkruar shumë herë.
E kam për mënyrën sesi pushtuesit abuzuan jo vetëm hapësirat fizike por dhe ato shpirtërore (që shkojnë bashkë) duke imponuar ligjësitë e tyre në arkitekturë, në urbanistikë, në mënyrën e argëtimit, në mënyrën e veshjes, në mënyrën e jetesës së këtij qyteti. Tirana është një qytet pa shpirt, ku e vetmja gjë paraqet interes janë bisedat: kush po bën para, kush është pronari i filan gjëje, si të bëjmë para, bravo atij që ka bërë shumë para, a ti je budalla që nuk bëre para.
Tirana, çfarë do të bëhet?
Të flasësh për Tiranën në terma rilindësish – ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet – ngjan shumë pretencioze por në të vërtetë është thjesht cinike. Është si të flasësh për receta milfëji në tryezën e një somalezi, ose të kërkosh që qentë nuk duhen lidhur me zinxhirë por me kollare speciale në shtëpitë e atyre që varin veten nga varfëria në fshatrat e Shqipërisë.
Tirana kalon dorë më dorë të parvënyve, duke humbur përherë e më shumë çdo mundësi që mund ta bënte interesant e të veçantë si qytet, duke humbur deri edhe njerëzit që mund ti jepnin pak shpirt. Më të mirët kanë ikur. Kanë mbetur vetëm partizanët e viteve 2010 që luftojnë në llogore televizive dhe ata që Tiranën e kanë vetëm si ‘rrugë’ për të vajtur nga Rinasi në zyrë.
Sheshi i ri, i devijuar nga plani ekzistues, në rastin më pozitiv thjesht për kunj të atij që e bëri, është një dëshmi e ripërsëritur që askush nuk ka interes për këtë qytet. Vërtet, ai plan kishte shumë vrima. Por, edhe thjesht mungesa e një debati serioz mbi devijimin e planit të sheshit, kaq i rëndësishëm e jetik për ata që jetojnë në Tiranë, jo për ata që Tiranën e kanë vetëm si rrugë nga halli Rinas-zyrë-Rinas, tregon që Tirana ka rënë. Ka rënë, si atëherë kur radio-Tirana pushtohej nga fshatarë zemërbardhë që kishin një ideal naiv në mendje: ti vëmë zjarin, se e bëjmë vetë, edhe më të mirë, nga e para.
E ardhmja e Tiranës duket e zymtë. Filozofia e pushtuesit, që të zërë hapësira sa mundet e të injorojë gjithçka ka ekzistuar më përpara nuk ka të ndalur.
Por, zymtësia e vërtetë është që askush nga ne nuk pret më shumë. Nevojat tona janë reduktuar në minimumin e mundshëm njerëzor. Për shembull, çështjen e sheshit, shumë vetë e vlerësuan me një fjali: tani do shkojmë pak më shpejt me makinë nga 9-katëshet te Banka!! Askush nuk pret më shumë nga qyteti. Në rrugë bredhin klube e makina*.
Tirana-Margarita
Një fëmijë 5 vjeç i quan picat Margarita, ‘pica pa asgjë’.
Tirana ka dhjetëra restorante italianë dhe të vetmet ndërtesa (të mbetura) të hajrit kanë pasur arkitektë fashistë. E menduat se çfarë ka të veçantë Tirana? S’ju erdhi ndër mend asgjë? Asgjë fare? Apo, mos thatë: “Qoftet”? Po të kish Tirana si veçanti qoftet apo zgarën, do të thotë që ju nuk keni bredhur shumë në Ballkan për të parë se ‘zgara’ e fqinjëve është ku e ku më e pasur se e jona.
Tirana ka piramidë? Kopsht Botanik? Jo, më.
Ka pasur pazarin e vjetër, por vetëm në fotografi.
Ka pasur shtëpi me qerpiç, por jo më.
E vetmja gjë që ka Tirana janë pushtuesit.
Një mik më tha që e veçanta e Tiranës është që sheh vazhdimisht nëpër makina luksoze njerëz që nga ana qytetare lënë shumë për të dëshiruar. Njerëz që ekspozojnë dhunshëm ‘statusin’ e tyre ndërsa xhirojnë gomat e rrezikojnë të përplasin pleqtë që kalojnë rrugën, teksa nga magnetofonët vjen muzikë e dyshimtë me volum të lartë, ndërsa në sediljet pranë tyre ka femra me make up alla ‘channel X’. Por dhe ky, është fenomen vendesh të botës së tretë.
Ndoshta, një nga problemet e pushtimit është pikërisht ky: teknologjia ecën më shpejt se qytetaria. Blejmë celularët më të shtrenjtë, pa ditur shkrim e këndim; makina luksoze pa pas bërë kurrë një shëtitje si njerëz, shembim shtëpi të vjetra pa pas jetuar kurrë në Tiranë. Tirana e sotme ka të veçantë… asgjë. Si një picë Margarita.
Çfarë është Tirana?
Mënyra më e mirë për të kuptuar Tiranën është t’ia shpjegosh dikujt që nuk e njeh, p.sh., nëse vjen një i huaj dhe kërkon të dijë çfarë e dallon këtë qytet. Çfarë ka të vetën ky qytet? Kësaj përgjigjeje nuk i jep dot udhë askush. E para, se ne nuk e kuptojmë pyetjen.
– I huaj? Po le të shkojë në Petrelë? Ose… – Di unë një restorant ku ka mish në zgarë.
A thua se çështja është si të gënjejmë një të huaj.
E dyta, ne vetë nuk kemi asnjë kërkesë, asnjë pretendim për qytetin ku rrojmë.
Duke parë sheshin e ri të Tiranës që ngjan si një pistë Go-Carti, nuk ka sesi të mos vëresh sesi kërkesat e nevojat tona shoqërore janë reduktuar rëndshëm nga viti në vit. Si në poemat e kuqe të Kadaresë, çfarë kërkonte shqiptari në shekuj? Pak bukë, pak naftë, pak televizor. Ndaj, pyetja më e pakuptimtë për një qytetar të Tiranës është: “Çfarë e dallon Tiranën nga qytetet e tjera?”
Çfarë nuk ka Tirana
Nëse në çdo vend që të shkosh, gjen diçka që flet për shpirtin e qytetit, qoftë e shkuar apo e tashme, qoftë teknologjike apo kulturore, sociale a arkitekturore.
Qytetet janë gjëra të gjalla dhe kanë tiparet e tyre.
Në Siattle të thonë që aty ka lindur muzika grunge, në Sidnej të tregojnë Operan më të bukur në botë, në Pekin të tregojnë Qytetin e Ndaluar, në Zyrih mund të gjesh klubin ku është themeluar dadaizmi, në Paris duhet të provosh patjetër një produkt në brasserie-të, në Lucernë nuk duhet të humbësh një shëtitje në promenadën buzë liqenit, në Kongo një vizitë në parkun më të madh me orangutangë, në Pragë një shëtitje në qytetin e vjetër, në Berlin gjen komunitetin më të madh tekno, në Barcelonë arkitekturën e Gaudit apo shatërvanin më të bukur në botë, në Stamboll hamamet dhe tregun e erëzave, në Londër parlamentarët ulen ngjitur dhe tifozët në stadium s’kanë rrjeta e janë 1 metër larg fushës, Tajlanda të josh me shoqërinë e këndshme trupore dhe një pafundësi tempujsh shpirtërorë.
Siç thashë, çdo qytet ka diçka për të cilën dallohet, pjesë e shpirtit të tij. Po Tirana? Po ju le ta mendoni pak. Ndoshta, ju mund të gjeni një përgjigje ndërsa englendisemi me pak histori.
Tirana, çfarë ka qenë
Arkitektura fashiste, siç më kanë thënë, nuk konsiderohet nga më të mirat. Madje në Itali ka një lloj tendence për ta anatemuar e zhveshur nga çdo lloj vlere. Në Tiranë, çuditërisht, ajo çfarë kanë bërë arkitektët fashistë është gjëja më e bukur që kemi. Dhe e vetmja. Kusuri është një mishmash barbarësh.
Gjurmët e kujtdo në këtë qytet flasin për një mentalitet pushtuesi. Pushtuesi është dikush që sa erdhi në Tiranë zbuloi një hapësirë të re jetësore dhe me dhunë a me dredhi, me forcën e votave apo të zarfeve korruptivë, me imponimin frikësues të mbiemrit apo të dialektit e dhunoi këtë qytet.
Ky qytet është pushtuar sistematikisht nga parti e individë, nga funksionarë lokalë e qendrorë, nga pasanikë e katundarë, nga veriorë e jugorë.
Rikthehuni tek “Nëntori i një Kryeqyteti” ku fshatarë që nuk kishin shkelur ndonjëherë në këtë qytet shtien në dorë Radio-Tiranën për të bërtitur në megafon.
Pas viteve ’90 nën hundën e një shteti që kishte prioritete të tjera por jo qytetin, qyteti u masakrua përtej çdo imagjinate. Dhe nuk e kam për hapësirat e gjelbra. As për ndërtimet në trotuar o mbi lulishte. As për pallatet model king-kong. Për to është shkruar shumë herë.
E kam për mënyrën sesi pushtuesit abuzuan jo vetëm hapësirat fizike por dhe ato shpirtërore (që shkojnë bashkë) duke imponuar ligjësitë e tyre në arkitekturë, në urbanistikë, në mënyrën e argëtimit, në mënyrën e veshjes, në mënyrën e jetesës së këtij qyteti. Tirana është një qytet pa shpirt, ku e vetmja gjë paraqet interes janë bisedat: kush po bën para, kush është pronari i filan gjëje, si të bëjmë para, bravo atij që ka bërë shumë para, a ti je budalla që nuk bëre para.
Tirana, çfarë do të bëhet?
Të flasësh për Tiranën në terma rilindësish – ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet – ngjan shumë pretencioze por në të vërtetë është thjesht cinike. Është si të flasësh për receta milfëji në tryezën e një somalezi, ose të kërkosh që qentë nuk duhen lidhur me zinxhirë por me kollare speciale në shtëpitë e atyre që varin veten nga varfëria në fshatrat e Shqipërisë.
Tirana kalon dorë më dorë të parvënyve, duke humbur përherë e më shumë çdo mundësi që mund ta bënte interesant e të veçantë si qytet, duke humbur deri edhe njerëzit që mund ti jepnin pak shpirt. Më të mirët kanë ikur. Kanë mbetur vetëm partizanët e viteve 2010 që luftojnë në llogore televizive dhe ata që Tiranën e kanë vetëm si ‘rrugë’ për të vajtur nga Rinasi në zyrë.
Sheshi i ri, i devijuar nga plani ekzistues, në rastin më pozitiv thjesht për kunj të atij që e bëri, është një dëshmi e ripërsëritur që askush nuk ka interes për këtë qytet. Vërtet, ai plan kishte shumë vrima. Por, edhe thjesht mungesa e një debati serioz mbi devijimin e planit të sheshit, kaq i rëndësishëm e jetik për ata që jetojnë në Tiranë, jo për ata që Tiranën e kanë vetëm si rrugë nga halli Rinas-zyrë-Rinas, tregon që Tirana ka rënë. Ka rënë, si atëherë kur radio-Tirana pushtohej nga fshatarë zemërbardhë që kishin një ideal naiv në mendje: ti vëmë zjarin, se e bëjmë vetë, edhe më të mirë, nga e para.
E ardhmja e Tiranës duket e zymtë. Filozofia e pushtuesit, që të zërë hapësira sa mundet e të injorojë gjithçka ka ekzistuar më përpara nuk ka të ndalur.
Por, zymtësia e vërtetë është që askush nga ne nuk pret më shumë. Nevojat tona janë reduktuar në minimumin e mundshëm njerëzor. Për shembull, çështjen e sheshit, shumë vetë e vlerësuan me një fjali: tani do shkojmë pak më shpejt me makinë nga 9-katëshet te Banka!! Askush nuk pret më shumë nga qyteti. Në rrugë bredhin klube e makina*.
Tirana-Margarita
Një fëmijë 5 vjeç i quan picat Margarita, ‘pica pa asgjë’.
Tirana ka dhjetëra restorante italianë dhe të vetmet ndërtesa (të mbetura) të hajrit kanë pasur arkitektë fashistë. E menduat se çfarë ka të veçantë Tirana? S’ju erdhi ndër mend asgjë? Asgjë fare? Apo, mos thatë: “Qoftet”? Po të kish Tirana si veçanti qoftet apo zgarën, do të thotë që ju nuk keni bredhur shumë në Ballkan për të parë se ‘zgara’ e fqinjëve është ku e ku më e pasur se e jona.
Tirana ka piramidë? Kopsht Botanik? Jo, më.
Ka pasur pazarin e vjetër, por vetëm në fotografi.
Ka pasur shtëpi me qerpiç, por jo më.
E vetmja gjë që ka Tirana janë pushtuesit.
Një mik më tha që e veçanta e Tiranës është që sheh vazhdimisht nëpër makina luksoze njerëz që nga ana qytetare lënë shumë për të dëshiruar. Njerëz që ekspozojnë dhunshëm ‘statusin’ e tyre ndërsa xhirojnë gomat e rrezikojnë të përplasin pleqtë që kalojnë rrugën, teksa nga magnetofonët vjen muzikë e dyshimtë me volum të lartë, ndërsa në sediljet pranë tyre ka femra me make up alla ‘channel X’. Por dhe ky, është fenomen vendesh të botës së tretë.
Ndoshta, një nga problemet e pushtimit është pikërisht ky: teknologjia ecën më shpejt se qytetaria. Blejmë celularët më të shtrenjtë, pa ditur shkrim e këndim; makina luksoze pa pas bërë kurrë një shëtitje si njerëz, shembim shtëpi të vjetra pa pas jetuar kurrë në Tiranë. Tirana e sotme ka të veçantë… asgjë. Si një picë Margarita.
Thursday, December 1, 2011
Qerosi dhe Katallani
Botuar te Shekulli, të dielën, 27 nëntor 2011
Dyshja e Qerosit dhe Katallanit më shumë sesa një përrallë gjumi për fëmijët është një nga dëshmitë e psikës sonë kombëtare. E ndërsa dyshoj që askush nuk u tregon më fëmijëve të tilla përralla, versionet moderne të Qerosit e Katallanit vënë në gjumë tërë ditën popullin televiziv. Përralla vjen në variacione të shumta, Katallan apo Kuçedër, por thelbi mbetet përherë i njëjti.
Drejt guvës së gjarpërit*
Në të gjitha versionet e kësaj përralle Katallani është i keqi, ai që i pret ujin fshatit, merr vajzat, apo bën një të ligë që prek tërë komunitetin. Nga ana tjetër, fshati/populli/komuniteti i është nënshtruar tërësisht vullnetit të Katallanit, dhe vetëm e urren në heshtje, i pafuqishëm. Panorama deri këtu ju duket familjare, besoj. Shumë familjare. Në të tëra nivelet e shoqërisë kemi pafund katallanë të niveleve të ndryshme, që nga pronarët e firmave, te feudalët e bashkive e komunave, drejtorët e drejtorive, ministrat e kryeministrat.
Por, në ndryshim nga realiteti ynë, në përrallë hyn në lojë Qerosi. I zgjuar, i shkathët, përfaqësues i vuajtjes popullore, ai ia gjen anën përherë të ligës dhe e vret Katallanin duke e shpëtuar fshatin/popullin/komunitetin/shoqërinë. Po të ketë vajzë në përrallë, normal që Qerosi e merr atë për vete. Cut. Këtu pritet filmi.
Askush nuk e thotë çfarë ndodh më vonë me personazhet. E, kam idenë që pakkujt i intereson. Dëgjuesit e përrallës kanë vetëm një merak, të marrin vesh a do e vrasë Qerosi Katallanin.
Demonë dhe ëngjëj
Realiteti ynë socio-politik është thjeshtuar shumë, si kjo përrallë. Gjithçka e ndajmë në I mirë/i keq, ai që na bllokon ujin/ai që na e çbllokon ujin, ai që na vret/ai që vret atë që na vret, ëngjëj/demonë. Që këtej është kollaj që, ashtu si në rastin e përrallës, e keqja të personifikohet me 1 njeri të vetëm, me një individ. Kjo e bën më të thjeshtë koncentrimin e urrejtjes në fshatin tonë të madh.
Për shembull, nuk mund të rri pa vënë re një demonizim të Kryeministrit. Kjo ndjesi përftohet duke parë komentet në blogje, duke dëgjuar deklaratat publike të politikanëve, duke lexuar analizat e kundërshtarëve të tij. Kjo ka bërë që rreth figurës së Kryeministrit të ngrihet miti i një demoni, gjithsesi i gjithëpushtetshëm, mbi të cilin duhen zbrazur tërë mëritë, urrejtja, sepse ai personifikon të keqen maksimale.
Që në këtë rresht, e di sesi po u erren sytë shumë vetëve që s’besoj se do e çojnë dot deri në fund Tartën, por dhe po e lexuan nuk do lexojnë më me mendje por me sy, për të zbrazur mllefin te komentet në fund.
Pikërisht kjo, është simptomë e qartë e problemit për të cilin dua të flas. Demonizimi i një personi, nuk e zgjidh problemin.
Demonët
Unë nuk dua ta shfajësoj Kryeministrin nga përgjegjësitë e veta. Ai ka rol qendror në gjithçka ndodh në këtë vend. Aq më tepër që unë nuk e harroj Gërdecin.
Por demonizimi i tij nuk zgjidh asgjë, përkundrazi.
Demonizimi, sjell krijimin e një kategorie që sheh vetëm bardh e zi. Një kategori që më tremb se e shoh që sa vjen e rritet dhe që ka prirjen ta reduktojë realitetin te përralla Qeros/Katallan. Dhe fundi i pritshëm për ta është që Qerosi duhet ta vrasë Katallanin. Kësaj kategorie të tjerat u duken dokrra. Ata përdhosin këdo tjetër që nuk është kundër armikut të tyre. Kjo kategori njerëzish është baza mbi të cilën mbështeten katallanët e së ardhmes.
Tek Austin Powers, Mini-Me më duket barabar i lig e problematik sa dhe “E Keqja e Madhe”, Dr. Evil.
Prandaj mendoj se demonizimi i një personi i lë të kalojnë pa lagur ata që e mbajnë këtë individ në pushtet, ata që i shërbejnë, ata që e votojnë. Nëse Katallani bie merr përsipër dhe mëkatet e tyre.
Demonizimi, na bën të merremi me individin e jo me sistemin që e mban në këmbë. Kuçedrën e mban në këmbë rrethi i mini-Kuçedrave, mentaliteti kuçedëror i shoqërisë dhe individëve, dhe mbi të gjitha, zgjidhjet alla-kuçedërishte.
Demonizimi, po krijon aradhet e atyre që janë gati të sulen në luftë kundër Demonit me nervin që u pulson në ballë. Duke u krijuar një demon përpara, është kollaj ti mobilizosh. Ata janë gati të godasin pa argument, pa mëshirë këdo, mjafton tu thuash, ‘ky është me demonin’! Janë legjionet e naivëve me të cilët ndërtohen diktaturat.
Demonizimi, përveç trupave bardh-e-zi, po prodhon edhe antitrupat zi-e-bardh. Ata që mendojnë që Qerosi që do vijë është Kuçedra e vërtetë!
Demonizimi i Kryeministrit, nuk na lë të shohim që krejt struktura shoqërore është kalbur. Ngjan se po të ikë një person, ne që mbetemi do jetojmë të lumtur si në përrallë.
Por bardh-e-zija e tyre është e paaftë të shikojë problemin real, lëre më, se ç’do të ndodhë më pas. Mendojnë se me vrasjen e Katallanit do shpëtojmë nga e keqja.
Nga urrejtja për demonin, janë gati të pranojnë të parin Qeros që kalon rrugës.
Në mendje një neuron i vetëm bën vetëm një pyetje, A do e vrasë Qerosi Katallanin?
Ëngjëjt
Një komentues në një blog ngrinte një pyetje interesante (ose mua më pëlqen ta konsideroj pyetje): A duhet të bësh aleancë fluide me djallin për të vrarë bishën? E shtruar në kontekst historik, a duhej të bënte Çurçilli aleancë me Stalinin për të ‘vrarë’ Hitlerin?
Plot spekullime interesante mund të bëheshin këtu. A do kish mbijetuar Stalinizmi aq gjatë e me aq shumë vuajtje e viktima nëse alenaca fluide nuk do ishte bërë? A është vetë Çurçilli një ëngjëll?
Por, përtej spekullimeve, realiteti politik shqiptar dhe përvoja botërore na tregon që ëngjëjt nuk ekzistojnë. Të paktën, jo ëngjëjt që një ditë do të kenë poste dhe të drejtë firme për tendera.
Shpresat tek ëngjëjt për të luftuar demonët, vetëm i mbajnë demonët më gjatë në pushtet ose i zëvendësojnë me të tjerë. Para se të vritet Katallani, duhen gjetur mënyrat që sistemi të mos jetë i dobët ndaj katallanërisë.
Por Qerosi nuk ka këtë plan, se është Qeros. Të tërë presin nga ai që të vrasë Katallanin. Dhe ai nuk di të bëjë më shumë se kaq. Ai bën aq sa di e aq sa i kërkojnë të bëjë. Ai varet nga fanatikët e video-përrallës.
Video-përralla
Fenomeni i Demonizimit të një personi, në këtë rast i Kryeministrit, është ndërtuar në masë të madhe nga mediat. Arsyet mund të jenë të shumta, për kollajllëk, për ta thjeshtuar problemin para publikut që “aq kupton”, për pa-aftësi, se ashtu e mendojnë, për ti bërë nder dikujt, për ti shërbyer dikujt tjetër, kot për qejf apo kot për para.
Media ka formatuar politikën dhe është formatuar prej saj, dhe së bashku i kanë bërë një lavazh të thellë popullit të apasionuar pa video-përrallës.
Realiteti ynë politik ka prodhuar non stop figura që kanë luajtur Qerosin e Katallanin me rradhë, para publikut. Kur Berisha ishte Katallan, Nano ishte Qerosi; Kur Nano ishte Katallani, Meta ishte Qerosi, Kur Meta u bë Katallani, Nano u bë prapë Qerosi, pastaj Kur Nano doli sërish Katallan, Berisha prapë Qerosi... Tani, po presim Qerosin e rradhës.
Në pritje të tij, ajo që po humbet është e vërteta. Për të mbajtur lart figurën e shpëtimtarit Qeros, të vërtetat po reduktohen, po humbin. Problemet po thjeshtohen, po ëbhen qesharake.
Ankthi sesi do mbarojë përralla po prodhon kalorës të rremë të të vërtetës. Të vërtetën as nuk mund ta flasësh më, nëse nuk futet dot në shabllonin “Qerosi vs Katallani”.
Por, çfarë do të ndodhë nëse Qerosi e vret Katallanin?
Post-Qerosiana
Përralla është e saktë. Në çdo lloj versioni, Qerosi e vret Katallanin. Ajo që ndodh më pas nuk ka shumë vështirësi të imagjinohet.
Qerosi mbulohet me lavdi, uji i fshatit (a vajza e kapur peng) çlirohet. Emri i tij arrin në skajet e fundit të perandorisë. Tërë fshati krenohet me të. Madje, komshinjtë dhe shokët e shkollës janë akoma më krenarë, ata ndjehen kontribues në këtë fitore. Fundja, ata e mbështetën Qerosin moralisht. Mund të dalin dhe libra që ngrenë lart trimërinë e Qerosit, libra ku e vërteta do retushohet me lezet.
Por jeta nuk mbaron aty. Fshati, përveç ujit ka probleme dhe me rrugët. Me kanalizimet. Me gardhet. Me pronat. Me një shtëpi publike pa leje. Me zhurmat e festave natën që vijnë edhe nga shtëpia e Qerosit. Madje, ka probleme dhe me fshatin tjetër. Të dy këto fshatra kanë problem me një krahinë aty ngjitur. E kështu më tej.
Qerosi, ka dhënë njëherë provë që mund ti shpëtojë ata. Ama nga Kuçedra, por jo nga vetvetja.
Dhe, të vrasësh një Kuçedër është shumë më e thjeshtë se të ndërtosh një sistem barazie e drejtësie. Po askush nuk e mban më mend Kuçedrën.
Në fillim ca hatërmbetje të vogla. Qerosi favorizon paksa shokët e shkollës ose ata që e mbështetën të parët. Pastaj një tender i vockël. Pastaj njerëzit e gruas... Se nuk ju thashë, por atë vajzën që shpëtoi e mori për vete. (Në mos qe vashë por një vijë uji, atëherë ndërtoi për vete një hidrocentral aty). Pakënaqësitë rriten. Dikush që shan Qerosin në publik rrihet paq nga militantët e tij. Pastaj mundohen të blejnë gazetat e mediat. Pastaj nëpër emisione dalin prostitutat mediatike, të gatshëm për të mbrojtur Qerosizmin me çdo kusht.
Pakënaqësitë nisin të vlojnë, por meqë Qerosit i kishin thënë njëherë që ishte më i miri e më i zgjuari, vështirë tani ti mbushësh mendjen për të kundërtën. Atëherë ca veta i thyejnë xhamat e shtëpisë me gurë. Derisa krejt fshati ngrihet kundër Qerosit. Atëherë Qerosi, detyrohet të marrë peng burimin e fshatit.
Ju kujtohet si nisi e gjithë kjo? Disa njerëz kujtonin që problemi do zgjidhej nëse Qerosi do vriste Katallanin.
Po pra, po. E vret.
Veçse tani këta njerëz duhet të presin që të dalë dikush tjetër për të vrarë Qerosin.
Dyshja e Qerosit dhe Katallanit më shumë sesa një përrallë gjumi për fëmijët është një nga dëshmitë e psikës sonë kombëtare. E ndërsa dyshoj që askush nuk u tregon më fëmijëve të tilla përralla, versionet moderne të Qerosit e Katallanit vënë në gjumë tërë ditën popullin televiziv. Përralla vjen në variacione të shumta, Katallan apo Kuçedër, por thelbi mbetet përherë i njëjti.
Drejt guvës së gjarpërit*
Në të gjitha versionet e kësaj përralle Katallani është i keqi, ai që i pret ujin fshatit, merr vajzat, apo bën një të ligë që prek tërë komunitetin. Nga ana tjetër, fshati/populli/komuniteti i është nënshtruar tërësisht vullnetit të Katallanit, dhe vetëm e urren në heshtje, i pafuqishëm. Panorama deri këtu ju duket familjare, besoj. Shumë familjare. Në të tëra nivelet e shoqërisë kemi pafund katallanë të niveleve të ndryshme, që nga pronarët e firmave, te feudalët e bashkive e komunave, drejtorët e drejtorive, ministrat e kryeministrat.
Por, në ndryshim nga realiteti ynë, në përrallë hyn në lojë Qerosi. I zgjuar, i shkathët, përfaqësues i vuajtjes popullore, ai ia gjen anën përherë të ligës dhe e vret Katallanin duke e shpëtuar fshatin/popullin/komunitetin/shoqërinë. Po të ketë vajzë në përrallë, normal që Qerosi e merr atë për vete. Cut. Këtu pritet filmi.
Askush nuk e thotë çfarë ndodh më vonë me personazhet. E, kam idenë që pakkujt i intereson. Dëgjuesit e përrallës kanë vetëm një merak, të marrin vesh a do e vrasë Qerosi Katallanin.
Demonë dhe ëngjëj
Realiteti ynë socio-politik është thjeshtuar shumë, si kjo përrallë. Gjithçka e ndajmë në I mirë/i keq, ai që na bllokon ujin/ai që na e çbllokon ujin, ai që na vret/ai që vret atë që na vret, ëngjëj/demonë. Që këtej është kollaj që, ashtu si në rastin e përrallës, e keqja të personifikohet me 1 njeri të vetëm, me një individ. Kjo e bën më të thjeshtë koncentrimin e urrejtjes në fshatin tonë të madh.
Për shembull, nuk mund të rri pa vënë re një demonizim të Kryeministrit. Kjo ndjesi përftohet duke parë komentet në blogje, duke dëgjuar deklaratat publike të politikanëve, duke lexuar analizat e kundërshtarëve të tij. Kjo ka bërë që rreth figurës së Kryeministrit të ngrihet miti i një demoni, gjithsesi i gjithëpushtetshëm, mbi të cilin duhen zbrazur tërë mëritë, urrejtja, sepse ai personifikon të keqen maksimale.
Që në këtë rresht, e di sesi po u erren sytë shumë vetëve që s’besoj se do e çojnë dot deri në fund Tartën, por dhe po e lexuan nuk do lexojnë më me mendje por me sy, për të zbrazur mllefin te komentet në fund.
Pikërisht kjo, është simptomë e qartë e problemit për të cilin dua të flas. Demonizimi i një personi, nuk e zgjidh problemin.
Demonët
Unë nuk dua ta shfajësoj Kryeministrin nga përgjegjësitë e veta. Ai ka rol qendror në gjithçka ndodh në këtë vend. Aq më tepër që unë nuk e harroj Gërdecin.
Por demonizimi i tij nuk zgjidh asgjë, përkundrazi.
Demonizimi, sjell krijimin e një kategorie që sheh vetëm bardh e zi. Një kategori që më tremb se e shoh që sa vjen e rritet dhe që ka prirjen ta reduktojë realitetin te përralla Qeros/Katallan. Dhe fundi i pritshëm për ta është që Qerosi duhet ta vrasë Katallanin. Kësaj kategorie të tjerat u duken dokrra. Ata përdhosin këdo tjetër që nuk është kundër armikut të tyre. Kjo kategori njerëzish është baza mbi të cilën mbështeten katallanët e së ardhmes.
Tek Austin Powers, Mini-Me më duket barabar i lig e problematik sa dhe “E Keqja e Madhe”, Dr. Evil.
Prandaj mendoj se demonizimi i një personi i lë të kalojnë pa lagur ata që e mbajnë këtë individ në pushtet, ata që i shërbejnë, ata që e votojnë. Nëse Katallani bie merr përsipër dhe mëkatet e tyre.
Demonizimi, na bën të merremi me individin e jo me sistemin që e mban në këmbë. Kuçedrën e mban në këmbë rrethi i mini-Kuçedrave, mentaliteti kuçedëror i shoqërisë dhe individëve, dhe mbi të gjitha, zgjidhjet alla-kuçedërishte.
Demonizimi, po krijon aradhet e atyre që janë gati të sulen në luftë kundër Demonit me nervin që u pulson në ballë. Duke u krijuar një demon përpara, është kollaj ti mobilizosh. Ata janë gati të godasin pa argument, pa mëshirë këdo, mjafton tu thuash, ‘ky është me demonin’! Janë legjionet e naivëve me të cilët ndërtohen diktaturat.
Demonizimi, përveç trupave bardh-e-zi, po prodhon edhe antitrupat zi-e-bardh. Ata që mendojnë që Qerosi që do vijë është Kuçedra e vërtetë!
Demonizimi i Kryeministrit, nuk na lë të shohim që krejt struktura shoqërore është kalbur. Ngjan se po të ikë një person, ne që mbetemi do jetojmë të lumtur si në përrallë.
Por bardh-e-zija e tyre është e paaftë të shikojë problemin real, lëre më, se ç’do të ndodhë më pas. Mendojnë se me vrasjen e Katallanit do shpëtojmë nga e keqja.
Nga urrejtja për demonin, janë gati të pranojnë të parin Qeros që kalon rrugës.
Në mendje një neuron i vetëm bën vetëm një pyetje, A do e vrasë Qerosi Katallanin?
Ëngjëjt
Një komentues në një blog ngrinte një pyetje interesante (ose mua më pëlqen ta konsideroj pyetje): A duhet të bësh aleancë fluide me djallin për të vrarë bishën? E shtruar në kontekst historik, a duhej të bënte Çurçilli aleancë me Stalinin për të ‘vrarë’ Hitlerin?
Plot spekullime interesante mund të bëheshin këtu. A do kish mbijetuar Stalinizmi aq gjatë e me aq shumë vuajtje e viktima nëse alenaca fluide nuk do ishte bërë? A është vetë Çurçilli një ëngjëll?
Por, përtej spekullimeve, realiteti politik shqiptar dhe përvoja botërore na tregon që ëngjëjt nuk ekzistojnë. Të paktën, jo ëngjëjt që një ditë do të kenë poste dhe të drejtë firme për tendera.
Shpresat tek ëngjëjt për të luftuar demonët, vetëm i mbajnë demonët më gjatë në pushtet ose i zëvendësojnë me të tjerë. Para se të vritet Katallani, duhen gjetur mënyrat që sistemi të mos jetë i dobët ndaj katallanërisë.
Por Qerosi nuk ka këtë plan, se është Qeros. Të tërë presin nga ai që të vrasë Katallanin. Dhe ai nuk di të bëjë më shumë se kaq. Ai bën aq sa di e aq sa i kërkojnë të bëjë. Ai varet nga fanatikët e video-përrallës.
Video-përralla
Fenomeni i Demonizimit të një personi, në këtë rast i Kryeministrit, është ndërtuar në masë të madhe nga mediat. Arsyet mund të jenë të shumta, për kollajllëk, për ta thjeshtuar problemin para publikut që “aq kupton”, për pa-aftësi, se ashtu e mendojnë, për ti bërë nder dikujt, për ti shërbyer dikujt tjetër, kot për qejf apo kot për para.
Media ka formatuar politikën dhe është formatuar prej saj, dhe së bashku i kanë bërë një lavazh të thellë popullit të apasionuar pa video-përrallës.
Realiteti ynë politik ka prodhuar non stop figura që kanë luajtur Qerosin e Katallanin me rradhë, para publikut. Kur Berisha ishte Katallan, Nano ishte Qerosi; Kur Nano ishte Katallani, Meta ishte Qerosi, Kur Meta u bë Katallani, Nano u bë prapë Qerosi, pastaj Kur Nano doli sërish Katallan, Berisha prapë Qerosi... Tani, po presim Qerosin e rradhës.
Në pritje të tij, ajo që po humbet është e vërteta. Për të mbajtur lart figurën e shpëtimtarit Qeros, të vërtetat po reduktohen, po humbin. Problemet po thjeshtohen, po ëbhen qesharake.
Ankthi sesi do mbarojë përralla po prodhon kalorës të rremë të të vërtetës. Të vërtetën as nuk mund ta flasësh më, nëse nuk futet dot në shabllonin “Qerosi vs Katallani”.
Por, çfarë do të ndodhë nëse Qerosi e vret Katallanin?
Post-Qerosiana
Përralla është e saktë. Në çdo lloj versioni, Qerosi e vret Katallanin. Ajo që ndodh më pas nuk ka shumë vështirësi të imagjinohet.
Qerosi mbulohet me lavdi, uji i fshatit (a vajza e kapur peng) çlirohet. Emri i tij arrin në skajet e fundit të perandorisë. Tërë fshati krenohet me të. Madje, komshinjtë dhe shokët e shkollës janë akoma më krenarë, ata ndjehen kontribues në këtë fitore. Fundja, ata e mbështetën Qerosin moralisht. Mund të dalin dhe libra që ngrenë lart trimërinë e Qerosit, libra ku e vërteta do retushohet me lezet.
Por jeta nuk mbaron aty. Fshati, përveç ujit ka probleme dhe me rrugët. Me kanalizimet. Me gardhet. Me pronat. Me një shtëpi publike pa leje. Me zhurmat e festave natën që vijnë edhe nga shtëpia e Qerosit. Madje, ka probleme dhe me fshatin tjetër. Të dy këto fshatra kanë problem me një krahinë aty ngjitur. E kështu më tej.
Qerosi, ka dhënë njëherë provë që mund ti shpëtojë ata. Ama nga Kuçedra, por jo nga vetvetja.
Dhe, të vrasësh një Kuçedër është shumë më e thjeshtë se të ndërtosh një sistem barazie e drejtësie. Po askush nuk e mban më mend Kuçedrën.
Në fillim ca hatërmbetje të vogla. Qerosi favorizon paksa shokët e shkollës ose ata që e mbështetën të parët. Pastaj një tender i vockël. Pastaj njerëzit e gruas... Se nuk ju thashë, por atë vajzën që shpëtoi e mori për vete. (Në mos qe vashë por një vijë uji, atëherë ndërtoi për vete një hidrocentral aty). Pakënaqësitë rriten. Dikush që shan Qerosin në publik rrihet paq nga militantët e tij. Pastaj mundohen të blejnë gazetat e mediat. Pastaj nëpër emisione dalin prostitutat mediatike, të gatshëm për të mbrojtur Qerosizmin me çdo kusht.
Pakënaqësitë nisin të vlojnë, por meqë Qerosit i kishin thënë njëherë që ishte më i miri e më i zgjuari, vështirë tani ti mbushësh mendjen për të kundërtën. Atëherë ca veta i thyejnë xhamat e shtëpisë me gurë. Derisa krejt fshati ngrihet kundër Qerosit. Atëherë Qerosi, detyrohet të marrë peng burimin e fshatit.
Ju kujtohet si nisi e gjithë kjo? Disa njerëz kujtonin që problemi do zgjidhej nëse Qerosi do vriste Katallanin.
Po pra, po. E vret.
Veçse tani këta njerëz duhet të presin që të dalë dikush tjetër për të vrarë Qerosin.
Subscribe to:
Posts (Atom)