Botuar te Shekulli, dt 25 dhjetor 2011
Akuza më e madhe që më bëhet nga njerëz të njohur e të panjohur, është se unë vetëm kritikoj çdo gjë. Sado më vjen inat, e di se kanë të drejtë. E meqë jemi në një atmosferë festash, pas një viti ku vetëm kam kritikuar, le të shkruajmë diçka optimiste. E thënë ndryshe, le të lavdërojmë atë çfarë meriton të lavdërohet. 2011-a pavarësisht treguesve ekonomikë, nivelit të lirisë, 21 janarit a minatorëve, ka pasur momente mbi të cilat mund të flitet me superlativa, ose më e pakta me dashamirësi.
Për ta bërë këtë, njësoj si personazhi Raxhesh Kutrapali tek Big Bang Theory, i cili vuan nga memecëria selektive dhe të cilit i duhet të pijë alkool që të mund t’u flasë femrave, edhe mua më duhet të dëgjoj “Perfect Day” nga Lou Reed për të krijuar një atmosferë optimiste.
E vetmja rrugë
Për të qenë i sinqertë, e dëgjova nja 20 herë “Perfect Day” se më duhej dozë e fortë. Dhe ja ku jemi, optimistë. ‘Problems are left alone.’ Diku kam shkruar që gjëja e vetme që la pas Edi Rama është pedonalja mes Bashkisë dhe Kinema Milleniumit (pavarësisht acarimit të fansave të Ramës që shohin shumë drita në fund të një tuneli të vetëm). Sepse, nuk dua ta konsideroj “gjurmë”, pallatin me shigjeta.
Është gjëja më e bukur në Tiranë e ndoshta në të gjithë Shqipërinë. E kam fjalën për gjërat e ndërtuara nga dora e njeriut, jo për gjiret e bregdetit të ndërtuar nga dora e zotit. Ajo rrugë është i vetmi vend ku ndjehem njeri. Me aq sa kam vërejtur, është e vetmja copë rrugë në Tiranë që askush nuk e kalon me ngut e me vrap.
Nuk është e pushtuar nga kafenetë – dhe shpresoj të mos bëhet e tillë – ka vetëm stola, ca pak karrike dhe njerëz që shetisin. Një gjë që e kemi harruar në Tiranë. Ne, mund të shetisim!!
Nëse në pjesën tjetër të qytetit dritat përdoren për të ndriçuar parkingjet e për të qorruar shoferët, këtu dritat vijnë ëmbël nga poshtë këmbëve. Nëse kudo tjetër pemë të vogla në saksi përdoren për të ndarë kafenenë nga rruga me pluhur, në pedonale pemët janë sipër nesh!!
Sigurisht, pedonalja nuk është e vetmja gjë që la pas Edi Rama. Nuk ka vend për kritikë një Tartë optimiste. Por, nuk gjej dot gjë tjetër që të më ketë bërë të ndjehem njeri në këtë qytet veç pedonales… Ah, po. Janë kumbullat e kuqe të Rrugës së Kavajës. Dy javë në vit! Nëse ia del të mos shohësh anash por vetëm mesoren me gjethet e kuqe, të vjen të thuash “sa bukur”.
Redon Makashi është gjallë
Fitorja e Redon Makashit tek ‘Kënga Magjike’ është i vetmi çmim i drejtë i dhënë në një festival në shumë vjet. Ka diçka që ia vlen të respektohet në muzikën e Makashit. Ka një stil të vetin, të dallueshëm qartë. Sepse, e bën muzikën vetë. Nuk ka në këngët e veta një këngë dasme, një ‘baladë’ një tekno e një dance. Gjëja që më mungon te muzika e sotme shqip, është që zhvillohet si një kopje rrymash të huaja. Te Makashi gjen ende melodinë, frymën dhe gjurmën e asaj muzike prej nga vijmë.
Teatri i Metropolit
Më pëlqen të shoh shfaqje në Teatrin e Metropolit. Ngrohtësia e sallave, kontakti me aktorin aq i drejtpërdrejtë sa mund ta prekësh, më ka dhënë mundësinë të ndjehem në një marrëdhënie krejt tjetër nga ç’jemi mësuar. E di që jashtë kjo është gjë e vjetër. Por në Tiranë, jemi mësuar që mes spektatorit dhe aktorëve ka dërrasa, pode, humnera, distanca. Sallat e Teatrit të Metropolit u japin mundësi dhe atyre performancave që mund të mos mbushin dot salla me 500 vetë, por mund të krijojnë mjedise intime me 30 a 60 vetë.
Barcelona
Unë nuk jam tifoz i Barcelonës. Njeriu nuk bëhet dot tifoz as 20 e as 40 vjeç. Tifozët e vërtetë bëhen që të vegjël dhe ajo që i lidh me një skuadër është shumë emocionale, diçka që kapërcen përtej futbollit. Kjo nuk më pengon të shoh çdo ndeshje të Barcelonës që mundem.
Panairi i Rudian Zekthit
Kam blerë një libër me poezi të Rudian Zekthit. Libri është i trashë sa Bibla, dhe me numër vjershash, thuajse si ajo. Është një libër që ti mund ta hapësh një mbrëmje ku të mundesh të lexosh disa faqe e ta harrosh për disa vjet. Pastaj e hap prapë.
Zekthi, ka shekuj që nuk shkruan. Dikur, në fillimvitet ’90, poezia e tij ishte agresive, jashtë skemave, gati-gati, një anti-poezi! Pas kaq vitesh, jam kurioz si një fëmijë për këtë libër.
Nuk e kam lexuar akoma, vetëm i kam hedhur një sy faqeve nëpër të. Por, është gjë e bukur ta di që e kam aty, e ndonjëherë, të filloj të luftoj me çmendurinë e një poeti jashtë rrymash.
Çaji me çajnik, edhe pse ne nuk kemi çajtore
Çaji me çajnik, gradualisht po fiton qytetari në Tiranë. Në ndryshim nga modeli i vjetër, kur kursehej uji i nxehtë, tani të sjellin falas një çajnik të madh!
Vudi Alen, shqip
Sado ankohem, shpesh, kam gjetur e shkruar për gjëra befasuese në Tiranë. Pjesa e vetme që më ka shijuar fillim e mbarim, në çdo detaj e element, ka qenë “Riverside Drive” me tekst të Woody Allen e regji të Milto Kutalit. Pjesa, kaloi pa u vënë re, meqë e pati premierën në kohë para-zgjedhore.
‘Riverside Drive’, është e shkruar mrekullisht nga Woody Allen dhe e luajtur në mënyrë të jashtëzakonshme nga Gaz Gjoka, së bashku me Arben Derhemin. Milto Kutali e ka bazuar mbi një skenografi minimaliste por shumë funksionale dhe për 80 minuta, siç kam shkruar kur e pashë së pari, ‘nëse doni të ndjeheni në Nju Jork e jo në Tiranë, nëse doni të ëndërroni me yje e jo me kulla të shtrembëta mbi kokë, ky është vendi ku “mundeni”’.
Smoking causes impotence… tek ata që të rrethojnë!
Ka dy vende në Tiranë ku VËRTET nuk lejohet duhani brenda. Radio dhe Iliria, dy bare (që rastësisht kanë një kombinim kuptimplotë emrash) ku pjesa e margjinalizuar e jo-duhanpirësve mund të ndjehet e qetë. Dy, vetëm dy. Por, në Tiranë janë shumë. Dhe mbi të gjitha, janë një lumturi e pashpresuar.
Krishtlindja
Ata që janë jashtë, kthehen. Pabet e klabet janë plot me ata që na kanë munguar, që do të rrinë ca ditë, e do të ikin prapë. Por, Tirana me ata, është ndryshe. Ka diçka magjike për Krishtlindjen, që i jep Tiranës jetë e xixa.
Pranvera
Pranvera arabe, Occupy Wall Street, rebelimi në Londër, madje edhe 21 janari ynë, pavarësisht viktimave, më kanë mbushur shpirtin plot. Ajo që e kujtoja të vdekur, nuk qenka pra e mbaruar. Revolucioni – dhe nuk e kam fjalën për armë, por për revolucion idesh, mospranim të shtypjes dhe rebelim ndaj së ligës – ekziston. Pushteti i elitave po shkundet. Kabalët, nuk janë më të qetë. Nuk mund të ketë gjë më të bukur. Është ajër. Jo më kot ‘The Protester’ u ngrit në pranverë. ‘Se pas dimrit vjen një verë…’ shkruante aventurieri i vjetër rebel.
Kategoria e optimistëve
Kaq, mbajti optimizmi im dhe syri pozitiv jo-kritik. Do habitesha nëse keni mbërritur deri këtu. Shumica më doli duarsh si reklamë. Shumë gjëra të bukura që përjetojmë janë përvoja personale, e jo sociale.
Optimistët, në këtë vend janë përgjithësisht njerëz që gjërat u shkojnë mirë, dhe që preferojnë të mos ua përmendësh problemet e thella sociale, paçavuret politike, turpet kulturore, sepse nuk duan ta dinë. Duan të shijojnë atë pjatën e tyre plot, në tavolinën e tyre të vogël, në shtëpizën e tyre me kredi, para LCD-së së madhe.
Dashamirët tanë jashtë shtetit do të preferonin të merrni vesh lajme të mira nga këtu brenda, të lexonin për diçka të bukur që ne bëjmë këtu, të ndjejnë që ky vend ka ende diçka me të cilën ia vlen të ushqesh nostalgjinë.
Kam vënë re se ne si popull lëvizim shumë mes dy ekstremesh, ose ithtarë të zjarrtë të një personi a çështjeje, ithtarë të pakompromis, të mbyllur e të padëgjueshëm, ose kritikë nihilistë. Unë, besoj se futem te këta të dytët.
Ka shumë pak mënyra, gjykoj unë, për të mos e lënë mediokritetin e vanitetin të na mbërthejnë pa e kuptuar. Në kohën e videokracisë, më tremb frika nga manipulimi. Më tremb përgjumja e ndërgjegjes. Më tremb dhuna e pakicës përmes kontrollit të të vërtetës.
E vetmja mënyrë që unë kam gjetur, është, mos-kompromisi. Mund të jetë kokëfortësi maloku, por nuk dua ta pranoj atë që serviret pa e këqyrur nga të gjitha anët. As atë që jemi bërë. As atë që duan të na shesin për të vërtetë.
Back to Black
“I thought I was someone else, someone good…” Por, boll me ‘Perfect Day’, le të kthehemi tek buka e vjetër. Back to Black. Mezi jam përmbajtur ndërsa flisja me optimizëm, pa thënë atë që mendoj vërtet.
Pedonalja, është i vetmi vend ku ndjehem njeri, sepse çdo cep tjetër i Tiranës është çnjerëzor e i pajetueshëm; Redon Makashi do jetë përherë më pak i preferuar se porno-muzika që mbizotëron tregun tonë; në Teatrin e Metropolit artistët japin shfaqje për kënaqësi të njëri –tjetrit, publiku i gjerë as e di ku bie; Barcelona nuk ma zëvendëson kombëtaren; Rudian Zekthi shkruan por askush nuk lexon poezi; aty ku të sjellin çaj me çajnik duan të të shesin ujin më shtrenjtë se naftën; Krishtlindja vdes sa del jashtë qendrës; Riverside Drive nuk e pa askush, sepse ne për teatrot dëgjojmë vetëm në TV, ku çdo shfaqje lavdërohet nga gazetarë të paaftë, sa ti nuk di ku të besosh; duhani pihet kudo, në çdo zyrë të shtetit, pa mëshirë, me cinizëm, pa skrupull; pranvera… A do të ketë një pranverë shqiptare?
Më vjen keq për ata jashtë që i kanë sytë në këtë vend. Nuk kemi asgjë për ti gënjyer.
Më vjen keq për optimistët, me shtëpinë e re, me kredinë në bankë e me pabin e preferuar të fundjavës, por, ndërsa ata shohin Champions, minatorët janë nën dhe. Varfëria është poshtë pallatit. Edhe pse, nuk ua tregojnë në televizorin e tyre LCD.
Dhe “gëzuar Krishtlindjen…” do kisha dëshirë t’jua uroja në pranverë.
Monday, December 26, 2011
KOZMIKOMIKET: Njeriu i egër i qendrës së Tiranës
Botuar te Revista Klan, e shtunë, 17/12/2011
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde mes vetes e qytetit. Dhe kjo nuk është e vështirë të arrihet. Ne mbyllemi në shtëpitë tona ose në zyrat tona, dalim në rrugë me qëllimin për të hipur sa më parë në makinë, zbresim mundësisht te dera e vendit ku duam të shkojmë, zyrë apo kafene, aty rrimë vetëm me një grup njerëzish në prani të të cilëve punojmë të qetë ose ndjehemi të mbrojtur. Televizori është kontakti me botën që na rrethon, e kjo na mjafton.
Një nga arsyet pse fshihemi ka lidhje me atë që ndodh fare pranë nesh.
Qeni që ngordh për ujë
Është një vend, mu në qendër të Tiranës ku lahen makina. Djemtë që punojnë aty janë nga modeli i atyre që shkojnë për të punuar (për të larë makina) me këpucë lustrafin me majë përpjetë.
Një qen i vogël i lidhur me zinxhir, që po thahej për ujë vetëm pak metra më tej në vendin ku uji është me shumicë.
Djemtë që lajnë makinat vetëm shajnë me fjalë të ndyra tërë kohën, për çdo gjë. Janë nga ai modeli që edhe kur hanë bukë, shajnë lugën, pjatën, karriken, tavolinën, gjellën, çdo gjë që i rrethon.
Një makinë me targa CD, brenda një çift kroat, ndaloi për të larë makinën ndërsa gruaja zbriti për të ushqyer qenin.
Djemtë, filluan komentet e ndyra me zë të lartë për gruan. Kur gruaja iku, dhe nuk kishin punë për të bërë, filluan të shanin me fjalët më të ndyra njëri tjetrin, kot, për të shtyrë kohën. Dhe nuk bëhet fjalë për të bërë shaka apo batuta banale. Jo, edhe kjo është tepër e sofistikuar për ta.
Këta djem janë egërsirat e reja të xhunglës sonë të re.
Si lind një egërsirë në xhunglën shqiptare
Në krejt sjelljen e tyre bie në sy egërsia, në komunikim me të ngjashmin e tyre, me kafshën, me të huajt, me punën e me qytetin.
Dhe më e trishtueshmja, ata nuk janë ashtu sepse duan vetë. Ata, as e dinë pse janë ashtu.
Problemet e tyre fillojnë që në bark. Kujdesi e kultura shëndetësore ndaj nënës së tyre mungon. Që në bark kanë dëgjuar britmat e ulërimat nëpër shtëpi. të babait, të vëllezërve apo të televizorit.
Të ardhur prej provincave, të parët e tyre kanë zaptuar një tokë. Duke përfituar nga padija dhe nga etja e tyre për të hedhur rrënjë diku në shumë raste dikush ua ka “shitur” tokën e tjetër kujt, u ka marrë lekët, dhe ata me vonesë e kanë kuptuar se i kanë mashtruar. E vetmja zgjidhje e babait të tyre (deri dje) ka qenë që të ruante me pushkë në tarracë këdo që do të shfaqej për t’ia marrë shtëpinë.
Në shkollë, njësoj si mësuesit e tyre, kanë shkuar me detyrim. Shkollat e tyre janë më tepër qendra riedukimi, ku më i forti “riedukon” më të dobëtin. Dhe më i dobëti rreh të motrën, të ëmën, bërtet nëpër shtëpi që kur është 14 vjeç.
Sigurisht, vjen ndonjë mësuese që mendon se do ti zbusë duke u lexuar Pushkinin. Por ai i tyri nuk është Hollivud, dhe nuk ka Gangsta’ Paradise. Filozofia e tyre është “qëngjit të urtë i ... nëna”.
Dikur, u duhej 1 autobus për të ardhur në qendër të Tiranës. Tani, u duhen të paktën 2.
Ata kanë jetuar në geton e tyre pa rrugë të shtruara, pa ujë të pijshëm, duke vjedhur korrent (babai rri me pushkë mbi tarracë), dhe korrenti u duhet për të parë televizor, ata e kanë njohur botën përmes televizorit. Idhulli i tyre është Van Dami, i vetmi që mund të mbijetojë në xhunglën e periferisë. Ata nuk flasin me femra, ndryshe do hanë thika nga familjarët e vajzave. Ata e identifikojnë dashurinë përmes Channel X.
Më të aftët e xhunglës, u morën me punë të pista, e kapën veten, shkuan në Londër. Puna e tyre fulltime është të bëjnë xhiro me makinë për të shijuar statusin e tyre. Part time, bëjnë ato punët e tjera që u sjellin para.
Më të dobëtit, lajnë makina, dhe presin të ikin në Londër. Që pastaj të bëjnë xhiro me makinë dhe ata. Ata janë të frustruar, sepse me standartet e xhunglës, janë të dështuar. Pa makinë për xhiro, pa para, pa dashnore, pa Londër.
Në qendër të Tiranës ata zbresin vetëm në 2-3 festa popullore: 14 Shkurt, 15 mars... Aty ku nuk duken. Aty ku ka turma të mëdha qytetarësh janë dhe ata, të organizuar në tufa djemsh të rinj që vijnë vërdallë të etur për të parë femra, për të parë çifte, për të pirë e bërë sherre kaposhësh, për të sulmuar qendrën si një tufë karkalecash të pangrënë.
Ata janë njeriu i ri i tranzicionit.
Ata ngjajnë të egjër në qendër të Tiranës. Imagjinojini si do ngjanin në mes të Parisit!
Azapët
Faji, sigurisht që nuk është i tyri, është i sistemit.
Herë pas here, egërsirat e xhunglës sonë vijnë deri te dera e sistemit tonë. Ngrenë pankarta. Bërtasin, e më të rrallë gjuajnë dhe me gurë. Në ndonjë rast përfitojnë për të marrë edhe ndonjë lek nga organizatorët. Bërtasin, por, asnjëherë për veten e tyre. Bërtasin për kauzat e të tjerëve. Identifikojnë armikun tek një individ i vetëm dhe çirren me fjalorin e tyre vulgar e të dhunshëm për 20 vjet rresht kundër tij.
Të trajtuar e të rritur si qytetarë të dorës së dytë, pjesëmarrja e tyre në shoqëri është vetëm në rast betejash. Pjesëmarrja e tyre në politikë, vetëm tribale.
Ata, janë azapët e politikës.
Janë trupa e çrregullt që përdorej në ushtrinë otomane për punët më të rëndomta dhe në orën e luftës si mish për top.
Azapët janë kapitali më i vyer i çdo pushteti. Ata nuk kërkojnë të drejta, kërkojnë vetëm hakmarrje për gjendjen e tyre. Dhe, bariu i zgjuar mund ta orientojë hakmarrjen e tyre të verbër siç do ai e ku do ai.
Të rritur në xhungël, por xhungla e tyre është burg. Një burg prej nga dalin vetëm 2-3 herë në vit për festë, dhe çdo ditë në mëngjes për në punë. Një burg, ku kthehen çdo pasdite.
Projektet serioze për ta zhdukur njeriun e xhunglës e për të nxjerrë nga ai një qytetar mungojnë. Fundja, kujt i intereson?
Pse xhungla e Amazonës zhduket, e jona jo?
Për fatkeqësinë e tyre dhe fajin tonë, ata janë viktimat e një sistemi të padrejtë që kemi ngritur në këta 20 vjet. Një sistem që i diskriminon në arsim, mundësi punësimi, argëtim, banim, gjuhë, akses në çdo të mirë shpirtërore. Ata janë anës dritës, të paparë.
Edhe ata do të donin të kishin një perde për të mos parë, por puna i detyron të shohin jetën që bëjnë disa të tjerë. Makinat e tyre, gratë e tyre.
Çdo gjë që nuk kanë, e shajnë me fjalë të ndyra. Nxjerrin mllef verbal ndaj çdo gjëje që nuk është e ngjitur pas trupit të tyre, sepse e tyrja është vetëm ajo që kanë në trup. Çdo gjë jashtë tyre, është sistem. Sistem, domethënë armik.
Zhdukja e njeriut të xhunglës së tranzicionit kërkon projekte shumë serioze, dhe kohë. Por politika jonë është jo-serioze, e mbi të gjitha, e përkohëshme. Kërkon një sistem arsimor tjetër, mundësi ekonomike të tjera, rivitalizim të periferive, futje të shpirtërores atje ku ka vetëm çimento, ngritje qendrash arti atje ku ka vetëm TV, saç mbi tarracë e Channel X.
Ata mund të asimiloheshin pak nga pak në qytetërim, por, lëngu i qytetërimit tonë po thahet. Sistemi është jo-miqësor me krijesat qytetare. Duhet çdo ditë pak instinkt xhungle për të mbijetuar. Egërsia e xhunglës ka kapur ekonominë, administratën, deri edhe artin. Për mbijetesë, duhet të tregosh dhëmbët, të shqyesh e të shash. Protestoni me vezë mbi një ndërtesë partie, po jua mbajti. Ka shkrimtarë që zihen me grushte për punë botimi.
Më të qytetëruarit, të shkolluarit, të ndjeshmit, po ikin. Prandaj rrugët tona janë 2: ose të ikim, ose të vemë një perde mes nesh e jo-qytetërimit.
Kthimi tek qeni
Ka një qen të lidhur, tek një lavazh në qendër të Tiranës. Një qen, pranë ujit i papirë. Herë pas here, nga një makinë me targa CD dikush i çon për të ngrënë.
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde. Më saktë, një perde mes vetes dhe qytetarit tjetër të Tiranës, atij që nuk ka as shkollë e as ndonjë punë të mirë. Atij që vetëm shan.
Kjo perde, nuk e zhduk njeriun e egër të qendrës. Më e pakta, perdja jonë do bëjë që qeni të ngordhë nga etja.
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde mes vetes e qytetit. Dhe kjo nuk është e vështirë të arrihet. Ne mbyllemi në shtëpitë tona ose në zyrat tona, dalim në rrugë me qëllimin për të hipur sa më parë në makinë, zbresim mundësisht te dera e vendit ku duam të shkojmë, zyrë apo kafene, aty rrimë vetëm me një grup njerëzish në prani të të cilëve punojmë të qetë ose ndjehemi të mbrojtur. Televizori është kontakti me botën që na rrethon, e kjo na mjafton.
Një nga arsyet pse fshihemi ka lidhje me atë që ndodh fare pranë nesh.
Qeni që ngordh për ujë
Është një vend, mu në qendër të Tiranës ku lahen makina. Djemtë që punojnë aty janë nga modeli i atyre që shkojnë për të punuar (për të larë makina) me këpucë lustrafin me majë përpjetë.
Një qen i vogël i lidhur me zinxhir, që po thahej për ujë vetëm pak metra më tej në vendin ku uji është me shumicë.
Djemtë që lajnë makinat vetëm shajnë me fjalë të ndyra tërë kohën, për çdo gjë. Janë nga ai modeli që edhe kur hanë bukë, shajnë lugën, pjatën, karriken, tavolinën, gjellën, çdo gjë që i rrethon.
Një makinë me targa CD, brenda një çift kroat, ndaloi për të larë makinën ndërsa gruaja zbriti për të ushqyer qenin.
Djemtë, filluan komentet e ndyra me zë të lartë për gruan. Kur gruaja iku, dhe nuk kishin punë për të bërë, filluan të shanin me fjalët më të ndyra njëri tjetrin, kot, për të shtyrë kohën. Dhe nuk bëhet fjalë për të bërë shaka apo batuta banale. Jo, edhe kjo është tepër e sofistikuar për ta.
Këta djem janë egërsirat e reja të xhunglës sonë të re.
Si lind një egërsirë në xhunglën shqiptare
Në krejt sjelljen e tyre bie në sy egërsia, në komunikim me të ngjashmin e tyre, me kafshën, me të huajt, me punën e me qytetin.
Dhe më e trishtueshmja, ata nuk janë ashtu sepse duan vetë. Ata, as e dinë pse janë ashtu.
Problemet e tyre fillojnë që në bark. Kujdesi e kultura shëndetësore ndaj nënës së tyre mungon. Që në bark kanë dëgjuar britmat e ulërimat nëpër shtëpi. të babait, të vëllezërve apo të televizorit.
Të ardhur prej provincave, të parët e tyre kanë zaptuar një tokë. Duke përfituar nga padija dhe nga etja e tyre për të hedhur rrënjë diku në shumë raste dikush ua ka “shitur” tokën e tjetër kujt, u ka marrë lekët, dhe ata me vonesë e kanë kuptuar se i kanë mashtruar. E vetmja zgjidhje e babait të tyre (deri dje) ka qenë që të ruante me pushkë në tarracë këdo që do të shfaqej për t’ia marrë shtëpinë.
Në shkollë, njësoj si mësuesit e tyre, kanë shkuar me detyrim. Shkollat e tyre janë më tepër qendra riedukimi, ku më i forti “riedukon” më të dobëtin. Dhe më i dobëti rreh të motrën, të ëmën, bërtet nëpër shtëpi që kur është 14 vjeç.
Sigurisht, vjen ndonjë mësuese që mendon se do ti zbusë duke u lexuar Pushkinin. Por ai i tyri nuk është Hollivud, dhe nuk ka Gangsta’ Paradise. Filozofia e tyre është “qëngjit të urtë i ... nëna”.
Dikur, u duhej 1 autobus për të ardhur në qendër të Tiranës. Tani, u duhen të paktën 2.
Ata kanë jetuar në geton e tyre pa rrugë të shtruara, pa ujë të pijshëm, duke vjedhur korrent (babai rri me pushkë mbi tarracë), dhe korrenti u duhet për të parë televizor, ata e kanë njohur botën përmes televizorit. Idhulli i tyre është Van Dami, i vetmi që mund të mbijetojë në xhunglën e periferisë. Ata nuk flasin me femra, ndryshe do hanë thika nga familjarët e vajzave. Ata e identifikojnë dashurinë përmes Channel X.
Më të aftët e xhunglës, u morën me punë të pista, e kapën veten, shkuan në Londër. Puna e tyre fulltime është të bëjnë xhiro me makinë për të shijuar statusin e tyre. Part time, bëjnë ato punët e tjera që u sjellin para.
Më të dobëtit, lajnë makina, dhe presin të ikin në Londër. Që pastaj të bëjnë xhiro me makinë dhe ata. Ata janë të frustruar, sepse me standartet e xhunglës, janë të dështuar. Pa makinë për xhiro, pa para, pa dashnore, pa Londër.
Në qendër të Tiranës ata zbresin vetëm në 2-3 festa popullore: 14 Shkurt, 15 mars... Aty ku nuk duken. Aty ku ka turma të mëdha qytetarësh janë dhe ata, të organizuar në tufa djemsh të rinj që vijnë vërdallë të etur për të parë femra, për të parë çifte, për të pirë e bërë sherre kaposhësh, për të sulmuar qendrën si një tufë karkalecash të pangrënë.
Ata janë njeriu i ri i tranzicionit.
Ata ngjajnë të egjër në qendër të Tiranës. Imagjinojini si do ngjanin në mes të Parisit!
Azapët
Faji, sigurisht që nuk është i tyri, është i sistemit.
Herë pas here, egërsirat e xhunglës sonë vijnë deri te dera e sistemit tonë. Ngrenë pankarta. Bërtasin, e më të rrallë gjuajnë dhe me gurë. Në ndonjë rast përfitojnë për të marrë edhe ndonjë lek nga organizatorët. Bërtasin, por, asnjëherë për veten e tyre. Bërtasin për kauzat e të tjerëve. Identifikojnë armikun tek një individ i vetëm dhe çirren me fjalorin e tyre vulgar e të dhunshëm për 20 vjet rresht kundër tij.
Të trajtuar e të rritur si qytetarë të dorës së dytë, pjesëmarrja e tyre në shoqëri është vetëm në rast betejash. Pjesëmarrja e tyre në politikë, vetëm tribale.
Ata, janë azapët e politikës.
Janë trupa e çrregullt që përdorej në ushtrinë otomane për punët më të rëndomta dhe në orën e luftës si mish për top.
Azapët janë kapitali më i vyer i çdo pushteti. Ata nuk kërkojnë të drejta, kërkojnë vetëm hakmarrje për gjendjen e tyre. Dhe, bariu i zgjuar mund ta orientojë hakmarrjen e tyre të verbër siç do ai e ku do ai.
Të rritur në xhungël, por xhungla e tyre është burg. Një burg prej nga dalin vetëm 2-3 herë në vit për festë, dhe çdo ditë në mëngjes për në punë. Një burg, ku kthehen çdo pasdite.
Projektet serioze për ta zhdukur njeriun e xhunglës e për të nxjerrë nga ai një qytetar mungojnë. Fundja, kujt i intereson?
Pse xhungla e Amazonës zhduket, e jona jo?
Për fatkeqësinë e tyre dhe fajin tonë, ata janë viktimat e një sistemi të padrejtë që kemi ngritur në këta 20 vjet. Një sistem që i diskriminon në arsim, mundësi punësimi, argëtim, banim, gjuhë, akses në çdo të mirë shpirtërore. Ata janë anës dritës, të paparë.
Edhe ata do të donin të kishin një perde për të mos parë, por puna i detyron të shohin jetën që bëjnë disa të tjerë. Makinat e tyre, gratë e tyre.
Çdo gjë që nuk kanë, e shajnë me fjalë të ndyra. Nxjerrin mllef verbal ndaj çdo gjëje që nuk është e ngjitur pas trupit të tyre, sepse e tyrja është vetëm ajo që kanë në trup. Çdo gjë jashtë tyre, është sistem. Sistem, domethënë armik.
Zhdukja e njeriut të xhunglës së tranzicionit kërkon projekte shumë serioze, dhe kohë. Por politika jonë është jo-serioze, e mbi të gjitha, e përkohëshme. Kërkon një sistem arsimor tjetër, mundësi ekonomike të tjera, rivitalizim të periferive, futje të shpirtërores atje ku ka vetëm çimento, ngritje qendrash arti atje ku ka vetëm TV, saç mbi tarracë e Channel X.
Ata mund të asimiloheshin pak nga pak në qytetërim, por, lëngu i qytetërimit tonë po thahet. Sistemi është jo-miqësor me krijesat qytetare. Duhet çdo ditë pak instinkt xhungle për të mbijetuar. Egërsia e xhunglës ka kapur ekonominë, administratën, deri edhe artin. Për mbijetesë, duhet të tregosh dhëmbët, të shqyesh e të shash. Protestoni me vezë mbi një ndërtesë partie, po jua mbajti. Ka shkrimtarë që zihen me grushte për punë botimi.
Më të qytetëruarit, të shkolluarit, të ndjeshmit, po ikin. Prandaj rrugët tona janë 2: ose të ikim, ose të vemë një perde mes nesh e jo-qytetërimit.
Kthimi tek qeni
Ka një qen të lidhur, tek një lavazh në qendër të Tiranës. Një qen, pranë ujit i papirë. Herë pas here, nga një makinë me targa CD dikush i çon për të ngrënë.
Tendenca e qytetarit të sotëm të Tiranës - atij që ka një shkollë dhe një punë të mirë, ose të paktën njërën prej tyre – është që të krijojë një perde. Më saktë, një perde mes vetes dhe qytetarit tjetër të Tiranës, atij që nuk ka as shkollë e as ndonjë punë të mirë. Atij që vetëm shan.
Kjo perde, nuk e zhduk njeriun e egër të qendrës. Më e pakta, perdja jonë do bëjë që qeni të ngordhë nga etja.
Sunday, December 18, 2011
Seksioni shqiptar i TIFFshtimit (II)
botuar te Shekulli, dt 18/12/2011
Ndoshta do t’ju interesonte të dini se ç’mendoj unë për “Kurbanin” e Edi Ramës. Asgjë interesante. Nuk e kam lexuar, dhe vështirë se do ta lexoj. Po të jetë për të ardhmen, ajo lexohet më qartë tek e shkuara. Dhe meqë nuk më bëhet të shkruaj për hallet e përditshme, po i rikthehem një drame që nuk bezdis me sa duket askënd: asaj të filmit.
Duke parë produktet vendase në festivalin ndërkombëtar të filmit, TIFF, e për më tepër duke i përballur me prodhimet e huaja, kupton se sa e madhe është drama e kinemasë shqiptare. Si dhe në dramat familjare, drama kryesore e filmit janë fondet, patriarkalizmi dhe konceptet.
Fondet e një shteti analfabetësh
Kultura, prodhon njerëz të lirë, prandaj ky shtet është akulturor. Akulturor, si shumë karakteristika të tjera të tij që fillojnë me “a”, alergjik, anakronik, asfiksues, autokrat.
Sytë janë nga shteti ngaqë shteti është vendimtar me fondet e veta. Iniciativa private është thuajse zero, lehtësirat fiskale inekzistente, fondet jo-shtetërore të filmit të papërfillshme.
Një film i shkurtër i huaj (qoftë dhe polak) e ka radhën e titrave në fund shumë më të gjatë dhe se festivali i fundvitit. Ndërsa filmat e shkurtër shqiptarë e kanë me 4-5 emra, shumica shokë klase që kanë punuar falas.
Filmi i shkurtër kërkon investime, jo sepse është i shkurtër e i bie që dhe fondet të jenë “të shkurtra”, por sepse është një hallkë e rëndësishme e zinxhirit kinematografik.
Patriarkalizmi, “babai” që të rrit e “babai” që të mban me para
Kinemaja e re shqiptare ka vetëm 2 forma bulëzimi: me mik ose me para. Aq sa janë edhe shkollat e kinemasë. Shkolla e shtetit, me përjashtime fatlume është një vend ku hyhet vetëm me mik, ndërsa shkolla e Çashkut, një vend ku hyhet vetëm me para. Të dyja këto modele nuk janë të ngritura mbi talentin e një individi, edhe pse nuk e përjashtojnë atë.
Prandaj, siç thoshte një aktor i vjetër “po qëlloi një film që ‘hahet’ në temat e diplomës duhet të jemi të lumtur.” Kaq janë shpresat tona.
Sa për “babain” e vetëm të kinemasë shqiptare, në kuptimin që babai është ai që mban lekët në shtëpi, nuk ka vend për të folur shumë. Boll bëhet pësh-pësh nëpër tavolina.
E vetmja gjë konkrete që kemi është produkti. Dhe produkti, të bën të qash.
Ndër dhjetëra filma të prodhuar në këta 21 vite, uluni dhe kujtoni njërin që ju ka lënë mbresë të fortë. Pastaj, mendoni një të dytë. Po arritët ti bëni tre, do të jeni të lumtur.
Konceptet, rritja me steroide
Në TIFF-in e këtij viti arrita të shoh shumë filma të shkurtër në shqip, edhe pse jo të gjithë. Shumica e filmave të shfaqur ishin detyra shkolle, sepse, prodhime jashtë shkollës janë të rralla, sikurse fondet. Dike qenë detyra, problemet e filmave nxirrnin në pah problemet e vetë shkollës.
Ajo që munda të vë re krahasuar me filmat e viteve më parë është që ka një përmirësim pozitiv në punën me imazhin. Duke konsideruar kushtet e vështira ku ato filma janë punuar, kjo është një shpresë e ngrohtë. Montazhi, gjithashtu ka përmirësime dhe jep shpresa të mira.
Problemet kryesore të filmave të shkurtër, çuditërisht qëndrojnë në një aspekt që nuk ka të bëjë me teknologjinë e përdorur e as me fondet. Ka të bëjë me konceptet regjisoriale dhe me strukturën e skenarit.
Filmat e shkurtër të prodhuar në Shqipëri, kanë mangësi të thella në strukturë. Tentativa për të bërë filma mbi 15 minuta, a thua se minutazhi i jep seriozitet filmit është një nga konceptet më të mbrapshta që ka zënë rrënjë në mentalitetin e kineastëve të rinj. Ti shihje filma ku për minuta të tëra, nuk ndodhte praktikisht asgjë! As ngjarje, as lojë. Asgjë! Një gjase dramë që ekziston vetëm në dëshirën e regjisorit, por jo në punën e tij. Në asnjë produksion serioz, regjisorin nuk e lejojnë të abuzojë me kohën e shikuesit kësisoj. Nëse një skenë nuk thotë asgjë, prite!
Dëshira për të bërë drama të mëdha, krijon punë të dobëta
Vazhdon seria e vrasjeve, shumica e filmave përdor vrasjen/vdekjen për të shkaktuar dramë. Por, drama nuk vjen nga të vdekurit. Drama vjen nga historia. Dikush duhet t’u thotë që edhe historitë e thjeshta, mund të jenë filma shumë tronditës. Dhe mbi të gjitha, dikush duhet t’u mësojë në shkollë që film ‘eksperimental’ nuk do të thotë film absurd, ku s’merret vesh asgjë. Filmat eksperimentalë, kanë një strukturë narrative të qartë.
Lista e “halleve” vazhdon… Tentativa për të treguar histori të thjeshta në forma të komplikuara, çka i bënte filmat të pakuptueshëm. Nonsense narrative të tipit pistoleta që gjenden në një sirtar aty, pa asnjë kuptim, por meqë nevojiten për të vrarë dikë. Para nja 2-3 vitesh, ishte moda e filmave me arkivole. Këtë vit, kishim modën e nuditetit mashkullor. Të tëra, pa asnjë arsye të vlefshme pse duhej të ishin në film.
Dallimi i madh në shtrimin e historisë dukje edhe në momentin që shihje një film shqiptar, por nga jashtë shtetit. Dhe, me “jashtë shtetit” nuk e kam fjalën për Kosovën.
2 copë nga “jashtë shtetit”
Nga filmat e xhiruar në Amerikën e Veriut, mund të veçoj dy, “Glasa” të Mishel Koçiut dhe “Lena and Me”, nga Blerta Basholli.
Pritshmëria për filmin e Koçiut ishte e madhe, për shkak edhe të karizmës personale të autorit. Por, pritshmërinë time filmi e zhgënjeu.
Historia e një burri që e tradhton gruaja dhe në një kryqëzim pritet me një burrë që kishte humbur miliona në garat me kuaj. Kaq. Pjesën tjetër duhet të ta thonë që ta kuptosh se çfarë, është.
Një film që tentonte të ishte filozofik, por që filozofia e tij nuk përkthehej dot me imazh, me një lojë të dobët aktoriale, ndoshta edhe për faj të karaktereve të paqartë. Një histori, që mbi të gjitha, glasa e zogut i rrinte e tepërt. Pjesa më e mirë e filmit ishte kolona zanore e punuar nga Elton Deda.
Shumë me më pak pretendime, filmi i Blerta Bashollit ishte filmi më i mirë-strukturuar në seksionin shqip të TIFF. Të paktën, për aq filma sa arrita të shoh. Një problematikë shqiptare-amerikane, ma zgjatje, me copëra humori, e luajtur thjesht, pa teprime, xhiruar saktë. Një film, që arrinte të përcillte.
Filmat e mi të shkurtër
Përpjekjet e të rinjve për të ndërtuar filma, më kanë prekur. Sado me probleme, arrita të marr emocione personale në më shumë se një herë. Kast Hasa kishte sjellë një film interesant, histori jo e jashtëzakonshme, por e ndërtuar mirë dhe me kreshendo emocionale. Një ushtar shqiptar që për para futet në ushtrinë amerikane e humbet një krah dhe një baba, që e shtynte drejt asaj gjëje, e që e sheh botën e tij ti shembet kur traktorin e ri e pati këmbyer me krahun e djalit cung.
Por, mua më prekën sidomos dy filma.
“Kazerma e fëmijëve” i Spiros Lenës, ndonëse me probleme narrative mbartte emocion të ndjerë.
Ndërsa eksperimentali “For My Mother” i Dritan Mesarejës, ishte një poezi që më ka bërë të rrëqethem.
Imazhit, ai i kishte bashkangjitur vetëm voice over – sa vështirë të krijosh emocione me këtë – e që nuk ndjehej patetik, por i ndjerë.
Çfarë ndjen një njeri në koma? Ndoshta sheh jetën e vet që zbret nga mali, tek fëmijëria, drejt një shpelle ku mblidhet kutullaç, si fetus. Më ka rrëqethur.
Tiff-shtimi i filmit të shkurtër
Të kthehemi te drama e kinemasë shqiptare. Dramë, në të vërtetë nuk ka. S’mund të ketë dramë një gjë që nuk ekziston.
Ndoshta do t’ju interesonte të dini se ç’mendoj unë për “Kurbanin” e Edi Ramës. Asgjë interesante. Nuk e kam lexuar, dhe vështirë se do ta lexoj. Po të jetë për të ardhmen, ajo lexohet më qartë tek e shkuara. Dhe meqë nuk më bëhet të shkruaj për hallet e përditshme, po i rikthehem një drame që nuk bezdis me sa duket askënd: asaj të filmit.
Duke parë produktet vendase në festivalin ndërkombëtar të filmit, TIFF, e për më tepër duke i përballur me prodhimet e huaja, kupton se sa e madhe është drama e kinemasë shqiptare. Si dhe në dramat familjare, drama kryesore e filmit janë fondet, patriarkalizmi dhe konceptet.
Fondet e një shteti analfabetësh
Kultura, prodhon njerëz të lirë, prandaj ky shtet është akulturor. Akulturor, si shumë karakteristika të tjera të tij që fillojnë me “a”, alergjik, anakronik, asfiksues, autokrat.
Sytë janë nga shteti ngaqë shteti është vendimtar me fondet e veta. Iniciativa private është thuajse zero, lehtësirat fiskale inekzistente, fondet jo-shtetërore të filmit të papërfillshme.
Një film i shkurtër i huaj (qoftë dhe polak) e ka radhën e titrave në fund shumë më të gjatë dhe se festivali i fundvitit. Ndërsa filmat e shkurtër shqiptarë e kanë me 4-5 emra, shumica shokë klase që kanë punuar falas.
Filmi i shkurtër kërkon investime, jo sepse është i shkurtër e i bie që dhe fondet të jenë “të shkurtra”, por sepse është një hallkë e rëndësishme e zinxhirit kinematografik.
Patriarkalizmi, “babai” që të rrit e “babai” që të mban me para
Kinemaja e re shqiptare ka vetëm 2 forma bulëzimi: me mik ose me para. Aq sa janë edhe shkollat e kinemasë. Shkolla e shtetit, me përjashtime fatlume është një vend ku hyhet vetëm me mik, ndërsa shkolla e Çashkut, një vend ku hyhet vetëm me para. Të dyja këto modele nuk janë të ngritura mbi talentin e një individi, edhe pse nuk e përjashtojnë atë.
Prandaj, siç thoshte një aktor i vjetër “po qëlloi një film që ‘hahet’ në temat e diplomës duhet të jemi të lumtur.” Kaq janë shpresat tona.
Sa për “babain” e vetëm të kinemasë shqiptare, në kuptimin që babai është ai që mban lekët në shtëpi, nuk ka vend për të folur shumë. Boll bëhet pësh-pësh nëpër tavolina.
E vetmja gjë konkrete që kemi është produkti. Dhe produkti, të bën të qash.
Ndër dhjetëra filma të prodhuar në këta 21 vite, uluni dhe kujtoni njërin që ju ka lënë mbresë të fortë. Pastaj, mendoni një të dytë. Po arritët ti bëni tre, do të jeni të lumtur.
Konceptet, rritja me steroide
Në TIFF-in e këtij viti arrita të shoh shumë filma të shkurtër në shqip, edhe pse jo të gjithë. Shumica e filmave të shfaqur ishin detyra shkolle, sepse, prodhime jashtë shkollës janë të rralla, sikurse fondet. Dike qenë detyra, problemet e filmave nxirrnin në pah problemet e vetë shkollës.
Ajo që munda të vë re krahasuar me filmat e viteve më parë është që ka një përmirësim pozitiv në punën me imazhin. Duke konsideruar kushtet e vështira ku ato filma janë punuar, kjo është një shpresë e ngrohtë. Montazhi, gjithashtu ka përmirësime dhe jep shpresa të mira.
Problemet kryesore të filmave të shkurtër, çuditërisht qëndrojnë në një aspekt që nuk ka të bëjë me teknologjinë e përdorur e as me fondet. Ka të bëjë me konceptet regjisoriale dhe me strukturën e skenarit.
Filmat e shkurtër të prodhuar në Shqipëri, kanë mangësi të thella në strukturë. Tentativa për të bërë filma mbi 15 minuta, a thua se minutazhi i jep seriozitet filmit është një nga konceptet më të mbrapshta që ka zënë rrënjë në mentalitetin e kineastëve të rinj. Ti shihje filma ku për minuta të tëra, nuk ndodhte praktikisht asgjë! As ngjarje, as lojë. Asgjë! Një gjase dramë që ekziston vetëm në dëshirën e regjisorit, por jo në punën e tij. Në asnjë produksion serioz, regjisorin nuk e lejojnë të abuzojë me kohën e shikuesit kësisoj. Nëse një skenë nuk thotë asgjë, prite!
Dëshira për të bërë drama të mëdha, krijon punë të dobëta
Vazhdon seria e vrasjeve, shumica e filmave përdor vrasjen/vdekjen për të shkaktuar dramë. Por, drama nuk vjen nga të vdekurit. Drama vjen nga historia. Dikush duhet t’u thotë që edhe historitë e thjeshta, mund të jenë filma shumë tronditës. Dhe mbi të gjitha, dikush duhet t’u mësojë në shkollë që film ‘eksperimental’ nuk do të thotë film absurd, ku s’merret vesh asgjë. Filmat eksperimentalë, kanë një strukturë narrative të qartë.
Lista e “halleve” vazhdon… Tentativa për të treguar histori të thjeshta në forma të komplikuara, çka i bënte filmat të pakuptueshëm. Nonsense narrative të tipit pistoleta që gjenden në një sirtar aty, pa asnjë kuptim, por meqë nevojiten për të vrarë dikë. Para nja 2-3 vitesh, ishte moda e filmave me arkivole. Këtë vit, kishim modën e nuditetit mashkullor. Të tëra, pa asnjë arsye të vlefshme pse duhej të ishin në film.
Dallimi i madh në shtrimin e historisë dukje edhe në momentin që shihje një film shqiptar, por nga jashtë shtetit. Dhe, me “jashtë shtetit” nuk e kam fjalën për Kosovën.
2 copë nga “jashtë shtetit”
Nga filmat e xhiruar në Amerikën e Veriut, mund të veçoj dy, “Glasa” të Mishel Koçiut dhe “Lena and Me”, nga Blerta Basholli.
Pritshmëria për filmin e Koçiut ishte e madhe, për shkak edhe të karizmës personale të autorit. Por, pritshmërinë time filmi e zhgënjeu.
Historia e një burri që e tradhton gruaja dhe në një kryqëzim pritet me një burrë që kishte humbur miliona në garat me kuaj. Kaq. Pjesën tjetër duhet të ta thonë që ta kuptosh se çfarë, është.
Një film që tentonte të ishte filozofik, por që filozofia e tij nuk përkthehej dot me imazh, me një lojë të dobët aktoriale, ndoshta edhe për faj të karaktereve të paqartë. Një histori, që mbi të gjitha, glasa e zogut i rrinte e tepërt. Pjesa më e mirë e filmit ishte kolona zanore e punuar nga Elton Deda.
Shumë me më pak pretendime, filmi i Blerta Bashollit ishte filmi më i mirë-strukturuar në seksionin shqip të TIFF. Të paktën, për aq filma sa arrita të shoh. Një problematikë shqiptare-amerikane, ma zgjatje, me copëra humori, e luajtur thjesht, pa teprime, xhiruar saktë. Një film, që arrinte të përcillte.
Filmat e mi të shkurtër
Përpjekjet e të rinjve për të ndërtuar filma, më kanë prekur. Sado me probleme, arrita të marr emocione personale në më shumë se një herë. Kast Hasa kishte sjellë një film interesant, histori jo e jashtëzakonshme, por e ndërtuar mirë dhe me kreshendo emocionale. Një ushtar shqiptar që për para futet në ushtrinë amerikane e humbet një krah dhe një baba, që e shtynte drejt asaj gjëje, e që e sheh botën e tij ti shembet kur traktorin e ri e pati këmbyer me krahun e djalit cung.
Por, mua më prekën sidomos dy filma.
“Kazerma e fëmijëve” i Spiros Lenës, ndonëse me probleme narrative mbartte emocion të ndjerë.
Ndërsa eksperimentali “For My Mother” i Dritan Mesarejës, ishte një poezi që më ka bërë të rrëqethem.
Imazhit, ai i kishte bashkangjitur vetëm voice over – sa vështirë të krijosh emocione me këtë – e që nuk ndjehej patetik, por i ndjerë.
Çfarë ndjen një njeri në koma? Ndoshta sheh jetën e vet që zbret nga mali, tek fëmijëria, drejt një shpelle ku mblidhet kutullaç, si fetus. Më ka rrëqethur.
Tiff-shtimi i filmit të shkurtër
Të kthehemi te drama e kinemasë shqiptare. Dramë, në të vërtetë nuk ka. S’mund të ketë dramë një gjë që nuk ekziston.
Monday, December 12, 2011
TIFF, UFF e PUFF
Botuar te Shekulli, 11/12/2011
Ka filluar festivali ndërkombëtar i filmit i Tiranës.
Ou?
Ç’ne?
Na lër or çun, kemi hallet tona.
Edhe një Festival Filmi në Tiranë është një hall i madh, ngaqë, çdo gjë e jona është e destinuar të kthehet në hall. Ç’të bëjmë pra, me një festival filmi?
Uf-e-pufet e TIFF-it
TIFF, për ata që nuk e dinë është Tirana International Film Festival, një festival që ka 9 vjet që zhvillohet në Tiranë pak a shumë në këtë kohë.
Këtë vit hallet e festivalit janë të shumta.
Organizatorët e kanë nisur festivalin me buxhet zero. Asnjë institucion, shtetëror, privat ose gjysëm-kështu-e-gjysëm-ashtu nuk ka dhënë para. Vetëm disa dashamirë kanë dhënë ndihma në natyrë: një sallë kinemaje falas, disa dhoma hoteli pa para, printimin e katalogëve gratis, organizatorë që punojnë pa kërkuar të paguhen, e kështu me rradhë. Si me thënë, është një organizim me shoqni. Pasqyrimi i aktivitetit nga ana e medias është tepër i vakët. Media ka për detyrë të shkojë tek arti vetëm nëse ka ndonjë politikan të nivelit të lartë për të bërë hapjen pompoze.
Sepse, kultura nuk ka rëndësi, rëndësi ka pjesa “nën kujdesin e veçantë të Zotit...”. prandaj TIFF, siç shkruhet dhe në poster, këtë vit zhvillohet thjesht nën kujdesin e veçantë të Zotit.
Uf-e-pufet e mia
Një festival është një gjë shumë e bukur.
Është i vetmi vend ku të ofrohen mundësi për të parë gjëra që nuk ke ku i sheh tjetër, për të takuar njerëz që nuk ke ku t’i takosh tjetër, për të krijuar një atmosferë gëzimi, si ajo kur të mblidhen miqtë në shtëpi. Sepse, festivali mbledh artistë që sjellin vlera personale e artistike.
Ti mund të mos i ndjekësh të tërë filmat, po nuk mund të mos marrësh pjesë në festat e kafenetë ku gëlojnë njerëzit e festivalit.
Në një qytet normal, ardhja e një festivali filmi, (aq më tepër, të vetmit!) do të ishte kryefjala e muajit. Në çdo lokal do të mund të gjeje fletëpalosje, postera, gazetarët do të suleshin për të kapur intervista me artistët.
Shteti, do të organizonte lehtësira fiskale për privatët që do të mbështesnin festivalin, thashethemet pr jurinë e favoritët do të gëlonin korridoreve të artit e të medias. Paratë që qarkullojnë për festivalin, në të vërtetë janë investime që i japin frymëmarrje bizneseve dhe punësojnë njerëzit.
Krejt infrastruktura e qytetit, hotelet, restorantet, shtypshkronjat, etj, do të viheshin në lëvizje për ardhjen e miqve nga jashtë, duke fituar vetë, por duke e mbushur qytetin me art.
Shqipëria, do të ndahej në qindra copëra të vogla mbresash pozitive që dhjetëra artistë do i merrnin me vete në vendet ku shkojnë. Ata që qortojnë ne që ‘flasim keq për Shqipërinë para të huajve’, në vend që të kërkojnë që të manipulohet e vërteta, duhet të kërkojnë që të huajve t’u tregojmë anën tonë të bukur, jo t’u fshehim anën tonë të keqe.
Me dhjetëra workshop-e, takime, do mundësonin që studentët dhe kinematografët të shkëmbenin përvoja, të ngjiznin ide, të gjenin partnerët e punëve të ardhshme.
Festivali do të krijonte tregun e filmit. Operatorët televizivë shqiptarë do vinin për të blerë punë të mira, dokumentarë të jashtëzakonshëm e filma indipendentë tepër të mirë, komikë e dramatikë dhe mbi të gjitha, për të kontraktuar artistë për projektet e tyre.
Kudo ku ka një mundësi për ta shndërruar një faqe të bardhë muri në ekran kinemaje mund të shfaqeshin filma për publikun.
Uf-e-pufet e shtetit
Jetojmë në kohë jetimësh. Projekte jetime, fonde jetime, shkolla jetime.
Shteti ka një shkollë filmi, por, askush nuk dëshiron ta mendojë që arti, sikurse futbolli, funskionon me ekipe zinxhir. Shkolla e filmit nuk i hyn askujt në punë, nëse këta studentë nuk do kenë mundësi kurrë të bëjnë një film, sepse shteti nuk ka para për filmat e tyre. Studentët e asaj shkolle, nuk mund të jenë kineastë, nëse ky qytet nuk ka një festival filmi. Kinemaja nuk është vetëm bërja e filmit, por klima dashamirëse me kinemanë.
Kinemaja, i bën qytetarët më të lumtur dhe shtetin më njerëzor.
Filmat dhe të ftuarit në TIFF janë cilësorë. Me mbështetjen e duhur do të ishin dhe më shumë cilësorë. Kjo do bënte që gradualisht, publiku të edukohej me cilësi, kinemaja të bëhej vërtet një ngjarje e rëndësishme sociale, dhe jo një vend ku shkojmë sa herë na merr malli për kokoshka.
Edukimi i publikut do prodhonte njerëz më të qetë e më të lumtur, mbi të gjitha shija për jetën, për artin e deri dhe për televizionin do të ndryshonte. Kjo do prodhonte një brez që do të mund të bënte kinema dinjitoze... dhe për t’i dhënë fund fluturimit me mjete rrethanore, të kthehemi te fraza: “ik or çun me gjithë festival se kam hallet e mia”. Pra, të kthehemi te publiku shqiptar që ka dy idhuj: Gymyshin, dhe Kumbarin.
Uf-e-pufet e Kumbarit
Pjesëmarrja e publikut ishte shumë e vakët, njësoj si buxheti, zero. Nëse në sallat mblidheshin 10-20 vetë, ata nuk ishin publik, por një grup militantësh të kinemasë. Sepse, publiku ynë është edukuar që film i madh na është vetëm ‘Kumbari’.
Ndërkohë që pak metra larg festivalit, në qendrën tregëtare Kristal me dhjetra njerëz bënin xhiro a pinin kafe me orë të tëra, duke u ankuar për jetën boshe që sbëjnë. As edhe një prej tyre nuk futi kokën në hollin e festivalit, të paktën për të pyetur çfarë filmash po jepen. Më krijonin idenë që psikologjikisht kanë një mur ndaj çdo gjëje të huaj, e që e identifikojnë si “kulturë”. Njësoj si actekët që kur arritën në brigjet e tyre anijet e Cortesit ata prapë nuk i shihnin, thjesht sepse psika e tyre nuk ishte mësuar të shihte duke ardhur nga deti të tilla objekte.
Uf-e-pufet e Al Paçinos
Sa për nxënësit e kinemasë, ata që ndjekin shkollën e shtetit apo atë privaten, nuk u panë thuajse fare në qarkullim. Studenti i artit shqiptar që kur hyn në vit të parë mendon se i di të gjitha, e se nuk ka nevojë, mbi të gjitha për kulturë. Studenti shqiptar, që në klasë të parë, beson se është më i mirë se Paçino dhe më i talentuar se Skorceze. Prandaj, nuk ka nevojë të vijë në festival filmi. Nxënësit e kinemasë pati raste kur nuk u shfaqën as për të parë filmat e vet, le më të kolegëve.
A na duhet pra një TIFF? Nëse “e ardhmja” e kinemasë e snobon festivalin, njësoj si media, e identik si shteti, ç’na duhet një festival?
Uf-e-pufet e kinemasë
Kinemaja në fakt është më shumë se kulturë. Është një biznes që mund të prodhojë para, është një art që mund të prodhojë kënaqësi masive, është një mjedis ku rriten artistë e individë të lirë.
Për fat të keq, çdo projekt artistik në Shqipëri është i detyruar të dështojë përderisa çdo titullar vjen me logjikën: “Historia nis me mua”. Prandaj dhe çdo inisiativë e mbështetur nga një ministër a drejtor, flaket nga pasardhësi, i cili do të nisë “erën e vet”. Dhe era e vet, nënkupton erën e vet të parave, të klaneve, e të famës e cila në mënyrë mjerane reduktohet në një frazë cinike: “nën kujdesin e...”.
Megjithatë një TIFF, duhet.
Ashtu siç nuk i lemë fëmijët pa banka, edhe kur i zhgarravisin me egërsi çnjerëzore e i shkatërrojnë. Siç e duam akoma dhe Atdheun, edhe pse është më shumë atdheu i ca të tjerëve se i yni.
Ka filluar festivali ndërkombëtar i filmit i Tiranës.
Ou?
Ç’ne?
Na lër or çun, kemi hallet tona.
Edhe një Festival Filmi në Tiranë është një hall i madh, ngaqë, çdo gjë e jona është e destinuar të kthehet në hall. Ç’të bëjmë pra, me një festival filmi?
Uf-e-pufet e TIFF-it
TIFF, për ata që nuk e dinë është Tirana International Film Festival, një festival që ka 9 vjet që zhvillohet në Tiranë pak a shumë në këtë kohë.
Këtë vit hallet e festivalit janë të shumta.
Organizatorët e kanë nisur festivalin me buxhet zero. Asnjë institucion, shtetëror, privat ose gjysëm-kështu-e-gjysëm-ashtu nuk ka dhënë para. Vetëm disa dashamirë kanë dhënë ndihma në natyrë: një sallë kinemaje falas, disa dhoma hoteli pa para, printimin e katalogëve gratis, organizatorë që punojnë pa kërkuar të paguhen, e kështu me rradhë. Si me thënë, është një organizim me shoqni. Pasqyrimi i aktivitetit nga ana e medias është tepër i vakët. Media ka për detyrë të shkojë tek arti vetëm nëse ka ndonjë politikan të nivelit të lartë për të bërë hapjen pompoze.
Sepse, kultura nuk ka rëndësi, rëndësi ka pjesa “nën kujdesin e veçantë të Zotit...”. prandaj TIFF, siç shkruhet dhe në poster, këtë vit zhvillohet thjesht nën kujdesin e veçantë të Zotit.
Uf-e-pufet e mia
Një festival është një gjë shumë e bukur.
Është i vetmi vend ku të ofrohen mundësi për të parë gjëra që nuk ke ku i sheh tjetër, për të takuar njerëz që nuk ke ku t’i takosh tjetër, për të krijuar një atmosferë gëzimi, si ajo kur të mblidhen miqtë në shtëpi. Sepse, festivali mbledh artistë që sjellin vlera personale e artistike.
Ti mund të mos i ndjekësh të tërë filmat, po nuk mund të mos marrësh pjesë në festat e kafenetë ku gëlojnë njerëzit e festivalit.
Në një qytet normal, ardhja e një festivali filmi, (aq më tepër, të vetmit!) do të ishte kryefjala e muajit. Në çdo lokal do të mund të gjeje fletëpalosje, postera, gazetarët do të suleshin për të kapur intervista me artistët.
Shteti, do të organizonte lehtësira fiskale për privatët që do të mbështesnin festivalin, thashethemet pr jurinë e favoritët do të gëlonin korridoreve të artit e të medias. Paratë që qarkullojnë për festivalin, në të vërtetë janë investime që i japin frymëmarrje bizneseve dhe punësojnë njerëzit.
Krejt infrastruktura e qytetit, hotelet, restorantet, shtypshkronjat, etj, do të viheshin në lëvizje për ardhjen e miqve nga jashtë, duke fituar vetë, por duke e mbushur qytetin me art.
Shqipëria, do të ndahej në qindra copëra të vogla mbresash pozitive që dhjetëra artistë do i merrnin me vete në vendet ku shkojnë. Ata që qortojnë ne që ‘flasim keq për Shqipërinë para të huajve’, në vend që të kërkojnë që të manipulohet e vërteta, duhet të kërkojnë që të huajve t’u tregojmë anën tonë të bukur, jo t’u fshehim anën tonë të keqe.
Me dhjetëra workshop-e, takime, do mundësonin që studentët dhe kinematografët të shkëmbenin përvoja, të ngjiznin ide, të gjenin partnerët e punëve të ardhshme.
Festivali do të krijonte tregun e filmit. Operatorët televizivë shqiptarë do vinin për të blerë punë të mira, dokumentarë të jashtëzakonshëm e filma indipendentë tepër të mirë, komikë e dramatikë dhe mbi të gjitha, për të kontraktuar artistë për projektet e tyre.
Kudo ku ka një mundësi për ta shndërruar një faqe të bardhë muri në ekran kinemaje mund të shfaqeshin filma për publikun.
Uf-e-pufet e shtetit
Jetojmë në kohë jetimësh. Projekte jetime, fonde jetime, shkolla jetime.
Shteti ka një shkollë filmi, por, askush nuk dëshiron ta mendojë që arti, sikurse futbolli, funskionon me ekipe zinxhir. Shkolla e filmit nuk i hyn askujt në punë, nëse këta studentë nuk do kenë mundësi kurrë të bëjnë një film, sepse shteti nuk ka para për filmat e tyre. Studentët e asaj shkolle, nuk mund të jenë kineastë, nëse ky qytet nuk ka një festival filmi. Kinemaja nuk është vetëm bërja e filmit, por klima dashamirëse me kinemanë.
Kinemaja, i bën qytetarët më të lumtur dhe shtetin më njerëzor.
Filmat dhe të ftuarit në TIFF janë cilësorë. Me mbështetjen e duhur do të ishin dhe më shumë cilësorë. Kjo do bënte që gradualisht, publiku të edukohej me cilësi, kinemaja të bëhej vërtet një ngjarje e rëndësishme sociale, dhe jo një vend ku shkojmë sa herë na merr malli për kokoshka.
Edukimi i publikut do prodhonte njerëz më të qetë e më të lumtur, mbi të gjitha shija për jetën, për artin e deri dhe për televizionin do të ndryshonte. Kjo do prodhonte një brez që do të mund të bënte kinema dinjitoze... dhe për t’i dhënë fund fluturimit me mjete rrethanore, të kthehemi te fraza: “ik or çun me gjithë festival se kam hallet e mia”. Pra, të kthehemi te publiku shqiptar që ka dy idhuj: Gymyshin, dhe Kumbarin.
Uf-e-pufet e Kumbarit
Pjesëmarrja e publikut ishte shumë e vakët, njësoj si buxheti, zero. Nëse në sallat mblidheshin 10-20 vetë, ata nuk ishin publik, por një grup militantësh të kinemasë. Sepse, publiku ynë është edukuar që film i madh na është vetëm ‘Kumbari’.
Ndërkohë që pak metra larg festivalit, në qendrën tregëtare Kristal me dhjetra njerëz bënin xhiro a pinin kafe me orë të tëra, duke u ankuar për jetën boshe që sbëjnë. As edhe një prej tyre nuk futi kokën në hollin e festivalit, të paktën për të pyetur çfarë filmash po jepen. Më krijonin idenë që psikologjikisht kanë një mur ndaj çdo gjëje të huaj, e që e identifikojnë si “kulturë”. Njësoj si actekët që kur arritën në brigjet e tyre anijet e Cortesit ata prapë nuk i shihnin, thjesht sepse psika e tyre nuk ishte mësuar të shihte duke ardhur nga deti të tilla objekte.
Uf-e-pufet e Al Paçinos
Sa për nxënësit e kinemasë, ata që ndjekin shkollën e shtetit apo atë privaten, nuk u panë thuajse fare në qarkullim. Studenti i artit shqiptar që kur hyn në vit të parë mendon se i di të gjitha, e se nuk ka nevojë, mbi të gjitha për kulturë. Studenti shqiptar, që në klasë të parë, beson se është më i mirë se Paçino dhe më i talentuar se Skorceze. Prandaj, nuk ka nevojë të vijë në festival filmi. Nxënësit e kinemasë pati raste kur nuk u shfaqën as për të parë filmat e vet, le më të kolegëve.
A na duhet pra një TIFF? Nëse “e ardhmja” e kinemasë e snobon festivalin, njësoj si media, e identik si shteti, ç’na duhet një festival?
Uf-e-pufet e kinemasë
Kinemaja në fakt është më shumë se kulturë. Është një biznes që mund të prodhojë para, është një art që mund të prodhojë kënaqësi masive, është një mjedis ku rriten artistë e individë të lirë.
Për fat të keq, çdo projekt artistik në Shqipëri është i detyruar të dështojë përderisa çdo titullar vjen me logjikën: “Historia nis me mua”. Prandaj dhe çdo inisiativë e mbështetur nga një ministër a drejtor, flaket nga pasardhësi, i cili do të nisë “erën e vet”. Dhe era e vet, nënkupton erën e vet të parave, të klaneve, e të famës e cila në mënyrë mjerane reduktohet në një frazë cinike: “nën kujdesin e...”.
Megjithatë një TIFF, duhet.
Ashtu siç nuk i lemë fëmijët pa banka, edhe kur i zhgarravisin me egërsi çnjerëzore e i shkatërrojnë. Siç e duam akoma dhe Atdheun, edhe pse është më shumë atdheu i ca të tjerëve se i yni.
Saturday, December 10, 2011
Thatcher dhe Gymysh
botuar te 'Gazeta', dt 7 dhetor 2011
Naked është ndoshta filmi më i mirë nga britaniku Mike Leigh, që çuditërisht është prodhuar në një nga periudhat më të trishta të kinemasë, në vitet '90.
Filmi që ka marrë 2 palma të arta në Kanë për regjinë dhe aktorin më të mirë, që në sekuencat e para, nis me një përdhunim dhe një vjedhje makine nga personazhi kryesor i filmit, i luajtur nga David Thewlis (ndoshta qe pikërisht ky film që e solli aktorin 'lakuriq' në vëmendjen e kritikës) (Thewlis, luan Lupin tek Harry Potter). Më tej, e tëra është një udhëtim në Londrën post-Theçeriane e zhytur e tëra në depresion e melankoli. Impresioni i parë i filmit, pasi e sheh është që në të nuk ka asgjë, AS EDHE NJË GJË, prej Gymyshi, që është edhe kryefjala filmike që gicilon interesin artistik të shumicës së shqiptarëve. Kjo është një komedi e zezë, dhe frika ime është që shumica e shqiptarëve e ushqyer me drama komike all-Gymysh nuk do arrijë dot kurrë tek ky film. Sepse, në të nuk ka asgjë familjare. Asgjë nga soft-pornografia emocionale me të cilin 'arti' ynë televiziv formaton jetën.
Më angleze se kaq...
Naked është një komedi e zezë dhe personazhet janë thuajse të tërë jashtë normales.
Tek 'Naked' ne ndjekim personazhin kryesor, Xhonin, një filozof rrugësh që i pëlqen të mos bëjë asgjë, për të takuar me rradhë bashkë me të personazhe komikë e depresivë njëkohësisht, mes tyre një rojë që ruan hapësira boshe, një tip të pasur e pervers që hyn në shtëpinë e botës dhe shtrihet të flerë i veshur vetëm me slippers në divan, një femër që e vetmja gjë që ka për ti ofruar një mashkulli është: “mos do dhe ca fasule”, një femër që i ngjan Angela Merkel dhe është femra me jetën më monotone në botë (Lesley Sharp), një grua që kërcen në dritare me veten deri natën vonë, dy skocezë të pashtëpi e të pangrënë me një sens dashurie si të romëve tanë, një infermiere që nuk çon dot asnjë fjali deri në fund.
E tërë kjo galeri njerëzish është e lidhur me një skenar shumë fin, dhe i ngjizur me një mjeshtëri regjisoriale tepër impresionuese. Filmi vetë është një poezi regjisoriale, me imazhe që edhe pa pasur fjalë të flasin me fotografinë e tyre, me dritën, me këndet e xhirimit, me lojën e personazheve... P.sh., skena mes aktorit kryesor edhe dy femrave që zhvillohet pa fjalë por me lëvizje nervoze mes dy dhomave e shkallëve me një kamera që thjesht i ndjek me një plan të vetëm.
The number of the beast
Xhoni futet në disa shtëpi, ku vëzhgon me cinizëm të zotët në mungesë. Një statujë greke e një atleti në hedhje disku, për të është një shpërndarës picash i lashtësisë. Para një skeleti në dhomën e një infermiereje që gjendet në Zimbabwe për punë ai mediton para hartës së një skeleti njerëzor: “A e di çfarë më habit me trupin njerëzor? Që është mekanizmi më kompleks i gjithësisë e prapë është kaq i heshtur.”
Ai shpërthen në një seancë filozofike teologjike me një rojë që ruan “hapësirën”, tiradë pak e lodhshme për këdo student filozofie, por që hedh ide humaniste njëra pas tjetrës si një grua që godet të shoqin me enët e kuzhinës. Apo mos, kjo puna e gruas që gjuan me enët e kuzhinës është një klishe?
Fundi i perëndimit
Xhoni vjen vërdallë nëpër Londër i pushtuar nga ethet e Apokalipsit të vitit 1999, një apokalips që në të vërtetë ka ardhur, duke gjykuar nga rrënimi emocional i botës që e rrethon në rravgimet e tij. Dekadenca e një Perëndimi – pse jo edhe një imazh cinik i atyre që kanë ende respekt për Theçerizmin – na vjen përmes përpëlitjeve intelektuale të Xhonit.
Duket sikur për të shpëtuar nga ajo që e mundon ai kërkon vetëm dhimbje dhe seks. Prandaj është shqetësues.
Por, njerëzit rrotull tij nuk janë më pak dekadentë në perversitetin dhe sjelljen e tyre. Një dekadencë që nuk do të mund ta gjejmë kurrë në një telenovelë turke ku ndërthuret luksi me flërtet me fund të mirë. Nuk ka pasur e s'do të ketë kurrë flërte me fund të mirë. Përveçse në telenovela. Por, siç thotë Brian tek Naked: Një klishe është plot me të vërteta, ndryshe nuk do të ishte një klishe.
Canceled
Klishetë tek Naked, dalin lakuriq.
Vitet '90, ishin të veshura me emocionet e fitores së perëndimit mbi lindjen, gëzim i parakohshëm ky. Naked e eksploron njeriun me anët e veta të errëta ashtu si asnjë Gymysh nuk do ta bënte dot kurrë. Fundi i perëndimit nis pikërisht aty, tek ai burrë që endet i pastrehë në rrugët e Londrës ndërsa një punëtor ngjit posterat e 'Therapy?' mbi ato të 'Megadeth – Symphony of Destruction'. E më pas, mbi këto të fundit, njoftimin Canceled!
Naked, mund të mos jetë një film që ti ke dëshirë ta shohësh qindra herë, si Notting Hill. Por, është një film që të shqetëson e të bën të mendosh. Nëse për të kuptuar femrat duhet të shohësh Notting Hill,për të kuptuar meshkujt duhet të shohësh Naked.
Naked është ndoshta filmi më i mirë nga britaniku Mike Leigh, që çuditërisht është prodhuar në një nga periudhat më të trishta të kinemasë, në vitet '90.
Filmi që ka marrë 2 palma të arta në Kanë për regjinë dhe aktorin më të mirë, që në sekuencat e para, nis me një përdhunim dhe një vjedhje makine nga personazhi kryesor i filmit, i luajtur nga David Thewlis (ndoshta qe pikërisht ky film që e solli aktorin 'lakuriq' në vëmendjen e kritikës) (Thewlis, luan Lupin tek Harry Potter). Më tej, e tëra është një udhëtim në Londrën post-Theçeriane e zhytur e tëra në depresion e melankoli. Impresioni i parë i filmit, pasi e sheh është që në të nuk ka asgjë, AS EDHE NJË GJË, prej Gymyshi, që është edhe kryefjala filmike që gicilon interesin artistik të shumicës së shqiptarëve. Kjo është një komedi e zezë, dhe frika ime është që shumica e shqiptarëve e ushqyer me drama komike all-Gymysh nuk do arrijë dot kurrë tek ky film. Sepse, në të nuk ka asgjë familjare. Asgjë nga soft-pornografia emocionale me të cilin 'arti' ynë televiziv formaton jetën.
Më angleze se kaq...
Naked është një komedi e zezë dhe personazhet janë thuajse të tërë jashtë normales.
Tek 'Naked' ne ndjekim personazhin kryesor, Xhonin, një filozof rrugësh që i pëlqen të mos bëjë asgjë, për të takuar me rradhë bashkë me të personazhe komikë e depresivë njëkohësisht, mes tyre një rojë që ruan hapësira boshe, një tip të pasur e pervers që hyn në shtëpinë e botës dhe shtrihet të flerë i veshur vetëm me slippers në divan, një femër që e vetmja gjë që ka për ti ofruar një mashkulli është: “mos do dhe ca fasule”, një femër që i ngjan Angela Merkel dhe është femra me jetën më monotone në botë (Lesley Sharp), një grua që kërcen në dritare me veten deri natën vonë, dy skocezë të pashtëpi e të pangrënë me një sens dashurie si të romëve tanë, një infermiere që nuk çon dot asnjë fjali deri në fund.
E tërë kjo galeri njerëzish është e lidhur me një skenar shumë fin, dhe i ngjizur me një mjeshtëri regjisoriale tepër impresionuese. Filmi vetë është një poezi regjisoriale, me imazhe që edhe pa pasur fjalë të flasin me fotografinë e tyre, me dritën, me këndet e xhirimit, me lojën e personazheve... P.sh., skena mes aktorit kryesor edhe dy femrave që zhvillohet pa fjalë por me lëvizje nervoze mes dy dhomave e shkallëve me një kamera që thjesht i ndjek me një plan të vetëm.
The number of the beast
Xhoni futet në disa shtëpi, ku vëzhgon me cinizëm të zotët në mungesë. Një statujë greke e një atleti në hedhje disku, për të është një shpërndarës picash i lashtësisë. Para një skeleti në dhomën e një infermiereje që gjendet në Zimbabwe për punë ai mediton para hartës së një skeleti njerëzor: “A e di çfarë më habit me trupin njerëzor? Që është mekanizmi më kompleks i gjithësisë e prapë është kaq i heshtur.”
Ai shpërthen në një seancë filozofike teologjike me një rojë që ruan “hapësirën”, tiradë pak e lodhshme për këdo student filozofie, por që hedh ide humaniste njëra pas tjetrës si një grua që godet të shoqin me enët e kuzhinës. Apo mos, kjo puna e gruas që gjuan me enët e kuzhinës është një klishe?
Fundi i perëndimit
Xhoni vjen vërdallë nëpër Londër i pushtuar nga ethet e Apokalipsit të vitit 1999, një apokalips që në të vërtetë ka ardhur, duke gjykuar nga rrënimi emocional i botës që e rrethon në rravgimet e tij. Dekadenca e një Perëndimi – pse jo edhe një imazh cinik i atyre që kanë ende respekt për Theçerizmin – na vjen përmes përpëlitjeve intelektuale të Xhonit.
Duket sikur për të shpëtuar nga ajo që e mundon ai kërkon vetëm dhimbje dhe seks. Prandaj është shqetësues.
Por, njerëzit rrotull tij nuk janë më pak dekadentë në perversitetin dhe sjelljen e tyre. Një dekadencë që nuk do të mund ta gjejmë kurrë në një telenovelë turke ku ndërthuret luksi me flërtet me fund të mirë. Nuk ka pasur e s'do të ketë kurrë flërte me fund të mirë. Përveçse në telenovela. Por, siç thotë Brian tek Naked: Një klishe është plot me të vërteta, ndryshe nuk do të ishte një klishe.
Canceled
Klishetë tek Naked, dalin lakuriq.
Vitet '90, ishin të veshura me emocionet e fitores së perëndimit mbi lindjen, gëzim i parakohshëm ky. Naked e eksploron njeriun me anët e veta të errëta ashtu si asnjë Gymysh nuk do ta bënte dot kurrë. Fundi i perëndimit nis pikërisht aty, tek ai burrë që endet i pastrehë në rrugët e Londrës ndërsa një punëtor ngjit posterat e 'Therapy?' mbi ato të 'Megadeth – Symphony of Destruction'. E më pas, mbi këto të fundit, njoftimin Canceled!
Naked, mund të mos jetë një film që ti ke dëshirë ta shohësh qindra herë, si Notting Hill. Por, është një film që të shqetëson e të bën të mendosh. Nëse për të kuptuar femrat duhet të shohësh Notting Hill,për të kuptuar meshkujt duhet të shohësh Naked.
Tirana, ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet!
botuar te Shekulli me titullin Tirana si Pica Margarita" më 04/12/2011
Çfarë është Tirana?
Mënyra më e mirë për të kuptuar Tiranën është t’ia shpjegosh dikujt që nuk e njeh, p.sh., nëse vjen një i huaj dhe kërkon të dijë çfarë e dallon këtë qytet. Çfarë ka të vetën ky qytet? Kësaj përgjigjeje nuk i jep dot udhë askush. E para, se ne nuk e kuptojmë pyetjen.
– I huaj? Po le të shkojë në Petrelë? Ose… – Di unë një restorant ku ka mish në zgarë.
A thua se çështja është si të gënjejmë një të huaj.
E dyta, ne vetë nuk kemi asnjë kërkesë, asnjë pretendim për qytetin ku rrojmë.
Duke parë sheshin e ri të Tiranës që ngjan si një pistë Go-Carti, nuk ka sesi të mos vëresh sesi kërkesat e nevojat tona shoqërore janë reduktuar rëndshëm nga viti në vit. Si në poemat e kuqe të Kadaresë, çfarë kërkonte shqiptari në shekuj? Pak bukë, pak naftë, pak televizor. Ndaj, pyetja më e pakuptimtë për një qytetar të Tiranës është: “Çfarë e dallon Tiranën nga qytetet e tjera?”
Çfarë nuk ka Tirana
Nëse në çdo vend që të shkosh, gjen diçka që flet për shpirtin e qytetit, qoftë e shkuar apo e tashme, qoftë teknologjike apo kulturore, sociale a arkitekturore.
Qytetet janë gjëra të gjalla dhe kanë tiparet e tyre.
Në Siattle të thonë që aty ka lindur muzika grunge, në Sidnej të tregojnë Operan më të bukur në botë, në Pekin të tregojnë Qytetin e Ndaluar, në Zyrih mund të gjesh klubin ku është themeluar dadaizmi, në Paris duhet të provosh patjetër një produkt në brasserie-të, në Lucernë nuk duhet të humbësh një shëtitje në promenadën buzë liqenit, në Kongo një vizitë në parkun më të madh me orangutangë, në Pragë një shëtitje në qytetin e vjetër, në Berlin gjen komunitetin më të madh tekno, në Barcelonë arkitekturën e Gaudit apo shatërvanin më të bukur në botë, në Stamboll hamamet dhe tregun e erëzave, në Londër parlamentarët ulen ngjitur dhe tifozët në stadium s’kanë rrjeta e janë 1 metër larg fushës, Tajlanda të josh me shoqërinë e këndshme trupore dhe një pafundësi tempujsh shpirtërorë.
Siç thashë, çdo qytet ka diçka për të cilën dallohet, pjesë e shpirtit të tij. Po Tirana? Po ju le ta mendoni pak. Ndoshta, ju mund të gjeni një përgjigje ndërsa englendisemi me pak histori.
Tirana, çfarë ka qenë
Arkitektura fashiste, siç më kanë thënë, nuk konsiderohet nga më të mirat. Madje në Itali ka një lloj tendence për ta anatemuar e zhveshur nga çdo lloj vlere. Në Tiranë, çuditërisht, ajo çfarë kanë bërë arkitektët fashistë është gjëja më e bukur që kemi. Dhe e vetmja. Kusuri është një mishmash barbarësh.
Gjurmët e kujtdo në këtë qytet flasin për një mentalitet pushtuesi. Pushtuesi është dikush që sa erdhi në Tiranë zbuloi një hapësirë të re jetësore dhe me dhunë a me dredhi, me forcën e votave apo të zarfeve korruptivë, me imponimin frikësues të mbiemrit apo të dialektit e dhunoi këtë qytet.
Ky qytet është pushtuar sistematikisht nga parti e individë, nga funksionarë lokalë e qendrorë, nga pasanikë e katundarë, nga veriorë e jugorë.
Rikthehuni tek “Nëntori i një Kryeqyteti” ku fshatarë që nuk kishin shkelur ndonjëherë në këtë qytet shtien në dorë Radio-Tiranën për të bërtitur në megafon.
Pas viteve ’90 nën hundën e një shteti që kishte prioritete të tjera por jo qytetin, qyteti u masakrua përtej çdo imagjinate. Dhe nuk e kam për hapësirat e gjelbra. As për ndërtimet në trotuar o mbi lulishte. As për pallatet model king-kong. Për to është shkruar shumë herë.
E kam për mënyrën sesi pushtuesit abuzuan jo vetëm hapësirat fizike por dhe ato shpirtërore (që shkojnë bashkë) duke imponuar ligjësitë e tyre në arkitekturë, në urbanistikë, në mënyrën e argëtimit, në mënyrën e veshjes, në mënyrën e jetesës së këtij qyteti. Tirana është një qytet pa shpirt, ku e vetmja gjë paraqet interes janë bisedat: kush po bën para, kush është pronari i filan gjëje, si të bëjmë para, bravo atij që ka bërë shumë para, a ti je budalla që nuk bëre para.
Tirana, çfarë do të bëhet?
Të flasësh për Tiranën në terma rilindësish – ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet – ngjan shumë pretencioze por në të vërtetë është thjesht cinike. Është si të flasësh për receta milfëji në tryezën e një somalezi, ose të kërkosh që qentë nuk duhen lidhur me zinxhirë por me kollare speciale në shtëpitë e atyre që varin veten nga varfëria në fshatrat e Shqipërisë.
Tirana kalon dorë më dorë të parvënyve, duke humbur përherë e më shumë çdo mundësi që mund ta bënte interesant e të veçantë si qytet, duke humbur deri edhe njerëzit që mund ti jepnin pak shpirt. Më të mirët kanë ikur. Kanë mbetur vetëm partizanët e viteve 2010 që luftojnë në llogore televizive dhe ata që Tiranën e kanë vetëm si ‘rrugë’ për të vajtur nga Rinasi në zyrë.
Sheshi i ri, i devijuar nga plani ekzistues, në rastin më pozitiv thjesht për kunj të atij që e bëri, është një dëshmi e ripërsëritur që askush nuk ka interes për këtë qytet. Vërtet, ai plan kishte shumë vrima. Por, edhe thjesht mungesa e një debati serioz mbi devijimin e planit të sheshit, kaq i rëndësishëm e jetik për ata që jetojnë në Tiranë, jo për ata që Tiranën e kanë vetëm si rrugë nga halli Rinas-zyrë-Rinas, tregon që Tirana ka rënë. Ka rënë, si atëherë kur radio-Tirana pushtohej nga fshatarë zemërbardhë që kishin një ideal naiv në mendje: ti vëmë zjarin, se e bëjmë vetë, edhe më të mirë, nga e para.
E ardhmja e Tiranës duket e zymtë. Filozofia e pushtuesit, që të zërë hapësira sa mundet e të injorojë gjithçka ka ekzistuar më përpara nuk ka të ndalur.
Por, zymtësia e vërtetë është që askush nga ne nuk pret më shumë. Nevojat tona janë reduktuar në minimumin e mundshëm njerëzor. Për shembull, çështjen e sheshit, shumë vetë e vlerësuan me një fjali: tani do shkojmë pak më shpejt me makinë nga 9-katëshet te Banka!! Askush nuk pret më shumë nga qyteti. Në rrugë bredhin klube e makina*.
Tirana-Margarita
Një fëmijë 5 vjeç i quan picat Margarita, ‘pica pa asgjë’.
Tirana ka dhjetëra restorante italianë dhe të vetmet ndërtesa (të mbetura) të hajrit kanë pasur arkitektë fashistë. E menduat se çfarë ka të veçantë Tirana? S’ju erdhi ndër mend asgjë? Asgjë fare? Apo, mos thatë: “Qoftet”? Po të kish Tirana si veçanti qoftet apo zgarën, do të thotë që ju nuk keni bredhur shumë në Ballkan për të parë se ‘zgara’ e fqinjëve është ku e ku më e pasur se e jona.
Tirana ka piramidë? Kopsht Botanik? Jo, më.
Ka pasur pazarin e vjetër, por vetëm në fotografi.
Ka pasur shtëpi me qerpiç, por jo më.
E vetmja gjë që ka Tirana janë pushtuesit.
Një mik më tha që e veçanta e Tiranës është që sheh vazhdimisht nëpër makina luksoze njerëz që nga ana qytetare lënë shumë për të dëshiruar. Njerëz që ekspozojnë dhunshëm ‘statusin’ e tyre ndërsa xhirojnë gomat e rrezikojnë të përplasin pleqtë që kalojnë rrugën, teksa nga magnetofonët vjen muzikë e dyshimtë me volum të lartë, ndërsa në sediljet pranë tyre ka femra me make up alla ‘channel X’. Por dhe ky, është fenomen vendesh të botës së tretë.
Ndoshta, një nga problemet e pushtimit është pikërisht ky: teknologjia ecën më shpejt se qytetaria. Blejmë celularët më të shtrenjtë, pa ditur shkrim e këndim; makina luksoze pa pas bërë kurrë një shëtitje si njerëz, shembim shtëpi të vjetra pa pas jetuar kurrë në Tiranë. Tirana e sotme ka të veçantë… asgjë. Si një picë Margarita.
Çfarë është Tirana?
Mënyra më e mirë për të kuptuar Tiranën është t’ia shpjegosh dikujt që nuk e njeh, p.sh., nëse vjen një i huaj dhe kërkon të dijë çfarë e dallon këtë qytet. Çfarë ka të vetën ky qytet? Kësaj përgjigjeje nuk i jep dot udhë askush. E para, se ne nuk e kuptojmë pyetjen.
– I huaj? Po le të shkojë në Petrelë? Ose… – Di unë një restorant ku ka mish në zgarë.
A thua se çështja është si të gënjejmë një të huaj.
E dyta, ne vetë nuk kemi asnjë kërkesë, asnjë pretendim për qytetin ku rrojmë.
Duke parë sheshin e ri të Tiranës që ngjan si një pistë Go-Carti, nuk ka sesi të mos vëresh sesi kërkesat e nevojat tona shoqërore janë reduktuar rëndshëm nga viti në vit. Si në poemat e kuqe të Kadaresë, çfarë kërkonte shqiptari në shekuj? Pak bukë, pak naftë, pak televizor. Ndaj, pyetja më e pakuptimtë për një qytetar të Tiranës është: “Çfarë e dallon Tiranën nga qytetet e tjera?”
Çfarë nuk ka Tirana
Nëse në çdo vend që të shkosh, gjen diçka që flet për shpirtin e qytetit, qoftë e shkuar apo e tashme, qoftë teknologjike apo kulturore, sociale a arkitekturore.
Qytetet janë gjëra të gjalla dhe kanë tiparet e tyre.
Në Siattle të thonë që aty ka lindur muzika grunge, në Sidnej të tregojnë Operan më të bukur në botë, në Pekin të tregojnë Qytetin e Ndaluar, në Zyrih mund të gjesh klubin ku është themeluar dadaizmi, në Paris duhet të provosh patjetër një produkt në brasserie-të, në Lucernë nuk duhet të humbësh një shëtitje në promenadën buzë liqenit, në Kongo një vizitë në parkun më të madh me orangutangë, në Pragë një shëtitje në qytetin e vjetër, në Berlin gjen komunitetin më të madh tekno, në Barcelonë arkitekturën e Gaudit apo shatërvanin më të bukur në botë, në Stamboll hamamet dhe tregun e erëzave, në Londër parlamentarët ulen ngjitur dhe tifozët në stadium s’kanë rrjeta e janë 1 metër larg fushës, Tajlanda të josh me shoqërinë e këndshme trupore dhe një pafundësi tempujsh shpirtërorë.
Siç thashë, çdo qytet ka diçka për të cilën dallohet, pjesë e shpirtit të tij. Po Tirana? Po ju le ta mendoni pak. Ndoshta, ju mund të gjeni një përgjigje ndërsa englendisemi me pak histori.
Tirana, çfarë ka qenë
Arkitektura fashiste, siç më kanë thënë, nuk konsiderohet nga më të mirat. Madje në Itali ka një lloj tendence për ta anatemuar e zhveshur nga çdo lloj vlere. Në Tiranë, çuditërisht, ajo çfarë kanë bërë arkitektët fashistë është gjëja më e bukur që kemi. Dhe e vetmja. Kusuri është një mishmash barbarësh.
Gjurmët e kujtdo në këtë qytet flasin për një mentalitet pushtuesi. Pushtuesi është dikush që sa erdhi në Tiranë zbuloi një hapësirë të re jetësore dhe me dhunë a me dredhi, me forcën e votave apo të zarfeve korruptivë, me imponimin frikësues të mbiemrit apo të dialektit e dhunoi këtë qytet.
Ky qytet është pushtuar sistematikisht nga parti e individë, nga funksionarë lokalë e qendrorë, nga pasanikë e katundarë, nga veriorë e jugorë.
Rikthehuni tek “Nëntori i një Kryeqyteti” ku fshatarë që nuk kishin shkelur ndonjëherë në këtë qytet shtien në dorë Radio-Tiranën për të bërtitur në megafon.
Pas viteve ’90 nën hundën e një shteti që kishte prioritete të tjera por jo qytetin, qyteti u masakrua përtej çdo imagjinate. Dhe nuk e kam për hapësirat e gjelbra. As për ndërtimet në trotuar o mbi lulishte. As për pallatet model king-kong. Për to është shkruar shumë herë.
E kam për mënyrën sesi pushtuesit abuzuan jo vetëm hapësirat fizike por dhe ato shpirtërore (që shkojnë bashkë) duke imponuar ligjësitë e tyre në arkitekturë, në urbanistikë, në mënyrën e argëtimit, në mënyrën e veshjes, në mënyrën e jetesës së këtij qyteti. Tirana është një qytet pa shpirt, ku e vetmja gjë paraqet interes janë bisedat: kush po bën para, kush është pronari i filan gjëje, si të bëjmë para, bravo atij që ka bërë shumë para, a ti je budalla që nuk bëre para.
Tirana, çfarë do të bëhet?
Të flasësh për Tiranën në terma rilindësish – ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet – ngjan shumë pretencioze por në të vërtetë është thjesht cinike. Është si të flasësh për receta milfëji në tryezën e një somalezi, ose të kërkosh që qentë nuk duhen lidhur me zinxhirë por me kollare speciale në shtëpitë e atyre që varin veten nga varfëria në fshatrat e Shqipërisë.
Tirana kalon dorë më dorë të parvënyve, duke humbur përherë e më shumë çdo mundësi që mund ta bënte interesant e të veçantë si qytet, duke humbur deri edhe njerëzit që mund ti jepnin pak shpirt. Më të mirët kanë ikur. Kanë mbetur vetëm partizanët e viteve 2010 që luftojnë në llogore televizive dhe ata që Tiranën e kanë vetëm si ‘rrugë’ për të vajtur nga Rinasi në zyrë.
Sheshi i ri, i devijuar nga plani ekzistues, në rastin më pozitiv thjesht për kunj të atij që e bëri, është një dëshmi e ripërsëritur që askush nuk ka interes për këtë qytet. Vërtet, ai plan kishte shumë vrima. Por, edhe thjesht mungesa e një debati serioz mbi devijimin e planit të sheshit, kaq i rëndësishëm e jetik për ata që jetojnë në Tiranë, jo për ata që Tiranën e kanë vetëm si rrugë nga halli Rinas-zyrë-Rinas, tregon që Tirana ka rënë. Ka rënë, si atëherë kur radio-Tirana pushtohej nga fshatarë zemërbardhë që kishin një ideal naiv në mendje: ti vëmë zjarin, se e bëjmë vetë, edhe më të mirë, nga e para.
E ardhmja e Tiranës duket e zymtë. Filozofia e pushtuesit, që të zërë hapësira sa mundet e të injorojë gjithçka ka ekzistuar më përpara nuk ka të ndalur.
Por, zymtësia e vërtetë është që askush nga ne nuk pret më shumë. Nevojat tona janë reduktuar në minimumin e mundshëm njerëzor. Për shembull, çështjen e sheshit, shumë vetë e vlerësuan me një fjali: tani do shkojmë pak më shpejt me makinë nga 9-katëshet te Banka!! Askush nuk pret më shumë nga qyteti. Në rrugë bredhin klube e makina*.
Tirana-Margarita
Një fëmijë 5 vjeç i quan picat Margarita, ‘pica pa asgjë’.
Tirana ka dhjetëra restorante italianë dhe të vetmet ndërtesa (të mbetura) të hajrit kanë pasur arkitektë fashistë. E menduat se çfarë ka të veçantë Tirana? S’ju erdhi ndër mend asgjë? Asgjë fare? Apo, mos thatë: “Qoftet”? Po të kish Tirana si veçanti qoftet apo zgarën, do të thotë që ju nuk keni bredhur shumë në Ballkan për të parë se ‘zgara’ e fqinjëve është ku e ku më e pasur se e jona.
Tirana ka piramidë? Kopsht Botanik? Jo, më.
Ka pasur pazarin e vjetër, por vetëm në fotografi.
Ka pasur shtëpi me qerpiç, por jo më.
E vetmja gjë që ka Tirana janë pushtuesit.
Një mik më tha që e veçanta e Tiranës është që sheh vazhdimisht nëpër makina luksoze njerëz që nga ana qytetare lënë shumë për të dëshiruar. Njerëz që ekspozojnë dhunshëm ‘statusin’ e tyre ndërsa xhirojnë gomat e rrezikojnë të përplasin pleqtë që kalojnë rrugën, teksa nga magnetofonët vjen muzikë e dyshimtë me volum të lartë, ndërsa në sediljet pranë tyre ka femra me make up alla ‘channel X’. Por dhe ky, është fenomen vendesh të botës së tretë.
Ndoshta, një nga problemet e pushtimit është pikërisht ky: teknologjia ecën më shpejt se qytetaria. Blejmë celularët më të shtrenjtë, pa ditur shkrim e këndim; makina luksoze pa pas bërë kurrë një shëtitje si njerëz, shembim shtëpi të vjetra pa pas jetuar kurrë në Tiranë. Tirana e sotme ka të veçantë… asgjë. Si një picë Margarita.
Thursday, December 1, 2011
Qerosi dhe Katallani
Botuar te Shekulli, të dielën, 27 nëntor 2011
Dyshja e Qerosit dhe Katallanit më shumë sesa një përrallë gjumi për fëmijët është një nga dëshmitë e psikës sonë kombëtare. E ndërsa dyshoj që askush nuk u tregon më fëmijëve të tilla përralla, versionet moderne të Qerosit e Katallanit vënë në gjumë tërë ditën popullin televiziv. Përralla vjen në variacione të shumta, Katallan apo Kuçedër, por thelbi mbetet përherë i njëjti.
Drejt guvës së gjarpërit*
Në të gjitha versionet e kësaj përralle Katallani është i keqi, ai që i pret ujin fshatit, merr vajzat, apo bën një të ligë që prek tërë komunitetin. Nga ana tjetër, fshati/populli/komuniteti i është nënshtruar tërësisht vullnetit të Katallanit, dhe vetëm e urren në heshtje, i pafuqishëm. Panorama deri këtu ju duket familjare, besoj. Shumë familjare. Në të tëra nivelet e shoqërisë kemi pafund katallanë të niveleve të ndryshme, që nga pronarët e firmave, te feudalët e bashkive e komunave, drejtorët e drejtorive, ministrat e kryeministrat.
Por, në ndryshim nga realiteti ynë, në përrallë hyn në lojë Qerosi. I zgjuar, i shkathët, përfaqësues i vuajtjes popullore, ai ia gjen anën përherë të ligës dhe e vret Katallanin duke e shpëtuar fshatin/popullin/komunitetin/shoqërinë. Po të ketë vajzë në përrallë, normal që Qerosi e merr atë për vete. Cut. Këtu pritet filmi.
Askush nuk e thotë çfarë ndodh më vonë me personazhet. E, kam idenë që pakkujt i intereson. Dëgjuesit e përrallës kanë vetëm një merak, të marrin vesh a do e vrasë Qerosi Katallanin.
Demonë dhe ëngjëj
Realiteti ynë socio-politik është thjeshtuar shumë, si kjo përrallë. Gjithçka e ndajmë në I mirë/i keq, ai që na bllokon ujin/ai që na e çbllokon ujin, ai që na vret/ai që vret atë që na vret, ëngjëj/demonë. Që këtej është kollaj që, ashtu si në rastin e përrallës, e keqja të personifikohet me 1 njeri të vetëm, me një individ. Kjo e bën më të thjeshtë koncentrimin e urrejtjes në fshatin tonë të madh.
Për shembull, nuk mund të rri pa vënë re një demonizim të Kryeministrit. Kjo ndjesi përftohet duke parë komentet në blogje, duke dëgjuar deklaratat publike të politikanëve, duke lexuar analizat e kundërshtarëve të tij. Kjo ka bërë që rreth figurës së Kryeministrit të ngrihet miti i një demoni, gjithsesi i gjithëpushtetshëm, mbi të cilin duhen zbrazur tërë mëritë, urrejtja, sepse ai personifikon të keqen maksimale.
Që në këtë rresht, e di sesi po u erren sytë shumë vetëve që s’besoj se do e çojnë dot deri në fund Tartën, por dhe po e lexuan nuk do lexojnë më me mendje por me sy, për të zbrazur mllefin te komentet në fund.
Pikërisht kjo, është simptomë e qartë e problemit për të cilin dua të flas. Demonizimi i një personi, nuk e zgjidh problemin.
Demonët
Unë nuk dua ta shfajësoj Kryeministrin nga përgjegjësitë e veta. Ai ka rol qendror në gjithçka ndodh në këtë vend. Aq më tepër që unë nuk e harroj Gërdecin.
Por demonizimi i tij nuk zgjidh asgjë, përkundrazi.
Demonizimi, sjell krijimin e një kategorie që sheh vetëm bardh e zi. Një kategori që më tremb se e shoh që sa vjen e rritet dhe që ka prirjen ta reduktojë realitetin te përralla Qeros/Katallan. Dhe fundi i pritshëm për ta është që Qerosi duhet ta vrasë Katallanin. Kësaj kategorie të tjerat u duken dokrra. Ata përdhosin këdo tjetër që nuk është kundër armikut të tyre. Kjo kategori njerëzish është baza mbi të cilën mbështeten katallanët e së ardhmes.
Tek Austin Powers, Mini-Me më duket barabar i lig e problematik sa dhe “E Keqja e Madhe”, Dr. Evil.
Prandaj mendoj se demonizimi i një personi i lë të kalojnë pa lagur ata që e mbajnë këtë individ në pushtet, ata që i shërbejnë, ata që e votojnë. Nëse Katallani bie merr përsipër dhe mëkatet e tyre.
Demonizimi, na bën të merremi me individin e jo me sistemin që e mban në këmbë. Kuçedrën e mban në këmbë rrethi i mini-Kuçedrave, mentaliteti kuçedëror i shoqërisë dhe individëve, dhe mbi të gjitha, zgjidhjet alla-kuçedërishte.
Demonizimi, po krijon aradhet e atyre që janë gati të sulen në luftë kundër Demonit me nervin që u pulson në ballë. Duke u krijuar një demon përpara, është kollaj ti mobilizosh. Ata janë gati të godasin pa argument, pa mëshirë këdo, mjafton tu thuash, ‘ky është me demonin’! Janë legjionet e naivëve me të cilët ndërtohen diktaturat.
Demonizimi, përveç trupave bardh-e-zi, po prodhon edhe antitrupat zi-e-bardh. Ata që mendojnë që Qerosi që do vijë është Kuçedra e vërtetë!
Demonizimi i Kryeministrit, nuk na lë të shohim që krejt struktura shoqërore është kalbur. Ngjan se po të ikë një person, ne që mbetemi do jetojmë të lumtur si në përrallë.
Por bardh-e-zija e tyre është e paaftë të shikojë problemin real, lëre më, se ç’do të ndodhë më pas. Mendojnë se me vrasjen e Katallanit do shpëtojmë nga e keqja.
Nga urrejtja për demonin, janë gati të pranojnë të parin Qeros që kalon rrugës.
Në mendje një neuron i vetëm bën vetëm një pyetje, A do e vrasë Qerosi Katallanin?
Ëngjëjt
Një komentues në një blog ngrinte një pyetje interesante (ose mua më pëlqen ta konsideroj pyetje): A duhet të bësh aleancë fluide me djallin për të vrarë bishën? E shtruar në kontekst historik, a duhej të bënte Çurçilli aleancë me Stalinin për të ‘vrarë’ Hitlerin?
Plot spekullime interesante mund të bëheshin këtu. A do kish mbijetuar Stalinizmi aq gjatë e me aq shumë vuajtje e viktima nëse alenaca fluide nuk do ishte bërë? A është vetë Çurçilli një ëngjëll?
Por, përtej spekullimeve, realiteti politik shqiptar dhe përvoja botërore na tregon që ëngjëjt nuk ekzistojnë. Të paktën, jo ëngjëjt që një ditë do të kenë poste dhe të drejtë firme për tendera.
Shpresat tek ëngjëjt për të luftuar demonët, vetëm i mbajnë demonët më gjatë në pushtet ose i zëvendësojnë me të tjerë. Para se të vritet Katallani, duhen gjetur mënyrat që sistemi të mos jetë i dobët ndaj katallanërisë.
Por Qerosi nuk ka këtë plan, se është Qeros. Të tërë presin nga ai që të vrasë Katallanin. Dhe ai nuk di të bëjë më shumë se kaq. Ai bën aq sa di e aq sa i kërkojnë të bëjë. Ai varet nga fanatikët e video-përrallës.
Video-përralla
Fenomeni i Demonizimit të një personi, në këtë rast i Kryeministrit, është ndërtuar në masë të madhe nga mediat. Arsyet mund të jenë të shumta, për kollajllëk, për ta thjeshtuar problemin para publikut që “aq kupton”, për pa-aftësi, se ashtu e mendojnë, për ti bërë nder dikujt, për ti shërbyer dikujt tjetër, kot për qejf apo kot për para.
Media ka formatuar politikën dhe është formatuar prej saj, dhe së bashku i kanë bërë një lavazh të thellë popullit të apasionuar pa video-përrallës.
Realiteti ynë politik ka prodhuar non stop figura që kanë luajtur Qerosin e Katallanin me rradhë, para publikut. Kur Berisha ishte Katallan, Nano ishte Qerosi; Kur Nano ishte Katallani, Meta ishte Qerosi, Kur Meta u bë Katallani, Nano u bë prapë Qerosi, pastaj Kur Nano doli sërish Katallan, Berisha prapë Qerosi... Tani, po presim Qerosin e rradhës.
Në pritje të tij, ajo që po humbet është e vërteta. Për të mbajtur lart figurën e shpëtimtarit Qeros, të vërtetat po reduktohen, po humbin. Problemet po thjeshtohen, po ëbhen qesharake.
Ankthi sesi do mbarojë përralla po prodhon kalorës të rremë të të vërtetës. Të vërtetën as nuk mund ta flasësh më, nëse nuk futet dot në shabllonin “Qerosi vs Katallani”.
Por, çfarë do të ndodhë nëse Qerosi e vret Katallanin?
Post-Qerosiana
Përralla është e saktë. Në çdo lloj versioni, Qerosi e vret Katallanin. Ajo që ndodh më pas nuk ka shumë vështirësi të imagjinohet.
Qerosi mbulohet me lavdi, uji i fshatit (a vajza e kapur peng) çlirohet. Emri i tij arrin në skajet e fundit të perandorisë. Tërë fshati krenohet me të. Madje, komshinjtë dhe shokët e shkollës janë akoma më krenarë, ata ndjehen kontribues në këtë fitore. Fundja, ata e mbështetën Qerosin moralisht. Mund të dalin dhe libra që ngrenë lart trimërinë e Qerosit, libra ku e vërteta do retushohet me lezet.
Por jeta nuk mbaron aty. Fshati, përveç ujit ka probleme dhe me rrugët. Me kanalizimet. Me gardhet. Me pronat. Me një shtëpi publike pa leje. Me zhurmat e festave natën që vijnë edhe nga shtëpia e Qerosit. Madje, ka probleme dhe me fshatin tjetër. Të dy këto fshatra kanë problem me një krahinë aty ngjitur. E kështu më tej.
Qerosi, ka dhënë njëherë provë që mund ti shpëtojë ata. Ama nga Kuçedra, por jo nga vetvetja.
Dhe, të vrasësh një Kuçedër është shumë më e thjeshtë se të ndërtosh një sistem barazie e drejtësie. Po askush nuk e mban më mend Kuçedrën.
Në fillim ca hatërmbetje të vogla. Qerosi favorizon paksa shokët e shkollës ose ata që e mbështetën të parët. Pastaj një tender i vockël. Pastaj njerëzit e gruas... Se nuk ju thashë, por atë vajzën që shpëtoi e mori për vete. (Në mos qe vashë por një vijë uji, atëherë ndërtoi për vete një hidrocentral aty). Pakënaqësitë rriten. Dikush që shan Qerosin në publik rrihet paq nga militantët e tij. Pastaj mundohen të blejnë gazetat e mediat. Pastaj nëpër emisione dalin prostitutat mediatike, të gatshëm për të mbrojtur Qerosizmin me çdo kusht.
Pakënaqësitë nisin të vlojnë, por meqë Qerosit i kishin thënë njëherë që ishte më i miri e më i zgjuari, vështirë tani ti mbushësh mendjen për të kundërtën. Atëherë ca veta i thyejnë xhamat e shtëpisë me gurë. Derisa krejt fshati ngrihet kundër Qerosit. Atëherë Qerosi, detyrohet të marrë peng burimin e fshatit.
Ju kujtohet si nisi e gjithë kjo? Disa njerëz kujtonin që problemi do zgjidhej nëse Qerosi do vriste Katallanin.
Po pra, po. E vret.
Veçse tani këta njerëz duhet të presin që të dalë dikush tjetër për të vrarë Qerosin.
Dyshja e Qerosit dhe Katallanit më shumë sesa një përrallë gjumi për fëmijët është një nga dëshmitë e psikës sonë kombëtare. E ndërsa dyshoj që askush nuk u tregon më fëmijëve të tilla përralla, versionet moderne të Qerosit e Katallanit vënë në gjumë tërë ditën popullin televiziv. Përralla vjen në variacione të shumta, Katallan apo Kuçedër, por thelbi mbetet përherë i njëjti.
Drejt guvës së gjarpërit*
Në të gjitha versionet e kësaj përralle Katallani është i keqi, ai që i pret ujin fshatit, merr vajzat, apo bën një të ligë që prek tërë komunitetin. Nga ana tjetër, fshati/populli/komuniteti i është nënshtruar tërësisht vullnetit të Katallanit, dhe vetëm e urren në heshtje, i pafuqishëm. Panorama deri këtu ju duket familjare, besoj. Shumë familjare. Në të tëra nivelet e shoqërisë kemi pafund katallanë të niveleve të ndryshme, që nga pronarët e firmave, te feudalët e bashkive e komunave, drejtorët e drejtorive, ministrat e kryeministrat.
Por, në ndryshim nga realiteti ynë, në përrallë hyn në lojë Qerosi. I zgjuar, i shkathët, përfaqësues i vuajtjes popullore, ai ia gjen anën përherë të ligës dhe e vret Katallanin duke e shpëtuar fshatin/popullin/komunitetin/shoqërinë. Po të ketë vajzë në përrallë, normal që Qerosi e merr atë për vete. Cut. Këtu pritet filmi.
Askush nuk e thotë çfarë ndodh më vonë me personazhet. E, kam idenë që pakkujt i intereson. Dëgjuesit e përrallës kanë vetëm një merak, të marrin vesh a do e vrasë Qerosi Katallanin.
Demonë dhe ëngjëj
Realiteti ynë socio-politik është thjeshtuar shumë, si kjo përrallë. Gjithçka e ndajmë në I mirë/i keq, ai që na bllokon ujin/ai që na e çbllokon ujin, ai që na vret/ai që vret atë që na vret, ëngjëj/demonë. Që këtej është kollaj që, ashtu si në rastin e përrallës, e keqja të personifikohet me 1 njeri të vetëm, me një individ. Kjo e bën më të thjeshtë koncentrimin e urrejtjes në fshatin tonë të madh.
Për shembull, nuk mund të rri pa vënë re një demonizim të Kryeministrit. Kjo ndjesi përftohet duke parë komentet në blogje, duke dëgjuar deklaratat publike të politikanëve, duke lexuar analizat e kundërshtarëve të tij. Kjo ka bërë që rreth figurës së Kryeministrit të ngrihet miti i një demoni, gjithsesi i gjithëpushtetshëm, mbi të cilin duhen zbrazur tërë mëritë, urrejtja, sepse ai personifikon të keqen maksimale.
Që në këtë rresht, e di sesi po u erren sytë shumë vetëve që s’besoj se do e çojnë dot deri në fund Tartën, por dhe po e lexuan nuk do lexojnë më me mendje por me sy, për të zbrazur mllefin te komentet në fund.
Pikërisht kjo, është simptomë e qartë e problemit për të cilin dua të flas. Demonizimi i një personi, nuk e zgjidh problemin.
Demonët
Unë nuk dua ta shfajësoj Kryeministrin nga përgjegjësitë e veta. Ai ka rol qendror në gjithçka ndodh në këtë vend. Aq më tepër që unë nuk e harroj Gërdecin.
Por demonizimi i tij nuk zgjidh asgjë, përkundrazi.
Demonizimi, sjell krijimin e një kategorie që sheh vetëm bardh e zi. Një kategori që më tremb se e shoh që sa vjen e rritet dhe që ka prirjen ta reduktojë realitetin te përralla Qeros/Katallan. Dhe fundi i pritshëm për ta është që Qerosi duhet ta vrasë Katallanin. Kësaj kategorie të tjerat u duken dokrra. Ata përdhosin këdo tjetër që nuk është kundër armikut të tyre. Kjo kategori njerëzish është baza mbi të cilën mbështeten katallanët e së ardhmes.
Tek Austin Powers, Mini-Me më duket barabar i lig e problematik sa dhe “E Keqja e Madhe”, Dr. Evil.
Prandaj mendoj se demonizimi i një personi i lë të kalojnë pa lagur ata që e mbajnë këtë individ në pushtet, ata që i shërbejnë, ata që e votojnë. Nëse Katallani bie merr përsipër dhe mëkatet e tyre.
Demonizimi, na bën të merremi me individin e jo me sistemin që e mban në këmbë. Kuçedrën e mban në këmbë rrethi i mini-Kuçedrave, mentaliteti kuçedëror i shoqërisë dhe individëve, dhe mbi të gjitha, zgjidhjet alla-kuçedërishte.
Demonizimi, po krijon aradhet e atyre që janë gati të sulen në luftë kundër Demonit me nervin që u pulson në ballë. Duke u krijuar një demon përpara, është kollaj ti mobilizosh. Ata janë gati të godasin pa argument, pa mëshirë këdo, mjafton tu thuash, ‘ky është me demonin’! Janë legjionet e naivëve me të cilët ndërtohen diktaturat.
Demonizimi, përveç trupave bardh-e-zi, po prodhon edhe antitrupat zi-e-bardh. Ata që mendojnë që Qerosi që do vijë është Kuçedra e vërtetë!
Demonizimi i Kryeministrit, nuk na lë të shohim që krejt struktura shoqërore është kalbur. Ngjan se po të ikë një person, ne që mbetemi do jetojmë të lumtur si në përrallë.
Por bardh-e-zija e tyre është e paaftë të shikojë problemin real, lëre më, se ç’do të ndodhë më pas. Mendojnë se me vrasjen e Katallanit do shpëtojmë nga e keqja.
Nga urrejtja për demonin, janë gati të pranojnë të parin Qeros që kalon rrugës.
Në mendje një neuron i vetëm bën vetëm një pyetje, A do e vrasë Qerosi Katallanin?
Ëngjëjt
Një komentues në një blog ngrinte një pyetje interesante (ose mua më pëlqen ta konsideroj pyetje): A duhet të bësh aleancë fluide me djallin për të vrarë bishën? E shtruar në kontekst historik, a duhej të bënte Çurçilli aleancë me Stalinin për të ‘vrarë’ Hitlerin?
Plot spekullime interesante mund të bëheshin këtu. A do kish mbijetuar Stalinizmi aq gjatë e me aq shumë vuajtje e viktima nëse alenaca fluide nuk do ishte bërë? A është vetë Çurçilli një ëngjëll?
Por, përtej spekullimeve, realiteti politik shqiptar dhe përvoja botërore na tregon që ëngjëjt nuk ekzistojnë. Të paktën, jo ëngjëjt që një ditë do të kenë poste dhe të drejtë firme për tendera.
Shpresat tek ëngjëjt për të luftuar demonët, vetëm i mbajnë demonët më gjatë në pushtet ose i zëvendësojnë me të tjerë. Para se të vritet Katallani, duhen gjetur mënyrat që sistemi të mos jetë i dobët ndaj katallanërisë.
Por Qerosi nuk ka këtë plan, se është Qeros. Të tërë presin nga ai që të vrasë Katallanin. Dhe ai nuk di të bëjë më shumë se kaq. Ai bën aq sa di e aq sa i kërkojnë të bëjë. Ai varet nga fanatikët e video-përrallës.
Video-përralla
Fenomeni i Demonizimit të një personi, në këtë rast i Kryeministrit, është ndërtuar në masë të madhe nga mediat. Arsyet mund të jenë të shumta, për kollajllëk, për ta thjeshtuar problemin para publikut që “aq kupton”, për pa-aftësi, se ashtu e mendojnë, për ti bërë nder dikujt, për ti shërbyer dikujt tjetër, kot për qejf apo kot për para.
Media ka formatuar politikën dhe është formatuar prej saj, dhe së bashku i kanë bërë një lavazh të thellë popullit të apasionuar pa video-përrallës.
Realiteti ynë politik ka prodhuar non stop figura që kanë luajtur Qerosin e Katallanin me rradhë, para publikut. Kur Berisha ishte Katallan, Nano ishte Qerosi; Kur Nano ishte Katallani, Meta ishte Qerosi, Kur Meta u bë Katallani, Nano u bë prapë Qerosi, pastaj Kur Nano doli sërish Katallan, Berisha prapë Qerosi... Tani, po presim Qerosin e rradhës.
Në pritje të tij, ajo që po humbet është e vërteta. Për të mbajtur lart figurën e shpëtimtarit Qeros, të vërtetat po reduktohen, po humbin. Problemet po thjeshtohen, po ëbhen qesharake.
Ankthi sesi do mbarojë përralla po prodhon kalorës të rremë të të vërtetës. Të vërtetën as nuk mund ta flasësh më, nëse nuk futet dot në shabllonin “Qerosi vs Katallani”.
Por, çfarë do të ndodhë nëse Qerosi e vret Katallanin?
Post-Qerosiana
Përralla është e saktë. Në çdo lloj versioni, Qerosi e vret Katallanin. Ajo që ndodh më pas nuk ka shumë vështirësi të imagjinohet.
Qerosi mbulohet me lavdi, uji i fshatit (a vajza e kapur peng) çlirohet. Emri i tij arrin në skajet e fundit të perandorisë. Tërë fshati krenohet me të. Madje, komshinjtë dhe shokët e shkollës janë akoma më krenarë, ata ndjehen kontribues në këtë fitore. Fundja, ata e mbështetën Qerosin moralisht. Mund të dalin dhe libra që ngrenë lart trimërinë e Qerosit, libra ku e vërteta do retushohet me lezet.
Por jeta nuk mbaron aty. Fshati, përveç ujit ka probleme dhe me rrugët. Me kanalizimet. Me gardhet. Me pronat. Me një shtëpi publike pa leje. Me zhurmat e festave natën që vijnë edhe nga shtëpia e Qerosit. Madje, ka probleme dhe me fshatin tjetër. Të dy këto fshatra kanë problem me një krahinë aty ngjitur. E kështu më tej.
Qerosi, ka dhënë njëherë provë që mund ti shpëtojë ata. Ama nga Kuçedra, por jo nga vetvetja.
Dhe, të vrasësh një Kuçedër është shumë më e thjeshtë se të ndërtosh një sistem barazie e drejtësie. Po askush nuk e mban më mend Kuçedrën.
Në fillim ca hatërmbetje të vogla. Qerosi favorizon paksa shokët e shkollës ose ata që e mbështetën të parët. Pastaj një tender i vockël. Pastaj njerëzit e gruas... Se nuk ju thashë, por atë vajzën që shpëtoi e mori për vete. (Në mos qe vashë por një vijë uji, atëherë ndërtoi për vete një hidrocentral aty). Pakënaqësitë rriten. Dikush që shan Qerosin në publik rrihet paq nga militantët e tij. Pastaj mundohen të blejnë gazetat e mediat. Pastaj nëpër emisione dalin prostitutat mediatike, të gatshëm për të mbrojtur Qerosizmin me çdo kusht.
Pakënaqësitë nisin të vlojnë, por meqë Qerosit i kishin thënë njëherë që ishte më i miri e më i zgjuari, vështirë tani ti mbushësh mendjen për të kundërtën. Atëherë ca veta i thyejnë xhamat e shtëpisë me gurë. Derisa krejt fshati ngrihet kundër Qerosit. Atëherë Qerosi, detyrohet të marrë peng burimin e fshatit.
Ju kujtohet si nisi e gjithë kjo? Disa njerëz kujtonin që problemi do zgjidhej nëse Qerosi do vriste Katallanin.
Po pra, po. E vret.
Veçse tani këta njerëz duhet të presin që të dalë dikush tjetër për të vrarë Qerosin.
Monday, November 21, 2011
Bestseller dhe pleskavica
botuar te Shekulli, e diel, 20 nëntor 2011
Nga panairi i librit i fillimit të Nëntorit dola me pak mbresa, me pak libra dhe me shumë pikëpyetje.
Në oborr të panairit, një çadër prej nga thërriste tymi i qofteve. Çadra kishte dhe emërtimin e vet, për mua të pakuptueshëm, në cirilikë. Arrita të deshifroj “Beograd”.
I vetmi vend ku mund të haje diçka të shpejtë në Panairin e Librit shqip ishte pikërisht një çadër me pleskavica e birrë serbe. Me qeset e librave në dorë, shqiptarët drejtoheshin të hipnotizuar nga avujt e mishit të pjekur.
Prit, prit. Një çadër serbe në mes të Tiranës?!
Shqipëria dhe pleskavicat
Një çadër pleskavicash serbe, mu në mes të Tiranës.
Ekzistenca e kësaj çadre ka tre elementë thelbësorë. Ata që e sollën, ata që shitën pleskavica, dhe ata që i hanë.
Ata që e sollën dhe pleskavicat
Arsyeja e atyre që i sollën është gati e pakuptueshme. Mund të jetë thjesht biznes. Mund të jetë komoditet. Mund të jetë rutinë. Mund të jetë për ti bërë nder dikujt. Ose, dikush e ka menduar si trend pikant. Mund të jetë dhe dikush që i ha kaq shumë pleskavicat vetë, sa ishte gati që për hobin e vet ti sillte medoemos këtu. Siç sjell Realin një fans i Realit. Në këtë rast, lus zotin që herën tjetër dikush të ketë si hobi mbrëmjet japoneze të çajit, që, për hir të së vërtetës do më shkonin më shumë me librin sesa qoftet.
Por, gjasat janë që arsyeja e ardhjes së tyre këtu të jetë fare banale, aq e rëndomtë saqë s'arrin të na e kapë mendja. Dhe, në këtë katrahurë, jo se ka shumë rëndësi.
Ata që shitën pleskavica dhe pleskavicat
Ata që na i shitën janë për tu parë me dhimbsuri.
Vetëm kur mendoj mundin që u është dashur të paketojnë, të udhëtojnë, të çpaketojnë, të shesin qofte në këmbë në një vend të largët e armiqësor, do të thotë që biznesi në atdhe duhet të jetë në halle të mëdha. Imagjino garën që duhet të kenë bërë, se mos ua zinte sheshin ndonjë çadër kërnackash. Aq më tepër, kur Korça është më afër se Beogradi.
Dua ta përjashtoj dhe opsionin që morën këtë rrugë të gjatë me vullnetin e udhëtarit që i pëlqen të eksplorojë vende të reja.
Por, ndjehej që kishin kursyer - tek kualifikimi i stafit. Asnjë nuk fliste shqip e vështirë të gjeje një gjuhë që të merreshe vesh, përveç shenjave.
Kjo nuk i pengoi shqiptarët të dënden në pleskavica e birrë serbe.
Ata që hëngrën pleskavica dhe pleskavicat
Ndryshe nga ç’mund të mendohet kur lexon blogjet shqiptare dhe grupet e fejsbukut, një çadër serbe në mes të Tiranës nuk bën thuajse fare përshtypje. Nuk do të ndodhte e njëjta gjë me një çadër me qofte e birra Tirana në mes të Beogradit. Unë kam miq, që nuk guxonin të flisnin shqip në baret e Beogradit, ngaqë nuk u shërbenin ose i shikonin me urrejtje.
A jemi ne më të mirë se serbët kur vjen puna te nacionalizmi apo tek ndjenjat kombëtare?
Në marrëdhënien tonë me të huajt, shtresat e kompleksitetit janë si ato të qepës.
Historikisht, ne inatin e kemi pasur me të sojit tonë më shumë se me të huajin. Pa dashur të hap tema historike, por, në shumë raste, që nga Skënderbeu e deri te Lufta nacional-çlirimtare, shqiptarët më shumë bënin luftë kundër shqiptarëve se kundër pushtuesve.
Marrëdhënia e imponuar e kohës së Enverit karshi të huajve, na ka kompleksuar jo pak. Tërë këta breza që qeverisin sot, që kanë paratë sot, e drejtojnë sot, janë rritur e edukuar nën hijen e këtij kompleksi. Prandaj deti mund të shitet aq lehtë. Prandaj, plehrat mund të hyjnë kaq lehtë. Ne kemi raporte të denatyruara karshi njëri-tjetrit e të huajve, karshi tokës e parasë e të huajve, karshi besës e ksenofilisë.
Prandaj, gjithë ata që hëngrën një pleskavicë të vërtetë, janë po të njëjtët nacionalistë virtualë që bërtasin për djegie flamujsh në internet.
Sepse, ne jemi popull i dyzuar: mes asaj që duam të dukemi e asaj që jemi.
Shqipëria që duket, Shqipëria që është... dhe (pa dyshiiiim) pleskavicat!
Edhe Shqipëria e përfaqësuar në “Opinion” nuk ka lidhje me Shqipërinë e vërtetë. aty thuhen ato që duhen thënë. Jashtë emisionit, bëhen ato që duhen bërë.
Sepse, ka kohë që ne kemi 2 standarte, atë që flasim (për hir të të folurës) dhe atë që bëjmë. Madje, më shumë se standarte janë dimensione të jetuari: ne jetojmë mes të dukurit e realitetit biologjik, mes asaj që ekziston vërtet e asaj që ne duam të ekzistojë.
'Nacionalizmi është streha e fundit e horrave'. Kam mundur të vë re që ky postulat filozofik u djeg shumë vetëve, atyre që në thellësi e ndjejnë veten nacionalistë. Tjetër punë se ‘nacionalistët’ në votime votojnë personat dhe partitë që haptas kryejnë veprime anti-nacionaliste. Sepse, në ditën e “sovranitetit” e hedhin votën në mënyrë aspak nacionaliste. Prandaj dhe kjo elitë që drejton nuk është më e ndershme e nacionaliste se ajo masë “sovrane” që e voton.
Nacionalizmi ynë, është vetëm virtual dhe rrallëherë konkret. Në Maqedoni për të disatën herë mund të na fyejnë himnin e flamurin, por, kjo duket sikur nuk ka të bëjë me shtetin shqiptar.
Unë e mendoj si Lubonja, që 'nacionalizmi është streha e fundit e horrave'. Kjo nënkupton që nacionalizmi të zhduket si retorikë për të mbuluar batakçillëqet, e të aplikohet si politikë barazie ekonomike.
Nacionalizmi i vërtetë, është një shtet që minimalisht kërkon të jetë i barabartë me fqinjët. Që ndërton marrëdhënie dinjitoze ekonomike e kulturore edhe me ‘armiqtë’ tradicionalë. Një shtet që nuk ia grisin pasaportat në kufi, që nuk ia djegin flamurin, që nuk ia përdhosin gjuhën, që nuk është i detyruar të lobojë me copa atdheu, jo se e kanë frikë, por se është një shtet që imponon respekt. Një shtet, që nuk kushton 1 euro.
Për fat të keq, ky shtet pasqyron ata që shoqëria dhe ekonomia jonë është: në dukje e hapur, në realitet, e zbërthyer!
Shqipëria “e hapur” dhe pleskavicat
Nëse ky është modeli i hapjes ndaj investitorëve, kam përshtypjen që nuk do të shkojmë shumë larg.
Ndoshta, ngaqë zhvillimin nuk e pres prej qofteve. Nga ana tjetër, struktura jonë ekonomike akoma nuk është përsosur në pikën që të mund të nxjerrë fitim nga çdo qofte e shitur. Nuk besoj se jemi në gjendje të monitorojnë numrin e qofteve të shitura. Në faturat tona tatimore, akoma nuk ka hyrë koncepti i tatimit për kokë qofteje. Për të mos thënë që në çadrën e pleskavicave serbe, askush nuk më dha një faturë tatimore shqiptare.
Kam frikë se shteti ynë ka një evasion fiskal nga mostatimi i atyre pleskavicave, çka mund të dëmtojë stabilitetin tonë ekonomik përballë reçesionit.
Përsa i përket shkëmbimit kulturor e kulinar, do preferoja një marrëveshje bilaterale ku për çdo tezgë pleskavicash të çojmë një kërnackash në Beograd. Për çdo 2 balerina serbe këtej, të kemi një koncert të motrave Ismajli andej, për çdo tallava që u vjedhim serbëve të lejojmë vjedhjen e një hip-hopi, etj.
Egalité!
Qofte – Pleskavica 0-1
Edhe pse mjekët nuk e këshillojnë, unë nuk jam kundër të lexuarit duke ngrënë. E as që të hahet në oborr të panairit të librit.
Do më dukej e pranueshme që tradita shqiptare – 'Tymi' me qofte zgare e birrë të hapur shqiptare të shoqëronte panairin. Aq më tepër që ne historikisht qoftet i kemi mbështjellë me fletë librash të pavlerë. Pra, kemi dëshmuar që jemi një popull që librin edhe kur nuk e lexojmë, edhe kur nuk vlen, nuk e hedhim.
Por ja që në përplasjen e ekonomisë politike mes qoftes e pleskavicës, u shënua një fitore në fushë kundërshtare për pleskavicën.
Kadareja dhe Pleskavicat
Ishte vështirë të shmangie turmat e gjera të njerëzve që rendnin të kërkonin tezgën e librit mbi tradhëtitë e Kadaresë. Ata që nuk e kanë lexuar ndonjëherë Kadarenë, vrapuan për të mësuar për dashnoret e tij. Ndoshta, kjo përcaktoi dhe çmimin “autorja e vitit” për zonjën Kadare.
E përderisa libri doli vetëm pak ditë para, heroizmi i jurisë që gjeti kohë që ta lexonte në orët e fundit para fillimit të panairit, duhet vlerësuar. Aq më tepër, kur i përfytyroj duke lexuar çdo titull të ri në stenda me vetëmohim.
Personalisht, do e kisha motivuar më tepër çmimin si ‘autorja më e mirë e vitit që vjen’. Ose, ‘autorja e Vitit të Ri’.
Por, kjo ka pak rëndësi. Çmimet, etiketat, epitetet, vlerat, për ne nuk thonë më gjë.
Ato kanë vlerë sa një pleskavicë. E cila, shkon shumë e shoqëruar me fletë qepe.
Nga panairi i librit i fillimit të Nëntorit dola me pak mbresa, me pak libra dhe me shumë pikëpyetje.
Në oborr të panairit, një çadër prej nga thërriste tymi i qofteve. Çadra kishte dhe emërtimin e vet, për mua të pakuptueshëm, në cirilikë. Arrita të deshifroj “Beograd”.
I vetmi vend ku mund të haje diçka të shpejtë në Panairin e Librit shqip ishte pikërisht një çadër me pleskavica e birrë serbe. Me qeset e librave në dorë, shqiptarët drejtoheshin të hipnotizuar nga avujt e mishit të pjekur.
Prit, prit. Një çadër serbe në mes të Tiranës?!
Shqipëria dhe pleskavicat
Një çadër pleskavicash serbe, mu në mes të Tiranës.
Ekzistenca e kësaj çadre ka tre elementë thelbësorë. Ata që e sollën, ata që shitën pleskavica, dhe ata që i hanë.
Ata që e sollën dhe pleskavicat
Arsyeja e atyre që i sollën është gati e pakuptueshme. Mund të jetë thjesht biznes. Mund të jetë komoditet. Mund të jetë rutinë. Mund të jetë për ti bërë nder dikujt. Ose, dikush e ka menduar si trend pikant. Mund të jetë dhe dikush që i ha kaq shumë pleskavicat vetë, sa ishte gati që për hobin e vet ti sillte medoemos këtu. Siç sjell Realin një fans i Realit. Në këtë rast, lus zotin që herën tjetër dikush të ketë si hobi mbrëmjet japoneze të çajit, që, për hir të së vërtetës do më shkonin më shumë me librin sesa qoftet.
Por, gjasat janë që arsyeja e ardhjes së tyre këtu të jetë fare banale, aq e rëndomtë saqë s'arrin të na e kapë mendja. Dhe, në këtë katrahurë, jo se ka shumë rëndësi.
Ata që shitën pleskavica dhe pleskavicat
Ata që na i shitën janë për tu parë me dhimbsuri.
Vetëm kur mendoj mundin që u është dashur të paketojnë, të udhëtojnë, të çpaketojnë, të shesin qofte në këmbë në një vend të largët e armiqësor, do të thotë që biznesi në atdhe duhet të jetë në halle të mëdha. Imagjino garën që duhet të kenë bërë, se mos ua zinte sheshin ndonjë çadër kërnackash. Aq më tepër, kur Korça është më afër se Beogradi.
Dua ta përjashtoj dhe opsionin që morën këtë rrugë të gjatë me vullnetin e udhëtarit që i pëlqen të eksplorojë vende të reja.
Por, ndjehej që kishin kursyer - tek kualifikimi i stafit. Asnjë nuk fliste shqip e vështirë të gjeje një gjuhë që të merreshe vesh, përveç shenjave.
Kjo nuk i pengoi shqiptarët të dënden në pleskavica e birrë serbe.
Ata që hëngrën pleskavica dhe pleskavicat
Ndryshe nga ç’mund të mendohet kur lexon blogjet shqiptare dhe grupet e fejsbukut, një çadër serbe në mes të Tiranës nuk bën thuajse fare përshtypje. Nuk do të ndodhte e njëjta gjë me një çadër me qofte e birra Tirana në mes të Beogradit. Unë kam miq, që nuk guxonin të flisnin shqip në baret e Beogradit, ngaqë nuk u shërbenin ose i shikonin me urrejtje.
A jemi ne më të mirë se serbët kur vjen puna te nacionalizmi apo tek ndjenjat kombëtare?
Në marrëdhënien tonë me të huajt, shtresat e kompleksitetit janë si ato të qepës.
Historikisht, ne inatin e kemi pasur me të sojit tonë më shumë se me të huajin. Pa dashur të hap tema historike, por, në shumë raste, që nga Skënderbeu e deri te Lufta nacional-çlirimtare, shqiptarët më shumë bënin luftë kundër shqiptarëve se kundër pushtuesve.
Marrëdhënia e imponuar e kohës së Enverit karshi të huajve, na ka kompleksuar jo pak. Tërë këta breza që qeverisin sot, që kanë paratë sot, e drejtojnë sot, janë rritur e edukuar nën hijen e këtij kompleksi. Prandaj deti mund të shitet aq lehtë. Prandaj, plehrat mund të hyjnë kaq lehtë. Ne kemi raporte të denatyruara karshi njëri-tjetrit e të huajve, karshi tokës e parasë e të huajve, karshi besës e ksenofilisë.
Prandaj, gjithë ata që hëngrën një pleskavicë të vërtetë, janë po të njëjtët nacionalistë virtualë që bërtasin për djegie flamujsh në internet.
Sepse, ne jemi popull i dyzuar: mes asaj që duam të dukemi e asaj që jemi.
Shqipëria që duket, Shqipëria që është... dhe (pa dyshiiiim) pleskavicat!
Edhe Shqipëria e përfaqësuar në “Opinion” nuk ka lidhje me Shqipërinë e vërtetë. aty thuhen ato që duhen thënë. Jashtë emisionit, bëhen ato që duhen bërë.
Sepse, ka kohë që ne kemi 2 standarte, atë që flasim (për hir të të folurës) dhe atë që bëjmë. Madje, më shumë se standarte janë dimensione të jetuari: ne jetojmë mes të dukurit e realitetit biologjik, mes asaj që ekziston vërtet e asaj që ne duam të ekzistojë.
'Nacionalizmi është streha e fundit e horrave'. Kam mundur të vë re që ky postulat filozofik u djeg shumë vetëve, atyre që në thellësi e ndjejnë veten nacionalistë. Tjetër punë se ‘nacionalistët’ në votime votojnë personat dhe partitë që haptas kryejnë veprime anti-nacionaliste. Sepse, në ditën e “sovranitetit” e hedhin votën në mënyrë aspak nacionaliste. Prandaj dhe kjo elitë që drejton nuk është më e ndershme e nacionaliste se ajo masë “sovrane” që e voton.
Nacionalizmi ynë, është vetëm virtual dhe rrallëherë konkret. Në Maqedoni për të disatën herë mund të na fyejnë himnin e flamurin, por, kjo duket sikur nuk ka të bëjë me shtetin shqiptar.
Unë e mendoj si Lubonja, që 'nacionalizmi është streha e fundit e horrave'. Kjo nënkupton që nacionalizmi të zhduket si retorikë për të mbuluar batakçillëqet, e të aplikohet si politikë barazie ekonomike.
Nacionalizmi i vërtetë, është një shtet që minimalisht kërkon të jetë i barabartë me fqinjët. Që ndërton marrëdhënie dinjitoze ekonomike e kulturore edhe me ‘armiqtë’ tradicionalë. Një shtet që nuk ia grisin pasaportat në kufi, që nuk ia djegin flamurin, që nuk ia përdhosin gjuhën, që nuk është i detyruar të lobojë me copa atdheu, jo se e kanë frikë, por se është një shtet që imponon respekt. Një shtet, që nuk kushton 1 euro.
Për fat të keq, ky shtet pasqyron ata që shoqëria dhe ekonomia jonë është: në dukje e hapur, në realitet, e zbërthyer!
Shqipëria “e hapur” dhe pleskavicat
Nëse ky është modeli i hapjes ndaj investitorëve, kam përshtypjen që nuk do të shkojmë shumë larg.
Ndoshta, ngaqë zhvillimin nuk e pres prej qofteve. Nga ana tjetër, struktura jonë ekonomike akoma nuk është përsosur në pikën që të mund të nxjerrë fitim nga çdo qofte e shitur. Nuk besoj se jemi në gjendje të monitorojnë numrin e qofteve të shitura. Në faturat tona tatimore, akoma nuk ka hyrë koncepti i tatimit për kokë qofteje. Për të mos thënë që në çadrën e pleskavicave serbe, askush nuk më dha një faturë tatimore shqiptare.
Kam frikë se shteti ynë ka një evasion fiskal nga mostatimi i atyre pleskavicave, çka mund të dëmtojë stabilitetin tonë ekonomik përballë reçesionit.
Përsa i përket shkëmbimit kulturor e kulinar, do preferoja një marrëveshje bilaterale ku për çdo tezgë pleskavicash të çojmë një kërnackash në Beograd. Për çdo 2 balerina serbe këtej, të kemi një koncert të motrave Ismajli andej, për çdo tallava që u vjedhim serbëve të lejojmë vjedhjen e një hip-hopi, etj.
Egalité!
Qofte – Pleskavica 0-1
Edhe pse mjekët nuk e këshillojnë, unë nuk jam kundër të lexuarit duke ngrënë. E as që të hahet në oborr të panairit të librit.
Do më dukej e pranueshme që tradita shqiptare – 'Tymi' me qofte zgare e birrë të hapur shqiptare të shoqëronte panairin. Aq më tepër që ne historikisht qoftet i kemi mbështjellë me fletë librash të pavlerë. Pra, kemi dëshmuar që jemi një popull që librin edhe kur nuk e lexojmë, edhe kur nuk vlen, nuk e hedhim.
Por ja që në përplasjen e ekonomisë politike mes qoftes e pleskavicës, u shënua një fitore në fushë kundërshtare për pleskavicën.
Kadareja dhe Pleskavicat
Ishte vështirë të shmangie turmat e gjera të njerëzve që rendnin të kërkonin tezgën e librit mbi tradhëtitë e Kadaresë. Ata që nuk e kanë lexuar ndonjëherë Kadarenë, vrapuan për të mësuar për dashnoret e tij. Ndoshta, kjo përcaktoi dhe çmimin “autorja e vitit” për zonjën Kadare.
E përderisa libri doli vetëm pak ditë para, heroizmi i jurisë që gjeti kohë që ta lexonte në orët e fundit para fillimit të panairit, duhet vlerësuar. Aq më tepër, kur i përfytyroj duke lexuar çdo titull të ri në stenda me vetëmohim.
Personalisht, do e kisha motivuar më tepër çmimin si ‘autorja më e mirë e vitit që vjen’. Ose, ‘autorja e Vitit të Ri’.
Por, kjo ka pak rëndësi. Çmimet, etiketat, epitetet, vlerat, për ne nuk thonë më gjë.
Ato kanë vlerë sa një pleskavicë. E cila, shkon shumë e shoqëruar me fletë qepe.
Monday, November 14, 2011
Një njeri i vetëm do të shpëtojë Shqipërinë
botuar te Shekulli, 13 nëntor 2011
A mundet një njeri i vetëm të shpëtojë Shqipërinë. Nuk ka pikëpyetje në fund të fjalisë më sipër, sepse këtë askush nuk e shtron më si pyetje. E shumta, mudn të shqiptohet si ‘pyetje me përgjigjen brenda’.
Krejt jeta jonë ekonomike-politike është ndërtuar mbi filozofinë e njëshit që zgjidh çdo gjë.
Më kujtohen dy episode që hedhin dritë e hije mbi parimin e njëshit.
1
I pari ka të bëjë me një grup udhëtarësh të bllokuar nga bora në qafë mali, duke ardhur nga Kukësi.
Të presësh borëpastruesen në mes të thëllimit, është më keq se të jesh somalez që pret ushqim në mes të urisë. Në Somali, dikush edhe kalon ndonjëherë me një thes ushqime, qoftë një shoqatë, një karvan ushtarak, apo “Mjekët pa kufinj”. Ndërsa në qafë mali nuk kalon kurrë një borëpastruese, thjesht sepse na paska filluar bora!
Personat e bllokuar me furgon në mes të natës në mëshirë të motit të keq e në majë të malit pasi kishin tentuar të njoftonin policinë, mediat, këdo që mund të kishte aq pushtet sa të dërgonte një borëpastruese, vendosën të kryejnë një akt të fundit dëshpërimi: ti dërgojnë sms Kryeministrit. Të gjendur në mes mjegullës mediatike ne kemi krijuar për Kryeministrin një shëmbëlltyrë të dikujt që nuk ka asgjë njerëzore. Për çudinë e udhëtarëve, për 20 minuta u duk borëpastruesja dhe menjëherë mori në telefon ministri i borës. Me një sms në veshin e duhur, krejt ngrehina apatike e shtetit u vu në lëvizje. Udhëtarët shpëtuan. Kryeministri, paska formë humane!
1/1
Rasti i dytë është akoma më i rëndomtë. Një student që për faj të sekretarisë i kanë shkruar një gërmë gabim në diplomë. Meqë e ka të pamundur të bindë punëdhënësit, detyrohet ta ribëjë kartonin, këtë rradhë pa gabime. Me muaj të tërë e përplasin në zyrat e shtetit, të Ministrisë, të Drejtorisë e Rektortatit. Refuzojnë ti japin një karton të ri, edhe pse gabimin e kishte bërë vetë administrata. Paradoksalisht i thanë, eja fillo shkollën nga e para, që të marrësh diplomë tejtër, po deshe!!
Dinosauri i burokracisë nuk ka në plan ta prishë gjumin për të ndrequr gabimin e vet e për të kryer detyrën për të cilën ushqehet.
Në një akt tjetër dëshpërimi, studenti detyrohet ti dërgojë sms kryeministrit. Pas pak ditësh burokracia vihet në punë e plotëson shkresat sikur asgjë të mos kishte ndodhur. Kartoni me shkrimin e saktë) për të cilën e sorrollatën për muaj të tërë duke e hedhur si ping-pong nga një zyrë në tjetrën. Nuk përjashtohet mundësia e në mrekullie, por, gjasat janë që përsëri sms-ja është lexuar nga Kryeministri (ose nga dikush që hiqet si Kryeministri). Edhe në këtë rast, Kryeministri merr një trajtë njerëzore.
A kemi arsye për të dyshuar në njerëzillëkun e Kryeministrit?
1 javë si Zot
Unë jam i bindur që Kryeministri ka ndërhyrë për të zgjidhur të paktën njërin nga hallet e mësipërme të shtetasve. Sikurse, jam i prirur të besoj që vërtet është shqetësuar për njerëzit e mbetur në mes të dëborës. Fakti që nuk e kam parë të dalë në media kjo ngjarje, më bën të mendoj që nuk është shfrytëzuar as si P.R. me publikun.
Por, ajo çfarë më duket tepër shqetësuese në këto dy raste, nuk është prova (sado e vogël) që Kryeministri (të paktën në këto dy raste) nuk është mostër, por fakti, që për të zgjidhur një hall në këtë vend, e vetmja shpresë është të presësh që të ta lexojë sms-në Kryeministri. Përqendrimi në një njeri të vetëm i fatit të njerëzve dhe i zgjidhjes së halleve të tyre, më duket problem kyç i shoqërisë dhe shtetformimit tonë.
Nëse edhe për faktin që nuk ka ujë çezma, që komshiu po shemb muret e brendshme pa përgjegjësi, që diku nuk të japin një firmë, apo që në dyqan shiten konserva të skaduara duhet të shpresosh që të informohet Kryeministri që ingranazhi i shtetit të urdhërohet të fillojë të bëjë punën e vet, atëherë ne jemi një vend i mbaruar.
Nuk ka njeri e as super-men në botë, sado i njerëzishëm e punëtor të jetë, që të mund ta kryejë këtë funksion. Kjo sipërmarrje më kujton filmin e Xhim Kerrit te filmi “Bruce Almighty” që italianët e kishin përkthyer “1 javë si Zot”. Brusi i filmit zuri për një javë vendin e Zotit dhe sasia e lutjeve për ndihmë nga njerëzit ishte aq e madhe, sa edhe një “Zot” nuk qe në gjendje ti lexonte e jo më ti jepte zgjidhje të tërave.
1 edhe 1, bëjnë 1
Sëmundja “e njëshit” nuk është e re.
Përgjatë historisë kemi parë burra që erdhën, u bënë 1-sha e pas tyre lanë vetëm gërmadha.
Mentaliteti ynë feudal vazhdon ende të jetë parim bazë i shtetformimit dhe i shoqërisë. Shkoni në periferi dhe shikoni si sillet kryekomunari, kryetari i bashkisë, apo pronari i fabrikës. Ata janë 1-shi, gjithçka tjetër është “0”.
Mentaliteti i 1-shit ka bërë që deri edhe biznesi shqiptar funksionon si shteti. 1-shi i korporatës merret me gjithçka, edhe me shoferët. Të tërë postet janë fiktivë, si në shtet. Vendimin e merr përherë 1-shi. Edhe se sa pako A4 do të blihet. Prandaj, me ikjen e 1-shit çdo biznes thjesht shkërmoqet e zhduket. Askush nuk ndërton struktura që ti mbijetojnë 1-shit.
Pjesa më e madhe e ministrave (për delikatesë, të mos themi ‘të gjithë’), ditën e parë të punës, shumëzojnë me zero gjithçka ka bërë pararadhësi. Secili, mendon se vetë është zanafilla e jetës. Me një megallomani plebeu duan ta nisin nga e para.
Prej shumë vitesh, komplimenti më i madh mes burrave me peshë vazhdon të mbetet “ku je o njësh”.
Krejt politika jonë është e ndërtuar mbi parimin “ku je o njësh”.
1 minus 1, bëjnë prapë 1
Vetë opozitarizmi i këtyre 20 viteve është bazuar mbi demonizimin e njëshit. Kjo ka bërë që konsumatorët mediatikë vërtet urrejnë 1-shin aktual, por janë aq të dhunuar psikologjikisht sa janë të paaftë të shohin më shumë se “1”.
Vendin e njëshit aktual, e zë përherë njëshi i rradhës. Sepse, publiku pret gjithçka nga 1-shi. Ne kemi ndërtuar një shoqëri që pret 1 shpëtimtar. Jo 2. Larg qoftë, 3!
1! Vetëm 1! Aq duam, aq na bën punë. 1. vetëm 1!
Për sa kohë që shteti është 1-shi dhe 1-shi është shteti, nuk ka shpresë për përmirësim. Nuk ka shpresë që të ndërtojmë stuktura fuinksionale. Nuk ka shpresë që borëpastrueset të dalin atëherë kur duhet, por vetëm kur i urdhërojnë.
11/11/11
Para dy ditësh ishte data e famshme palindromë 11/11/11. që nga mesi i Mesjetës (11 nëntor 1111) nuk kishim pasur një pushtim një-shash. Për disa, kjo datë ishte një ters i madh. Disa thanë që është fillimi i fundit të epokës sonë, siç shkruhet në kalendarin majan.
U dëgjuan edhe zëra që ky është një fillimi i ri për njerëzimin. Frekuenca e vibrimeve të planetit do të na bëjë ta duam më shumë jetën dhe gjithçka që na rrethon.
në Kinë pati bum martesash.
Kjo data me shumë 1-sha, ishte si rastësisht dhe festa e San Martinos – festa e atyre që u vënë gratë brirë.
Nëse data me shumë 1-sha është një fillim i ri apo jo, mbetet për tu parë.
Paradoksalisht, ajo që na mungon, është 1 person. Ai që kur të jetë në majë të piramidës do të thotë i 1-ri: “boll më me njëshat!
A mundet një njeri i vetëm të shpëtojë Shqipërinë. Nuk ka pikëpyetje në fund të fjalisë më sipër, sepse këtë askush nuk e shtron më si pyetje. E shumta, mudn të shqiptohet si ‘pyetje me përgjigjen brenda’.
Krejt jeta jonë ekonomike-politike është ndërtuar mbi filozofinë e njëshit që zgjidh çdo gjë.
Më kujtohen dy episode që hedhin dritë e hije mbi parimin e njëshit.
1
I pari ka të bëjë me një grup udhëtarësh të bllokuar nga bora në qafë mali, duke ardhur nga Kukësi.
Të presësh borëpastruesen në mes të thëllimit, është më keq se të jesh somalez që pret ushqim në mes të urisë. Në Somali, dikush edhe kalon ndonjëherë me një thes ushqime, qoftë një shoqatë, një karvan ushtarak, apo “Mjekët pa kufinj”. Ndërsa në qafë mali nuk kalon kurrë një borëpastruese, thjesht sepse na paska filluar bora!
Personat e bllokuar me furgon në mes të natës në mëshirë të motit të keq e në majë të malit pasi kishin tentuar të njoftonin policinë, mediat, këdo që mund të kishte aq pushtet sa të dërgonte një borëpastruese, vendosën të kryejnë një akt të fundit dëshpërimi: ti dërgojnë sms Kryeministrit. Të gjendur në mes mjegullës mediatike ne kemi krijuar për Kryeministrin një shëmbëlltyrë të dikujt që nuk ka asgjë njerëzore. Për çudinë e udhëtarëve, për 20 minuta u duk borëpastruesja dhe menjëherë mori në telefon ministri i borës. Me një sms në veshin e duhur, krejt ngrehina apatike e shtetit u vu në lëvizje. Udhëtarët shpëtuan. Kryeministri, paska formë humane!
1/1
Rasti i dytë është akoma më i rëndomtë. Një student që për faj të sekretarisë i kanë shkruar një gërmë gabim në diplomë. Meqë e ka të pamundur të bindë punëdhënësit, detyrohet ta ribëjë kartonin, këtë rradhë pa gabime. Me muaj të tërë e përplasin në zyrat e shtetit, të Ministrisë, të Drejtorisë e Rektortatit. Refuzojnë ti japin një karton të ri, edhe pse gabimin e kishte bërë vetë administrata. Paradoksalisht i thanë, eja fillo shkollën nga e para, që të marrësh diplomë tejtër, po deshe!!
Dinosauri i burokracisë nuk ka në plan ta prishë gjumin për të ndrequr gabimin e vet e për të kryer detyrën për të cilën ushqehet.
Në një akt tjetër dëshpërimi, studenti detyrohet ti dërgojë sms kryeministrit. Pas pak ditësh burokracia vihet në punë e plotëson shkresat sikur asgjë të mos kishte ndodhur. Kartoni me shkrimin e saktë) për të cilën e sorrollatën për muaj të tërë duke e hedhur si ping-pong nga një zyrë në tjetrën. Nuk përjashtohet mundësia e në mrekullie, por, gjasat janë që përsëri sms-ja është lexuar nga Kryeministri (ose nga dikush që hiqet si Kryeministri). Edhe në këtë rast, Kryeministri merr një trajtë njerëzore.
A kemi arsye për të dyshuar në njerëzillëkun e Kryeministrit?
1 javë si Zot
Unë jam i bindur që Kryeministri ka ndërhyrë për të zgjidhur të paktën njërin nga hallet e mësipërme të shtetasve. Sikurse, jam i prirur të besoj që vërtet është shqetësuar për njerëzit e mbetur në mes të dëborës. Fakti që nuk e kam parë të dalë në media kjo ngjarje, më bën të mendoj që nuk është shfrytëzuar as si P.R. me publikun.
Por, ajo çfarë më duket tepër shqetësuese në këto dy raste, nuk është prova (sado e vogël) që Kryeministri (të paktën në këto dy raste) nuk është mostër, por fakti, që për të zgjidhur një hall në këtë vend, e vetmja shpresë është të presësh që të ta lexojë sms-në Kryeministri. Përqendrimi në një njeri të vetëm i fatit të njerëzve dhe i zgjidhjes së halleve të tyre, më duket problem kyç i shoqërisë dhe shtetformimit tonë.
Nëse edhe për faktin që nuk ka ujë çezma, që komshiu po shemb muret e brendshme pa përgjegjësi, që diku nuk të japin një firmë, apo që në dyqan shiten konserva të skaduara duhet të shpresosh që të informohet Kryeministri që ingranazhi i shtetit të urdhërohet të fillojë të bëjë punën e vet, atëherë ne jemi një vend i mbaruar.
Nuk ka njeri e as super-men në botë, sado i njerëzishëm e punëtor të jetë, që të mund ta kryejë këtë funksion. Kjo sipërmarrje më kujton filmin e Xhim Kerrit te filmi “Bruce Almighty” që italianët e kishin përkthyer “1 javë si Zot”. Brusi i filmit zuri për një javë vendin e Zotit dhe sasia e lutjeve për ndihmë nga njerëzit ishte aq e madhe, sa edhe një “Zot” nuk qe në gjendje ti lexonte e jo më ti jepte zgjidhje të tërave.
1 edhe 1, bëjnë 1
Sëmundja “e njëshit” nuk është e re.
Përgjatë historisë kemi parë burra që erdhën, u bënë 1-sha e pas tyre lanë vetëm gërmadha.
Mentaliteti ynë feudal vazhdon ende të jetë parim bazë i shtetformimit dhe i shoqërisë. Shkoni në periferi dhe shikoni si sillet kryekomunari, kryetari i bashkisë, apo pronari i fabrikës. Ata janë 1-shi, gjithçka tjetër është “0”.
Mentaliteti i 1-shit ka bërë që deri edhe biznesi shqiptar funksionon si shteti. 1-shi i korporatës merret me gjithçka, edhe me shoferët. Të tërë postet janë fiktivë, si në shtet. Vendimin e merr përherë 1-shi. Edhe se sa pako A4 do të blihet. Prandaj, me ikjen e 1-shit çdo biznes thjesht shkërmoqet e zhduket. Askush nuk ndërton struktura që ti mbijetojnë 1-shit.
Pjesa më e madhe e ministrave (për delikatesë, të mos themi ‘të gjithë’), ditën e parë të punës, shumëzojnë me zero gjithçka ka bërë pararadhësi. Secili, mendon se vetë është zanafilla e jetës. Me një megallomani plebeu duan ta nisin nga e para.
Prej shumë vitesh, komplimenti më i madh mes burrave me peshë vazhdon të mbetet “ku je o njësh”.
Krejt politika jonë është e ndërtuar mbi parimin “ku je o njësh”.
1 minus 1, bëjnë prapë 1
Vetë opozitarizmi i këtyre 20 viteve është bazuar mbi demonizimin e njëshit. Kjo ka bërë që konsumatorët mediatikë vërtet urrejnë 1-shin aktual, por janë aq të dhunuar psikologjikisht sa janë të paaftë të shohin më shumë se “1”.
Vendin e njëshit aktual, e zë përherë njëshi i rradhës. Sepse, publiku pret gjithçka nga 1-shi. Ne kemi ndërtuar një shoqëri që pret 1 shpëtimtar. Jo 2. Larg qoftë, 3!
1! Vetëm 1! Aq duam, aq na bën punë. 1. vetëm 1!
Për sa kohë që shteti është 1-shi dhe 1-shi është shteti, nuk ka shpresë për përmirësim. Nuk ka shpresë që të ndërtojmë stuktura fuinksionale. Nuk ka shpresë që borëpastrueset të dalin atëherë kur duhet, por vetëm kur i urdhërojnë.
11/11/11
Para dy ditësh ishte data e famshme palindromë 11/11/11. që nga mesi i Mesjetës (11 nëntor 1111) nuk kishim pasur një pushtim një-shash. Për disa, kjo datë ishte një ters i madh. Disa thanë që është fillimi i fundit të epokës sonë, siç shkruhet në kalendarin majan.
U dëgjuan edhe zëra që ky është një fillimi i ri për njerëzimin. Frekuenca e vibrimeve të planetit do të na bëjë ta duam më shumë jetën dhe gjithçka që na rrethon.
në Kinë pati bum martesash.
Kjo data me shumë 1-sha, ishte si rastësisht dhe festa e San Martinos – festa e atyre që u vënë gratë brirë.
Nëse data me shumë 1-sha është një fillim i ri apo jo, mbetet për tu parë.
Paradoksalisht, ajo që na mungon, është 1 person. Ai që kur të jetë në majë të piramidës do të thotë i 1-ri: “boll më me njëshat!
ËNDRRA MAQEDONASE
botuar te 'Gazeta' dt 9 Nëntor 2011
Shumë gjëra kanë ndryshuar që nga filimvitet ’90 kur na dukej se Europa e Amerika, ishin veç një hap larg. Në atë kohë e krahasonim veten me ta për të parë ku jemi e ku do donim të shkonim. Tani, vendin e ëndërrimtarëve me shapka në këmbë e kanë zënë pragamatistët që bëjnë pushime në Dubai. Kohët kanë ndryshuar. Prioritetet po ashtu. Objektivat janë ripërcaktuar. Tani nuk krahasohemi më me Europën, le më Amerikën (pasi dhe i kemi parë më nga afër). Tani, shohim nga Maqedonia për të parë ku jemi e ku duam të shkojmë. Drama jonë sot nuk është Europa e humbur, por, Maqedonia që na duket përherë e më larg.
Maqedonia filmike
Maqedonasit kanë e pakta një regjisor të njohur botërisht, Milcho Manchevskin (kandidat për Oskar) dhe një Luan të Artë në Venezia (Before the Rain).
Do doja të rivizitoja me mendje 2 filma maqedonas, një të Milcho Manchevskit, “Majki”, dhe një të Darko Mitrevskit, “Bal-can-can”. Kinematografia – maqedonase (siç thonë) qendron në bisht të trenit të ish-Jugosllavisë.
Bal-Can-Can
E kam parë ‘Bal-can-can’ 3-4 vjet pasi kishte dalë. Edhe pse qendrojmë shpinë më shpinë me Maqedoninë, rrallë e kruajmë kurrizin, edhe pse na ha shpesh.
Bal-can-can është filmi më i sukesshëm komercial në atë vend që nga ndarja e ish-Jugosllavisë pasi e kanë parë nja 120 mijë shikues. Fabula e Bal-can-can është një anekdodë që qarkullon prej vitesh në forma të ndryshme.
Trëndafili (Vlado Jovanovski), një maqedonas frikacak i trembur nga thirrja në ushtri vendos të arratiset nga konflikti i armatosur që po plaste në Maqedoni së bashku me të shoqen, duke tërhequr pas vjehrrën, Zymbylen. Vjehrra u vdes rrugës, ndërsa kishin kaluar kufirin bullgar, dhe ata detyrohen të kthehen për ta varrosur në shtëpi. Për të shmangur sikletet me doganën, vendosin ta mbështjellin me tapet, i cili, siç ndodh me shumë gjëra të lëna pa vëmendje në vendet tona, vidhet.
Pjesa tjetër e filmit është një rendje në kërkim të tapetit, përmes shteteve të ballkanit. Njësoj si mercedesët, edhe tapeti shitet dorë më dorë përmes tokave ballkanike.
Për arsye bashkë-prodhimi Mitrevski është i detyruar të fusë një italian në lojë, me të cilin Trëndafili niset të kërkojë tapetin me trupin e plakës. Italiani, i biri i një vëllai prej gishti të Trëndafilit, i ka premtuar të atit ta ndihmojë birin e mikut-vëlla në çdo situatë. Kjo, dhe përpjekja për ta bërë filmin që ti përgjigjet kërkesave të një audience të huaj e sforcojnë shumë skenarin, por pa e zbehur fabulën. Gjysma e parë e filmit, është një komedi e zezë e mrekullueshme. Gjysma e dytë, kalon nëpër disa klishera e grotesk deri diku të pagëlltitshëm. Gjuetarët e tapetit përshkojnë tokat ballkanike ku zbërthehen tëtrë problemet e rajonit, korrupsioni, trafiku, urrejtja etnike, luftërat pa sens, torturat e përdhunimet. Në Kroaci, psh., një skenë pa shije tregon sesi myslimanë e ortodoksë që po vriteshin, ulen në gosti së bashku sa për sytë e disa vizitorëve të huaj.
Ky film mund të kishte dështuar, si shumë tentativa të tjera ballkanike për të rënë në sy të të huajve, si të atyre që japin paratë, dhe audiencës që kërkon ekzotiken në Ballkan. Por, falë cilësive shumë të mira të regjisorit, ai krijon një komedi ku secili shtet ballkanik mund të gjejë vetveten.
Me shije të keqe, edhe skena finale, ku filmi befas (dhe pa sens) kthehet serioz dhe mafiozët kosovarë shpërthejnë në një përleshje alla Rambo miksuar me western.
Njësoj si Bal-can-Can që do e ndaja në dy gjysma, njëra e mrekullueshme dhe tjetra e lodhur e skematike, edhe filmi Majki i regjisorit që ka marrë Luanin e Artë, Milcho Manchevski.
Majki
‘Majki’ (2010), që do të thotë “Nënat” në fakt është një titull pa sens. Duket sikur regjisori, pasi ka parë një eksperiment të shkuar dëm, ka tentuar të gjejë një fije që të mund ta lidhte katrahurën.
Pritshmëria ndaj Manchewskit është e lartë në botë, si për çdo regjisori të atij kalibri. Dhe, në fakt, gjysma e parë e “Majki” tregon që ai është një regjisori i fuqishëm, njohës i mirë jo vetëm i kameras, montazhit, por dh ei skenarit e lojës së aktorëve.
Gjysma e parë të mban pezull. Është historia e dy gocave të vogla, që për lojë, shpikin një manika që i persekutonte. Me finesë e vërtetësi, autori, na fut në psikologjinë e fëmijëve që arrijnë të mashtrojnë dhe nënën e tyre.
Pas episodit të fëmijëve, ndjekim historinë e 3 të rinjve që duan të xhirojnë film në një fshat malor ku jetojnë vetëm 2 pleq, vëlla e motër, por që nuk flasin prej vitesh me njëri-tjetrin. Kjo pjesë të ngre emocionalisht e të mban pezull prej karaktereve të forta të personazheve – të rinjtë në një trio dashurie-tradhëtie, pleqtë mes ekzistencializmit fizik e njerëzor. Loja e ‘plakës’ Ratka Radmanovic ishte një tjetër pikë e shkëlqyer e filmit. Por, tamam aty ku ti prisje që filmi të të çonte në një tjetër nivel dhe që 2 historitë e para të lidheshin, regjisori, me një tentativë thellësisht ballkanase për “të çuditur” botën, i futet një eksperimenti.
Historia e tretë është ajo e dokumentarit mbi një vrasës serial në një qytet të vogël. Filmi, pra, shndërrohet në dokumentar, si nga stili i xhirimit, dhe nga struktura dramatike. Magjia vdes. E tëra më pas është një kronikë TV me shije shumë të keqe që të shtynte të dilje nga kinemaja. Finalja e këtij pseudo-dokumentari është që vrasësi ishte një gazetar lokal.
Dhe pasi ju kam treguar tre episodet që nuk lidhen gjëkundi me njëri-tjetrin, ndoshta do donit të dinit, pse i është vënë titulli “Nënat”?
As vetë regjisori nuk e di. Ndoshta prandaj iu desh në konferencë shtypi gjatë premierës që të shpejgonte për minuta të tëra se ç’lidhje kishte titulli me filmin. Dhe një film që ka nevojë për kaq shumë shpjegime, nuk është më film.
E duam Shqipërinë si gjithë Maqedonia
Dy filma me dy gjysma të mira. Po ti bësh bashkë, del, matematikisht një film shumë i mirë. Një film, që po të mbledhësh shumë copëra nga 2010-a e këtej, ne nuk e bëjmë dot.
A ia vlen vërtet të flas për këto dy gjysma me gjithë gjërat që nuk shkojnë në to?! PO!
Po, për sa kohë që asnjë prodhim shqiptar nuk ka arritur që të fitojë as 1 të 120-tën e audiencës së Bal-Can-Canit dhe asnjë regjisor shqiptar nuk ka marër ende një Luan të Artë si Milcho Manchevski.
Dhe të mendosh që Maqedonia nuk është vendi më kinematografik i Ballkanit. Ajo vjen pas Kroacisë, Greqisë, shumë, shumë pas Rumanisë, pas Serbisë... Për fat të keq është modeli që do na duhet të ndjekim. Edhe në kinema.
Harrojeni Hollivudin, Kanën apo Toronton.
Mos tia ndajmë sytë makinës së fundit të garës, asaj që është para nesh. Maqedonisë.
Shumë gjëra kanë ndryshuar që nga filimvitet ’90 kur na dukej se Europa e Amerika, ishin veç një hap larg. Në atë kohë e krahasonim veten me ta për të parë ku jemi e ku do donim të shkonim. Tani, vendin e ëndërrimtarëve me shapka në këmbë e kanë zënë pragamatistët që bëjnë pushime në Dubai. Kohët kanë ndryshuar. Prioritetet po ashtu. Objektivat janë ripërcaktuar. Tani nuk krahasohemi më me Europën, le më Amerikën (pasi dhe i kemi parë më nga afër). Tani, shohim nga Maqedonia për të parë ku jemi e ku duam të shkojmë. Drama jonë sot nuk është Europa e humbur, por, Maqedonia që na duket përherë e më larg.
Maqedonia filmike
Maqedonasit kanë e pakta një regjisor të njohur botërisht, Milcho Manchevskin (kandidat për Oskar) dhe një Luan të Artë në Venezia (Before the Rain).
Do doja të rivizitoja me mendje 2 filma maqedonas, një të Milcho Manchevskit, “Majki”, dhe një të Darko Mitrevskit, “Bal-can-can”. Kinematografia – maqedonase (siç thonë) qendron në bisht të trenit të ish-Jugosllavisë.
Bal-Can-Can
E kam parë ‘Bal-can-can’ 3-4 vjet pasi kishte dalë. Edhe pse qendrojmë shpinë më shpinë me Maqedoninë, rrallë e kruajmë kurrizin, edhe pse na ha shpesh.
Bal-can-can është filmi më i sukesshëm komercial në atë vend që nga ndarja e ish-Jugosllavisë pasi e kanë parë nja 120 mijë shikues. Fabula e Bal-can-can është një anekdodë që qarkullon prej vitesh në forma të ndryshme.
Trëndafili (Vlado Jovanovski), një maqedonas frikacak i trembur nga thirrja në ushtri vendos të arratiset nga konflikti i armatosur që po plaste në Maqedoni së bashku me të shoqen, duke tërhequr pas vjehrrën, Zymbylen. Vjehrra u vdes rrugës, ndërsa kishin kaluar kufirin bullgar, dhe ata detyrohen të kthehen për ta varrosur në shtëpi. Për të shmangur sikletet me doganën, vendosin ta mbështjellin me tapet, i cili, siç ndodh me shumë gjëra të lëna pa vëmendje në vendet tona, vidhet.
Pjesa tjetër e filmit është një rendje në kërkim të tapetit, përmes shteteve të ballkanit. Njësoj si mercedesët, edhe tapeti shitet dorë më dorë përmes tokave ballkanike.
Për arsye bashkë-prodhimi Mitrevski është i detyruar të fusë një italian në lojë, me të cilin Trëndafili niset të kërkojë tapetin me trupin e plakës. Italiani, i biri i një vëllai prej gishti të Trëndafilit, i ka premtuar të atit ta ndihmojë birin e mikut-vëlla në çdo situatë. Kjo, dhe përpjekja për ta bërë filmin që ti përgjigjet kërkesave të një audience të huaj e sforcojnë shumë skenarin, por pa e zbehur fabulën. Gjysma e parë e filmit, është një komedi e zezë e mrekullueshme. Gjysma e dytë, kalon nëpër disa klishera e grotesk deri diku të pagëlltitshëm. Gjuetarët e tapetit përshkojnë tokat ballkanike ku zbërthehen tëtrë problemet e rajonit, korrupsioni, trafiku, urrejtja etnike, luftërat pa sens, torturat e përdhunimet. Në Kroaci, psh., një skenë pa shije tregon sesi myslimanë e ortodoksë që po vriteshin, ulen në gosti së bashku sa për sytë e disa vizitorëve të huaj.
Ky film mund të kishte dështuar, si shumë tentativa të tjera ballkanike për të rënë në sy të të huajve, si të atyre që japin paratë, dhe audiencës që kërkon ekzotiken në Ballkan. Por, falë cilësive shumë të mira të regjisorit, ai krijon një komedi ku secili shtet ballkanik mund të gjejë vetveten.
Me shije të keqe, edhe skena finale, ku filmi befas (dhe pa sens) kthehet serioz dhe mafiozët kosovarë shpërthejnë në një përleshje alla Rambo miksuar me western.
Njësoj si Bal-can-Can që do e ndaja në dy gjysma, njëra e mrekullueshme dhe tjetra e lodhur e skematike, edhe filmi Majki i regjisorit që ka marrë Luanin e Artë, Milcho Manchevski.
Majki
‘Majki’ (2010), që do të thotë “Nënat” në fakt është një titull pa sens. Duket sikur regjisori, pasi ka parë një eksperiment të shkuar dëm, ka tentuar të gjejë një fije që të mund ta lidhte katrahurën.
Pritshmëria ndaj Manchewskit është e lartë në botë, si për çdo regjisori të atij kalibri. Dhe, në fakt, gjysma e parë e “Majki” tregon që ai është një regjisori i fuqishëm, njohës i mirë jo vetëm i kameras, montazhit, por dh ei skenarit e lojës së aktorëve.
Gjysma e parë të mban pezull. Është historia e dy gocave të vogla, që për lojë, shpikin një manika që i persekutonte. Me finesë e vërtetësi, autori, na fut në psikologjinë e fëmijëve që arrijnë të mashtrojnë dhe nënën e tyre.
Pas episodit të fëmijëve, ndjekim historinë e 3 të rinjve që duan të xhirojnë film në një fshat malor ku jetojnë vetëm 2 pleq, vëlla e motër, por që nuk flasin prej vitesh me njëri-tjetrin. Kjo pjesë të ngre emocionalisht e të mban pezull prej karaktereve të forta të personazheve – të rinjtë në një trio dashurie-tradhëtie, pleqtë mes ekzistencializmit fizik e njerëzor. Loja e ‘plakës’ Ratka Radmanovic ishte një tjetër pikë e shkëlqyer e filmit. Por, tamam aty ku ti prisje që filmi të të çonte në një tjetër nivel dhe që 2 historitë e para të lidheshin, regjisori, me një tentativë thellësisht ballkanase për “të çuditur” botën, i futet një eksperimenti.
Historia e tretë është ajo e dokumentarit mbi një vrasës serial në një qytet të vogël. Filmi, pra, shndërrohet në dokumentar, si nga stili i xhirimit, dhe nga struktura dramatike. Magjia vdes. E tëra më pas është një kronikë TV me shije shumë të keqe që të shtynte të dilje nga kinemaja. Finalja e këtij pseudo-dokumentari është që vrasësi ishte një gazetar lokal.
Dhe pasi ju kam treguar tre episodet që nuk lidhen gjëkundi me njëri-tjetrin, ndoshta do donit të dinit, pse i është vënë titulli “Nënat”?
As vetë regjisori nuk e di. Ndoshta prandaj iu desh në konferencë shtypi gjatë premierës që të shpejgonte për minuta të tëra se ç’lidhje kishte titulli me filmin. Dhe një film që ka nevojë për kaq shumë shpjegime, nuk është më film.
E duam Shqipërinë si gjithë Maqedonia
Dy filma me dy gjysma të mira. Po ti bësh bashkë, del, matematikisht një film shumë i mirë. Një film, që po të mbledhësh shumë copëra nga 2010-a e këtej, ne nuk e bëjmë dot.
A ia vlen vërtet të flas për këto dy gjysma me gjithë gjërat që nuk shkojnë në to?! PO!
Po, për sa kohë që asnjë prodhim shqiptar nuk ka arritur që të fitojë as 1 të 120-tën e audiencës së Bal-Can-Canit dhe asnjë regjisor shqiptar nuk ka marër ende një Luan të Artë si Milcho Manchevski.
Dhe të mendosh që Maqedonia nuk është vendi më kinematografik i Ballkanit. Ajo vjen pas Kroacisë, Greqisë, shumë, shumë pas Rumanisë, pas Serbisë... Për fat të keq është modeli që do na duhet të ndjekim. Edhe në kinema.
Harrojeni Hollivudin, Kanën apo Toronton.
Mos tia ndajmë sytë makinës së fundit të garës, asaj që është para nesh. Maqedonisë.
Sunday, November 6, 2011
7 mëkatet e Halloween-it
botuar te Shekulli, e dielë, 6 nëntor
Fakti që Halloween – festa e të vdekurve – u festua në Tiranë 2 ditë para krejt botës që e ka shpikur e festuar prej shekujsh kaloi si një gjë normale. Mua, nuk më duket as gjë normale e as për tu kaluar. Në koren e këtij fakti në dukje qesharak – tërë bota feston më 31, ne e festojmë kur të na vijë, më saktë, kurdo që të bjerë e shtunë, qoftë më 29 apo me dt 1 – shpërfaqen problemet tona kombëtare.
Keeper of the 7 keys I
Çfarë është një halloweeen shqiptar?
Për aq sa kam mundur të konstatoj në këto vite, është një pasqyrë e shëmtuar ku kultura jonë popullore – thelbësisht televizive – shkërben modelet botërorë.
Pasi kemi parë shumë filma me halloween, e çka është për të qeshur shumica kanë qenë filma komikë – kemi vendosur të festojmë edhe ne.
Njësoj siç adoleshentët tanë me një zell prej majmuni kopjojnë festën “The Prom” amerikane, popullsia metropolitane që do të argëtohet kopjon “Scary Movie”, veçse, seriozisht.
Nga halloweeen-i i vërtetë ne humbasim gjithçka.
Ajo festë që në botë është skalitur si ndërthurje e besimit me traditat e vjetra, e ku ka plot elementë argëtimi që e bëjnë të veçantë – kostume, ‘trick or treat’, përrallat e horrorit, rrengjet, vizitat në vende të magjepsura, etj. - tek ne është përkthyer si: eja veshim ca maska seksi e të bëhemi tapë në bare e pabe.
Edhe këtë vit, halloween u festua në Tiranë 2 ditë para pjesës tjetër të botës.
Nuk na ra shumë në sy, se ne këtë marrëdhënie kemi me perëndimin në të tëra fushat: ata thonë duhet bërë kështu, ne bëjmë ashtu si na leverdis ne. Prandaj në sytë e perëndimit jemi akoma majmunë me bisht.
Master of the rings
Arsyeja pse ne nuk e festojmë më dt 31 Tetor, siç festohet prej shekujsh është arsye në thelb, ekonomike. Kapitalistët e rinj e të shkathët shqiptarë, kanë kuptuar që për të nxjerrë makismumin nga një festë, është mirë të ndodhë të shtunën. Nga ana tjetër, ata janë të ndërgjegjshëm që festaxhinjve metropolitanë mund tu shesësh çdo gjë, mjafton ti bësh të ndjehen që po ‘gëzojnë’. Konsumatorët prej kohësh pranojnë të pinë pije të dyshimta, të dëgjojnë muzikë të dyshimtë, veç për tu dukur se po bëjnë qejf. Atëherë, pse të mos u japësh edhe festa në data të dyshimta?
Sigurisht, jo të gjithë. Disa biznese pritën datën 31 Tetor për të organizuar një festë, e ca të tjerë, më të zgjuar, e nisën festën me 29 (të shtunën) për ta përfunduar më 31.
Por në thelb biznesi shqiptar (në një pjesë të konsiderueshme) është ngritur mbi disa principe të dyshimta, por të suksesëshme: anashkalimi i vlerave morale e kulturore – askush nuk të ndëshkon, dhe mbi të gjitha, abuzimi mbi lakminë dhe mendjelehtësinë e konsumatorit. Unë nuk do habitesha nëse edhe festën e Flamurit apo Krishtlindjen ta sillnin nja 2 ditë para, në rast nevoje.
Ky lloj biznesi që nuk përfill realitetet historike, morale e kulturore, nuk na jep shumë shpresë për të ardhmen. Lehtësia për të ndryshuar datat e festave në varësi të fitimit, në koncept, më bën të besoj se nesër mund të ndryshojnë dhe kufinjtë pa qeder, nëse do fitojnë ca më shumë. Në fakt, kjo po ndodh realisht. Që nga plehrat e jashtme e deri tek ujërat e jugut u kaluan si pa të keq, përderisa ka njerëz që kanë biznese aty.
Edhe Yakuza japoneze apo mafia ruse ka shtylla nacionalizmi. Tek ne biznesmenët-nacionalistë mungojnë. Por kjo është një temë tjetër.
Lehtësia me të cilën ndryshohet në pak vjet një datë e sanksionuar nga bota që e feston prej shekujsh, tregon që biznesi ynë operon në klimën e mos-ndëshkimit.
Kush mund ta ndëshkojë, shteti? Ky shtet?? Apo konsumatori? Cili konsumator? Ata që bridhnin me maska të mjera në datë 29, të lumtur që do ‘festonin’?
Biznesi sillet kështu kur ka përballë vetëm kunguj halloweeen-i: konsumatorë pa tru.
Rabbit Don't Come Easy
Në një vend ku ndodh Gërdeci e prapë, zyrtarisht asgjë nuk ka ngjarë, s’mund të jetë data e Halloweeen-it krimi më i madh. Por, nëse biznesin do ta justifikoja deri diku, asgjë nuk mund të justifikojë kungujt.
Kungujt e Halloweenit janë pjesa e festës që më shijon shumë. Kunguj bosh – të zgavruar, por që për një natë, të trembin.
Më shqetëson shumë lehtësia me të cilën ne e lemë veten të gënjehemi. Të gjithë jemi të informuar që data e saktë është 31-shi, por, sa shumë vrapuan për të festuar më 29. Më shqetëson fakti që nga këta, që nuk pyetën se sa qesharakë duken me maska në datë 29, ne presim ndryshime. Këta, na u dashka të jenë “të indinjuarit”. Këta, do kuptokan të vërtetën sociale e do mbushin sheshet për të bërtitur. Këta, do e bëjnë këtë vend një vend më të jetueshëm.
Në fakt, këta janë e kundërta. Këta, kushdo mund ti nxjerrë në shesh me një datë false a me një maskë. Janë gati të vrapojnë kudo ku u premtohet pak argëtim i vobektë e i lirë.
Better Than Raw
Nga qyteti Studenti më 29 zbrisnin konviktorët, ata që e dinë më mirë se ne se ç’ndodh në provinca. Ata që duhej të zbusin arrogancën e Tiranës me butësinë e vuajtjes së periferive. Ata që mund të organizohen në protesta, si në ‘90-n.
Vrapuan për tu ndjerë si gjithë të tjerët.
Pjesë e trishtimit është dhe fakti që shumica e atyre që rendën të festojnë, ka shumë mundësi që të mos ia kenë idenë se çfarë është halloween-i. E as kanë vrapuar për ta gërmuar në Wikipedia.
Po të kishin këtë lloj kurioziteti për të vërtetën, ky vend nuk do të ishte kështu. Shqipëria, nuk do të qeverisej kështu siç qeveriset.
The dark ride
Problemi i madh që kemi si komb është marrëdhënia me të vërtetën.
Në datë 29 tetor ishte kaq e lehtë të gjeje një festë të rreme, në një datë të rreme, për një traditë të rreme, me gëzim të rremë, me maska borxh. Askush nuk u ndje keq nga ata që festuan.
Shohim përditë në TV njerëz që gënjejnë pa cipë, për gjëra që i kemi parë të tërë ashiqare e ca i kanë provuar në kurriz, e askush nuk ndjehet keq. As ata që dalin, as ne që konsumojmë TV.
Ne jemi masa e kungujve që nuk ka më ndjeshmëri ndaj së vërtetës. Jetojmë një gënjeshtër të madhe, për të cilën s’na e ndjen më. Prandaj, se 29, se 31, ç’rëndësi ka?
The Time of the Oath
Në zemër e në shpirt/vërtet e urrej ta paguaj këtë haraç/duhej të isha i fortë, i ri dhe qëndrestar/por e vetmja gjë që ndjej është dhimbja.
Në një përkthim të lirë, kështu do të mund të sillej një strofë nga “A tale that wasn’t right” e grupit gjerman të rrokut Helloween. Titulli (“7 sinners”) dhe mestitujt, janë albume të këtij grupi që si simbol ka kungujt e halloweenit.
Kam vetëm një shpresë të vogël, që njerëzit që nuk pranojnë të jenë masë kungujsh të mos ikin jashtë e as të konformohen, e që bashkë me ta të mos zhduken të vërtetat tona sociale. Kemi arritur në një pikë të vështirë si komb. Po luftojmë për të ruajtur të vërtetën. Jo për barazi, as për drejtësi, as për njerëzillëk. Jo. Po përpiqemi vetëm që e vërteta të mos vdesë nën ngërdheshjet televizive e turmat e kungujve.
Prandaj, pavarësisht se halloween-i është në thelb festë e huaj e pa pikë lidhje me ne, për mua, 29 apo 31 ka shumë rëndësi. Shumë. Vërtet shumë. Një betejë e vockël, për të vërtetën.
29 a 31, është kufiri ku ne kuptojmë sa kunguj të zgavruar ka në qarkullim e sa jo.
Fakti që Halloween – festa e të vdekurve – u festua në Tiranë 2 ditë para krejt botës që e ka shpikur e festuar prej shekujsh kaloi si një gjë normale. Mua, nuk më duket as gjë normale e as për tu kaluar. Në koren e këtij fakti në dukje qesharak – tërë bota feston më 31, ne e festojmë kur të na vijë, më saktë, kurdo që të bjerë e shtunë, qoftë më 29 apo me dt 1 – shpërfaqen problemet tona kombëtare.
Keeper of the 7 keys I
Çfarë është një halloweeen shqiptar?
Për aq sa kam mundur të konstatoj në këto vite, është një pasqyrë e shëmtuar ku kultura jonë popullore – thelbësisht televizive – shkërben modelet botërorë.
Pasi kemi parë shumë filma me halloween, e çka është për të qeshur shumica kanë qenë filma komikë – kemi vendosur të festojmë edhe ne.
Njësoj siç adoleshentët tanë me një zell prej majmuni kopjojnë festën “The Prom” amerikane, popullsia metropolitane që do të argëtohet kopjon “Scary Movie”, veçse, seriozisht.
Nga halloweeen-i i vërtetë ne humbasim gjithçka.
Ajo festë që në botë është skalitur si ndërthurje e besimit me traditat e vjetra, e ku ka plot elementë argëtimi që e bëjnë të veçantë – kostume, ‘trick or treat’, përrallat e horrorit, rrengjet, vizitat në vende të magjepsura, etj. - tek ne është përkthyer si: eja veshim ca maska seksi e të bëhemi tapë në bare e pabe.
Edhe këtë vit, halloween u festua në Tiranë 2 ditë para pjesës tjetër të botës.
Nuk na ra shumë në sy, se ne këtë marrëdhënie kemi me perëndimin në të tëra fushat: ata thonë duhet bërë kështu, ne bëjmë ashtu si na leverdis ne. Prandaj në sytë e perëndimit jemi akoma majmunë me bisht.
Master of the rings
Arsyeja pse ne nuk e festojmë më dt 31 Tetor, siç festohet prej shekujsh është arsye në thelb, ekonomike. Kapitalistët e rinj e të shkathët shqiptarë, kanë kuptuar që për të nxjerrë makismumin nga një festë, është mirë të ndodhë të shtunën. Nga ana tjetër, ata janë të ndërgjegjshëm që festaxhinjve metropolitanë mund tu shesësh çdo gjë, mjafton ti bësh të ndjehen që po ‘gëzojnë’. Konsumatorët prej kohësh pranojnë të pinë pije të dyshimta, të dëgjojnë muzikë të dyshimtë, veç për tu dukur se po bëjnë qejf. Atëherë, pse të mos u japësh edhe festa në data të dyshimta?
Sigurisht, jo të gjithë. Disa biznese pritën datën 31 Tetor për të organizuar një festë, e ca të tjerë, më të zgjuar, e nisën festën me 29 (të shtunën) për ta përfunduar më 31.
Por në thelb biznesi shqiptar (në një pjesë të konsiderueshme) është ngritur mbi disa principe të dyshimta, por të suksesëshme: anashkalimi i vlerave morale e kulturore – askush nuk të ndëshkon, dhe mbi të gjitha, abuzimi mbi lakminë dhe mendjelehtësinë e konsumatorit. Unë nuk do habitesha nëse edhe festën e Flamurit apo Krishtlindjen ta sillnin nja 2 ditë para, në rast nevoje.
Ky lloj biznesi që nuk përfill realitetet historike, morale e kulturore, nuk na jep shumë shpresë për të ardhmen. Lehtësia për të ndryshuar datat e festave në varësi të fitimit, në koncept, më bën të besoj se nesër mund të ndryshojnë dhe kufinjtë pa qeder, nëse do fitojnë ca më shumë. Në fakt, kjo po ndodh realisht. Që nga plehrat e jashtme e deri tek ujërat e jugut u kaluan si pa të keq, përderisa ka njerëz që kanë biznese aty.
Edhe Yakuza japoneze apo mafia ruse ka shtylla nacionalizmi. Tek ne biznesmenët-nacionalistë mungojnë. Por kjo është një temë tjetër.
Lehtësia me të cilën ndryshohet në pak vjet një datë e sanksionuar nga bota që e feston prej shekujsh, tregon që biznesi ynë operon në klimën e mos-ndëshkimit.
Kush mund ta ndëshkojë, shteti? Ky shtet?? Apo konsumatori? Cili konsumator? Ata që bridhnin me maska të mjera në datë 29, të lumtur që do ‘festonin’?
Biznesi sillet kështu kur ka përballë vetëm kunguj halloweeen-i: konsumatorë pa tru.
Rabbit Don't Come Easy
Në një vend ku ndodh Gërdeci e prapë, zyrtarisht asgjë nuk ka ngjarë, s’mund të jetë data e Halloweeen-it krimi më i madh. Por, nëse biznesin do ta justifikoja deri diku, asgjë nuk mund të justifikojë kungujt.
Kungujt e Halloweenit janë pjesa e festës që më shijon shumë. Kunguj bosh – të zgavruar, por që për një natë, të trembin.
Më shqetëson shumë lehtësia me të cilën ne e lemë veten të gënjehemi. Të gjithë jemi të informuar që data e saktë është 31-shi, por, sa shumë vrapuan për të festuar më 29. Më shqetëson fakti që nga këta, që nuk pyetën se sa qesharakë duken me maska në datë 29, ne presim ndryshime. Këta, na u dashka të jenë “të indinjuarit”. Këta, do kuptokan të vërtetën sociale e do mbushin sheshet për të bërtitur. Këta, do e bëjnë këtë vend një vend më të jetueshëm.
Në fakt, këta janë e kundërta. Këta, kushdo mund ti nxjerrë në shesh me një datë false a me një maskë. Janë gati të vrapojnë kudo ku u premtohet pak argëtim i vobektë e i lirë.
Better Than Raw
Nga qyteti Studenti më 29 zbrisnin konviktorët, ata që e dinë më mirë se ne se ç’ndodh në provinca. Ata që duhej të zbusin arrogancën e Tiranës me butësinë e vuajtjes së periferive. Ata që mund të organizohen në protesta, si në ‘90-n.
Vrapuan për tu ndjerë si gjithë të tjerët.
Pjesë e trishtimit është dhe fakti që shumica e atyre që rendën të festojnë, ka shumë mundësi që të mos ia kenë idenë se çfarë është halloween-i. E as kanë vrapuar për ta gërmuar në Wikipedia.
Po të kishin këtë lloj kurioziteti për të vërtetën, ky vend nuk do të ishte kështu. Shqipëria, nuk do të qeverisej kështu siç qeveriset.
The dark ride
Problemi i madh që kemi si komb është marrëdhënia me të vërtetën.
Në datë 29 tetor ishte kaq e lehtë të gjeje një festë të rreme, në një datë të rreme, për një traditë të rreme, me gëzim të rremë, me maska borxh. Askush nuk u ndje keq nga ata që festuan.
Shohim përditë në TV njerëz që gënjejnë pa cipë, për gjëra që i kemi parë të tërë ashiqare e ca i kanë provuar në kurriz, e askush nuk ndjehet keq. As ata që dalin, as ne që konsumojmë TV.
Ne jemi masa e kungujve që nuk ka më ndjeshmëri ndaj së vërtetës. Jetojmë një gënjeshtër të madhe, për të cilën s’na e ndjen më. Prandaj, se 29, se 31, ç’rëndësi ka?
The Time of the Oath
Në zemër e në shpirt/vërtet e urrej ta paguaj këtë haraç/duhej të isha i fortë, i ri dhe qëndrestar/por e vetmja gjë që ndjej është dhimbja.
Në një përkthim të lirë, kështu do të mund të sillej një strofë nga “A tale that wasn’t right” e grupit gjerman të rrokut Helloween. Titulli (“7 sinners”) dhe mestitujt, janë albume të këtij grupi që si simbol ka kungujt e halloweenit.
Kam vetëm një shpresë të vogël, që njerëzit që nuk pranojnë të jenë masë kungujsh të mos ikin jashtë e as të konformohen, e që bashkë me ta të mos zhduken të vërtetat tona sociale. Kemi arritur në një pikë të vështirë si komb. Po luftojmë për të ruajtur të vërtetën. Jo për barazi, as për drejtësi, as për njerëzillëk. Jo. Po përpiqemi vetëm që e vërteta të mos vdesë nën ngërdheshjet televizive e turmat e kungujve.
Prandaj, pavarësisht se halloween-i është në thelb festë e huaj e pa pikë lidhje me ne, për mua, 29 apo 31 ka shumë rëndësi. Shumë. Vërtet shumë. Një betejë e vockël, për të vërtetën.
29 a 31, është kufiri ku ne kuptojmë sa kunguj të zgavruar ka në qarkullim e sa jo.
Saturday, October 22, 2011
Melankolia
botuar te Gazeta, 19 tetor 2011
Melancholia është filmi i fundit i Lars Von Trier, dhe që për fat të keq nuk do mund ta shohim kurrë në Tiranë. Jo në një kinema, të paktën.
Ky është filmi që gjatë kohës që po shfaqej në Kanë, regjisori i tij u ndalua të shkelë më në Festival. Melancholia, i dha çmimin e aktores më të mirë Kirsten Dunst, ndërsa publikut, mundësinë ta shihte atë të zhveshur.
Melancholia, më ka dhënë mundësinë të mendoj për botën, dhe që i rikthehem shpesh, gjë që më ndodh shumë rrallë me një film.
Melancholia, më bëri të mendoj, dhe këtë po e them që në fillim, që Toka Është E Ligë!
Larsi
Ndjesia që çdo kush ka për filmin Melancholia nuk mund të ndahet nga mënyra sesi secili gjykon vetë regjisorin, Lars Von Trier. Filmi është i tillë, pikërisht nga stili i tij i xhirimit dhe mënyra e tij e të bërit film.
Një film të Lars Von Trierit, njerëzit ose e duan shumë, ose thjesht nuk e shohin dot me sy. Më ka qëlluar dhe të dëgjoja dikë që tha: “Mua Lars Von Trier nuk më komunikon asgjë”.
Për të mbërritur te Melancholia, më është të kaloj përmes dy ekstremeve: Dancer in The Dark, që nuk e kam dashur si film dhe Antichrist – që më ka mahnitur. Mes tyre dhe ndonjë film tjetër i Von Trierit, që gjithsesi nuk më ka çuar dot në ekstremet.
Kaosi që na pret vizatohet që në skenat e hapjes, ku me lëvizje super të ngadalshme, shohim momente që na presin gjatë filmit në një muzikë funebre.
Me kameran që lëkundet, tek Melancholia, Trier na sjell Apokalipsin. Dhe bashkë me të, degradimin njerëzor.
Dasma
Njerëzit janë të ligj. Prandaj, meritojnë të zhduken. Dhe e gjitha na vjen përmes një dasme, dasmës së Xhustinës (Kirsten Dunst). Dasma zhvillohet në mes të një bote mondane ndërsa një planet i panjohur, po kalon pranë Tokës. Në netët e dasmës, njerëzit mund të shohin në qiell dy Hëna. Njëra, ajo familjarja, që shohim të gjithë që sa lindim, dhe tjetra, ajo e ardhura, ‘çeçenia’, më e bukur se e para, por fatale.
Ky planet që shndrit në qiell është Melancholia.
Dasma, zhvillohet si të tëra dasmat, janë të afërmit që sjellin aty problemet e tyre, tipat komikë, tipat qaramanë, kunati i pasur, motra që është përkujdesur për ty gjithmonë.
Dhe ndërsa e tërë bota e ka llogaritur që nuk ka rrezik, që planeti do na kalojë afër, por pa na prekur, ka vetëm një njeri në botë që e di të vërtetën. Një vajzë psikike, e cila, sillet me njerëzit njësoj si planeti që po na vjen afër. Me një përjashtim, ajo, di të vërtetën.
Xhustina
Një nga skenat më të bukura të filmit, është kur Klera (Charlotte Gainsbourg) ndjek pas për të zbuluar vjedhurazi të motrën, Xhustinën ndërsa bën banjë e zhveshur nën rrezet e Melankolisë. Njësoj si në adhurimet e lashta pagane. Marrëdhënia mes dy motrave është njësoj si ajo mes dy planeteve. Melancholia do ta shkatërrojë Tokën.
E vetëdijshme për atë që do të ndodhë, Xhustina i shkatërron me rradhë njerëzit në jetën e saj, që nga i shoqi e deri tek e motra. Por, asgjë nuk ka rëndësi. Bota do të zhduket, dhe nuk ka njerëz të tjerë në hapësirë. Ëndrrat tona që nuk jemi vetëm në Univers janë të rreme, dhe fara jonë nuk do jetojë kund tjetër.
Filmi ka një hapje të ngadaltë (nuk e di në ta quaj defekt apo zgjedhje të vetëdijshme të regjisorit) derisa fillon të marrë ritëm kur filllon dhe sjellja e çuditshme e Xhustinës.
Marrëdhëniet që eksploron filmi janë të tëra të kalbura - si vetë bota jonë - marrëdhënia mes motrave, Mes gruas dhe burrit, mes babait e bijës, mes ish bashkëshortëve, mes dy të panjohurve që bëjnë seks hakmarrës, mes vjehrrës e nuses së re, mes dhëndrrit të ri e nuses, mes... Melancholisë planet dhe melankolisë sime njerëzore. Bota jonë, është e kalbur.
Toka
Çfarë do të bëje, nëse bota po i vjen afër fundit dhe ti ke një fëmijë për të mbrojtur? Instikti yt, njësoj si instinkti i Klerës do të të çojë të përpëlitesh si një pulë pa kokë.
Melancholia-planet është një shenjë e bukur në qiell që të mbush me gëzim, për tu kthyer pastaj në ankth, pluhur e tmerr.
Më shumë se të flas për Melancholinë, filmin, do të kisha nevojë të flisja për Tokën.
Para dy ditësh pashë një mace të shtypur nga makina në një rrugicë ku duhet të jesh i çmendur të ecësh me më shumë se 30 km/orë. E pra, kishin ecur aq sa për të shtypur një mace edhe aty. Të djelave në spital duhet të çosh çarçafët e tu ose i sëmuri do të flerë në mushama. Të sëmurët në Reanimacion vdesin nga të ftohtët në thëllimën e fund-tetorit, sepse spitali nuk ndez kaloriferët se nuk ka naftë. Gërdeci nuk ekziston. Të paktën jo në televizor. E as në mediat zyrtare.
Ngado që kthej kokën dhe njerëzit që takoj, gjithçka, më kthen tek Melancholia: e liga është duke fituar. Nuk ka një Tokë tjetër, nuk ka jetë në Univers (thotë Xhustina), dhe në të vetimn vend ku ka jetë, në Tokë, e liga, me hipokrizinë, dhunën, abuzimin, grabitjen, përdhosjen, mosmirënjohjen e grykësinë, ka shpërthyer gjithandej. Aq sa edhe Toka është sëmurur.
Shihni vërdallë jush, dhe do të gjeni kalbësirë te tëra marrëdhëniet, e te thuajse të tërë njerëzit rrotull jush. Sikur ndikimi i një planeti të panjohur të na ketë bërë anti-njerëz për këto 20 vjet. Shihni vërdallë, dhe do të kuptoni se ndonjëherë, ju vjen të silleni edhe ju si Xhustina.
Tirana
“Ka shijen e hirit” thotë Xhustina ndërsa provon qoftet në dasmën e vet.
Jo qoftet, por ne kemi shijen e hirit.
E liga, ka vetëm një zgjidhje. Apokalipsi është pastrim. Hiri, është dezinfektim.
Çfarë duhet ti thuash një fëmije, ndërsa planeti i Melancholisë po vjen të përplaset? Si tia shpjegosh mëkatet e gjyshërve që duhen larë?
Duke i treguar një përrallë. Ose duke marrë një kopje pirate të filmit, e duke e parë. Pirate, pse jo. Nuk është ky mëkati më i madh në Tiranë.
Melancholia është filmi i fundit i Lars Von Trier, dhe që për fat të keq nuk do mund ta shohim kurrë në Tiranë. Jo në një kinema, të paktën.
Ky është filmi që gjatë kohës që po shfaqej në Kanë, regjisori i tij u ndalua të shkelë më në Festival. Melancholia, i dha çmimin e aktores më të mirë Kirsten Dunst, ndërsa publikut, mundësinë ta shihte atë të zhveshur.
Melancholia, më ka dhënë mundësinë të mendoj për botën, dhe që i rikthehem shpesh, gjë që më ndodh shumë rrallë me një film.
Melancholia, më bëri të mendoj, dhe këtë po e them që në fillim, që Toka Është E Ligë!
Larsi
Ndjesia që çdo kush ka për filmin Melancholia nuk mund të ndahet nga mënyra sesi secili gjykon vetë regjisorin, Lars Von Trier. Filmi është i tillë, pikërisht nga stili i tij i xhirimit dhe mënyra e tij e të bërit film.
Një film të Lars Von Trierit, njerëzit ose e duan shumë, ose thjesht nuk e shohin dot me sy. Më ka qëlluar dhe të dëgjoja dikë që tha: “Mua Lars Von Trier nuk më komunikon asgjë”.
Për të mbërritur te Melancholia, më është të kaloj përmes dy ekstremeve: Dancer in The Dark, që nuk e kam dashur si film dhe Antichrist – që më ka mahnitur. Mes tyre dhe ndonjë film tjetër i Von Trierit, që gjithsesi nuk më ka çuar dot në ekstremet.
Kaosi që na pret vizatohet që në skenat e hapjes, ku me lëvizje super të ngadalshme, shohim momente që na presin gjatë filmit në një muzikë funebre.
Me kameran që lëkundet, tek Melancholia, Trier na sjell Apokalipsin. Dhe bashkë me të, degradimin njerëzor.
Dasma
Njerëzit janë të ligj. Prandaj, meritojnë të zhduken. Dhe e gjitha na vjen përmes një dasme, dasmës së Xhustinës (Kirsten Dunst). Dasma zhvillohet në mes të një bote mondane ndërsa një planet i panjohur, po kalon pranë Tokës. Në netët e dasmës, njerëzit mund të shohin në qiell dy Hëna. Njëra, ajo familjarja, që shohim të gjithë që sa lindim, dhe tjetra, ajo e ardhura, ‘çeçenia’, më e bukur se e para, por fatale.
Ky planet që shndrit në qiell është Melancholia.
Dasma, zhvillohet si të tëra dasmat, janë të afërmit që sjellin aty problemet e tyre, tipat komikë, tipat qaramanë, kunati i pasur, motra që është përkujdesur për ty gjithmonë.
Dhe ndërsa e tërë bota e ka llogaritur që nuk ka rrezik, që planeti do na kalojë afër, por pa na prekur, ka vetëm një njeri në botë që e di të vërtetën. Një vajzë psikike, e cila, sillet me njerëzit njësoj si planeti që po na vjen afër. Me një përjashtim, ajo, di të vërtetën.
Xhustina
Një nga skenat më të bukura të filmit, është kur Klera (Charlotte Gainsbourg) ndjek pas për të zbuluar vjedhurazi të motrën, Xhustinën ndërsa bën banjë e zhveshur nën rrezet e Melankolisë. Njësoj si në adhurimet e lashta pagane. Marrëdhënia mes dy motrave është njësoj si ajo mes dy planeteve. Melancholia do ta shkatërrojë Tokën.
E vetëdijshme për atë që do të ndodhë, Xhustina i shkatërron me rradhë njerëzit në jetën e saj, që nga i shoqi e deri tek e motra. Por, asgjë nuk ka rëndësi. Bota do të zhduket, dhe nuk ka njerëz të tjerë në hapësirë. Ëndrrat tona që nuk jemi vetëm në Univers janë të rreme, dhe fara jonë nuk do jetojë kund tjetër.
Filmi ka një hapje të ngadaltë (nuk e di në ta quaj defekt apo zgjedhje të vetëdijshme të regjisorit) derisa fillon të marrë ritëm kur filllon dhe sjellja e çuditshme e Xhustinës.
Marrëdhëniet që eksploron filmi janë të tëra të kalbura - si vetë bota jonë - marrëdhënia mes motrave, Mes gruas dhe burrit, mes babait e bijës, mes ish bashkëshortëve, mes dy të panjohurve që bëjnë seks hakmarrës, mes vjehrrës e nuses së re, mes dhëndrrit të ri e nuses, mes... Melancholisë planet dhe melankolisë sime njerëzore. Bota jonë, është e kalbur.
Toka
Çfarë do të bëje, nëse bota po i vjen afër fundit dhe ti ke një fëmijë për të mbrojtur? Instikti yt, njësoj si instinkti i Klerës do të të çojë të përpëlitesh si një pulë pa kokë.
Melancholia-planet është një shenjë e bukur në qiell që të mbush me gëzim, për tu kthyer pastaj në ankth, pluhur e tmerr.
Më shumë se të flas për Melancholinë, filmin, do të kisha nevojë të flisja për Tokën.
Para dy ditësh pashë një mace të shtypur nga makina në një rrugicë ku duhet të jesh i çmendur të ecësh me më shumë se 30 km/orë. E pra, kishin ecur aq sa për të shtypur një mace edhe aty. Të djelave në spital duhet të çosh çarçafët e tu ose i sëmuri do të flerë në mushama. Të sëmurët në Reanimacion vdesin nga të ftohtët në thëllimën e fund-tetorit, sepse spitali nuk ndez kaloriferët se nuk ka naftë. Gërdeci nuk ekziston. Të paktën jo në televizor. E as në mediat zyrtare.
Ngado që kthej kokën dhe njerëzit që takoj, gjithçka, më kthen tek Melancholia: e liga është duke fituar. Nuk ka një Tokë tjetër, nuk ka jetë në Univers (thotë Xhustina), dhe në të vetimn vend ku ka jetë, në Tokë, e liga, me hipokrizinë, dhunën, abuzimin, grabitjen, përdhosjen, mosmirënjohjen e grykësinë, ka shpërthyer gjithandej. Aq sa edhe Toka është sëmurur.
Shihni vërdallë jush, dhe do të gjeni kalbësirë te tëra marrëdhëniet, e te thuajse të tërë njerëzit rrotull jush. Sikur ndikimi i një planeti të panjohur të na ketë bërë anti-njerëz për këto 20 vjet. Shihni vërdallë, dhe do të kuptoni se ndonjëherë, ju vjen të silleni edhe ju si Xhustina.
Tirana
“Ka shijen e hirit” thotë Xhustina ndërsa provon qoftet në dasmën e vet.
Jo qoftet, por ne kemi shijen e hirit.
E liga, ka vetëm një zgjidhje. Apokalipsi është pastrim. Hiri, është dezinfektim.
Çfarë duhet ti thuash një fëmije, ndërsa planeti i Melancholisë po vjen të përplaset? Si tia shpjegosh mëkatet e gjyshërve që duhen larë?
Duke i treguar një përrallë. Ose duke marrë një kopje pirate të filmit, e duke e parë. Pirate, pse jo. Nuk është ky mëkati më i madh në Tiranë.
Friday, October 14, 2011
Vdekja e Ramiz Alisë dhe Sindroma e Stokholmit
botuar te "Gazeta", e mërkurë, 12 Tetor 2011
Vdekja e Ramiz Alisë, ka ngritur befas një stuhi emocionale. Më e pakta, shumë njerëz janë bërë kuriozë, edhe pse nuk ka asgjë për të patur kuriozitet në një vdekje. Të tjerë ngritën stuhi politike: ‘ai që ka bërë këtë, e ka bërë atë’. Pastaj, dilemat analitike: a është vërtet komunisti i fundit? Përgjegjësitë e tij. Pse nuk flet, si e vuri Saliun në krye të PD-së? (ata që dinë shumë). Pse nuk flet për krimet e Nexhmijes? (ata që dinë pak).
Unë besoj se brenda Alisë jetonin, (sikurse brenda shumë prej nesh) dy persona: Njeriu dhe Ramizi.
Njeriu kundër Ramizit
Në këto 20 vjet të ashtuquajtura të tranzicionit, kemi parë shumë pak nga Njeriu e fare pak nga Ramizi.
Më kujtohet që kur ishte Sekretar i Parë i PPSh, njerëzit e thjeshtë e thërrisnin Ramizi. Njësoj si dikur, Enveri. Të tjerët ishin Pali Miska, Besnik Bekteshi, Lenka Çuko..., por Ramiz Alia ishte thjesht Ramizi. Kulti i individit nuk kishte si të mos trashëgohej. Mao është thjesht Mao. Tito, është Tito. Enveri, po Enver.
Ramizi, ishte kryeqendra politike e këtij vendi, me tërësinë e kapitalin e vet politik, me zgjuarësinë e diplomacinë, me butësinë e dhelpërinë. Sigurisht, Ramizi nuk mbretëroi në një mjedis plot me individualitete të forta, si ato që Enverit iu desh ti eleminonte një e nga një përgjatë dhjetëvjeçarëve. Jo se nuk kishte pole të tjera. Nexhmija nga një anë. Një grup të rinjsh besnikë nga ana tjetër. Por, sado të fortë këto pole, nuk besoj se kishin për ta lëkundur pozitën e Ramizit të sanksionuar nga Enveri para vdekjes. Pra, Ramizi, do të mbetej Ramiz. Fati i tij i keq ishte që e mori pushtetin në kohë të errëta.
Njeriu, në fakt ka mbetur përherë në hije prej Ramizit. Njeriu me ato dobësitë e veta. Njeriu që sheh dikë që e ka simpati të shkojë në burg, dhe pamundësia për ta shpëtuar. Njeriu që sheh krime, por që nuk ka guxim t’i kundërvihet. Njeriu, që sa qe gjallë Enveri u fsheh pas Ramizit.
Në këto 20 vjet, ka pasur raste gazetarësh që janë përpjekur të zhvillojnë me Ramiz Alinë biseda integrale. Fevziu, Fred Peza, e ndonjë tjetër. Sado u përpoqën, e vërteta është që në ato biseda u tha fare pak. Sepse u nisën të intervistonin Njeriun, dh eu doli në kolltuk Ramizi.
Nëse ndonjëherë do doja ti bëja një intervistë, do kisha pasur qejf të kuvendoja me Njeriun. E di se do ishte e pamundur. Dhe, nuk kam pikë kurioziteti (e as kam pasur) të flisja me Ramizin.
Kauza e tij, presidenca e tij, shokët e tij, Enveri i tij, krimet e tij, vizionet e tij, e mbi të gjitha, kujtimet e tij, Njeriu nuk do mund të mi rrëfente. Njeriu, kishte bërë betimin e heshtjes. Se ç’ka thënë Ramizi për to, e kemi dëgjuar tashmë. Dikush dhe mund ta ketë lexuar në librin “Jeta Ime”.
Jeta ime
E kam mënjanuar me dashje librin “Jeta Ime” sepse e kam paragjykuar. Njerëzit që kanë qenë dikur në qendër të vëmendjes nuk kanë asgjë që ia vlen për të thënë në një libër. Të panjohurit, po. Anonimët kanë nevojë të tregojnë shumë gjëra për jetën e tyre dhe të të tjerëve, sepse duan të hedhin dritë mbi veten.
Prandaj, e kam paragjykuar, si ç’do paragjykoj dhe shumë libra të tjerë autobiografikë. Në mendjen time, njeriu shkruan libra të tipit “Jeta Ime” kur do të bindë të tjerët për ca gjëra. Qoftë dhe për tu kërkuar falje. Por, në jetën e Alisë nuk ka asgjë për të kërkuar falje. Për faktin e thjeshtë që ata që do duhej ti jepnin faljen, në të vërtetë kanë vdekur.
Sindroma e Stokholmit
Krejt situata e krijuar me vdekjen e tij, si ata që tentuan ta injorojnë, ama, haptazi; e deri tek ata që nxituan ta rehabilitojnë, disa dhe me stil; ata që nxituan ta shajnë e të tjerë që nxituan ti nxjerrin në dukje meritat; të ekuilibruarit apo të informuarit; krejt kjo nxori në pah degradimin e shoqërisë sonë politike.
Mungesa e lidershipit serioz politik, të figurave të dashura e të besueshme, na bën të rikthehemi me nostalgji deri dhe tek Ramizi. Sot ka njerëz që thonë me ofshamë, ‘ishte më mirë me Enverin’. Dhe nuk është faji i tyre. Pamundësia për të prodhuar histori politike sot, është një tjetër element që e rikthen gati-gati me legjitimitet figurën e tij. Mungesa e reflektimit të vërtetë njerëzor e historik mbi atë që Ramizi ishte, ndërtoi, apo përfaqësoi, bën që qoftë dhe për 4-5 ditë, të përpiqemi ta zëvendësojmë këtë mungesë me artikuj e me mbulim të gjerësishëm deri dhe të varrimit. Padija, por dhe realiteti i thatë njerëzor na hedh në krahët e nostalgjisë e na bën të harrojmë shumë gjëra. Simapatia natyrale që kemi për horrat, diktatorët, të fortët, që nga Nano e te Zani Çaushi, na bën që të shohim me simpati edhe një ish-diktator.
Shto dhe kuriozitetit morboz mesdjetar...
Por, përtej të gjithave, më duket se problemi më i mafh që kemi, dhe jo vetëm në rastin Alia, është Sindroma e Stokholmit. Simpatia për abuzuesin. Empatia për atë që na grabit, por të paktën nuk na rreh. Për atë që na përdhunon, por të paktën nuk na vret.
Fundi pa lamtumirë
Duke lënë mënjanë Njeriun, Ramizi ka shumë faje. Unë nuk jam këtu për t’ia rreshtuar. As për të ngritur gishtin, sepse që tani shoh plot gishta të ngritur.
Mendoj se ai nuk është i fundmi diktator e abuzues i Stokholmit tonë bathoresk.
Për mua, krimi më i madh i Ramizit, ishte që nuk e la Njeriun brenda tij të flasë këto 20 vjet. Të vërtetat që mori me vete, janë faji i tij.
Të tjerat, nuk kanë fort rëndësi. Nëse ia bën shteti funeralin a jo, nëse duhen bërë homazhe a jo, nëse duhet vonuar trupi 5 ditë pa varrosur, nëse bëri dorëzimin e butë të pushtetit e pa viktima, më duken hipokrizira protokollare të një shoqërie që jeton, flet e mendon si në Big Brother. Të një gazetarie që si kur shan, si kur lavdëron, e bën si burizanët e kompanive të pionierit.
Heshtja, duhej të ishte lamtumira e fundit.
Me heshtje, duhej të kishim ndëshkuar Ramizin e të kishim respektuar Njeriun.
Vdekja e Ramiz Alisë, ka ngritur befas një stuhi emocionale. Më e pakta, shumë njerëz janë bërë kuriozë, edhe pse nuk ka asgjë për të patur kuriozitet në një vdekje. Të tjerë ngritën stuhi politike: ‘ai që ka bërë këtë, e ka bërë atë’. Pastaj, dilemat analitike: a është vërtet komunisti i fundit? Përgjegjësitë e tij. Pse nuk flet, si e vuri Saliun në krye të PD-së? (ata që dinë shumë). Pse nuk flet për krimet e Nexhmijes? (ata që dinë pak).
Unë besoj se brenda Alisë jetonin, (sikurse brenda shumë prej nesh) dy persona: Njeriu dhe Ramizi.
Njeriu kundër Ramizit
Në këto 20 vjet të ashtuquajtura të tranzicionit, kemi parë shumë pak nga Njeriu e fare pak nga Ramizi.
Më kujtohet që kur ishte Sekretar i Parë i PPSh, njerëzit e thjeshtë e thërrisnin Ramizi. Njësoj si dikur, Enveri. Të tjerët ishin Pali Miska, Besnik Bekteshi, Lenka Çuko..., por Ramiz Alia ishte thjesht Ramizi. Kulti i individit nuk kishte si të mos trashëgohej. Mao është thjesht Mao. Tito, është Tito. Enveri, po Enver.
Ramizi, ishte kryeqendra politike e këtij vendi, me tërësinë e kapitalin e vet politik, me zgjuarësinë e diplomacinë, me butësinë e dhelpërinë. Sigurisht, Ramizi nuk mbretëroi në një mjedis plot me individualitete të forta, si ato që Enverit iu desh ti eleminonte një e nga një përgjatë dhjetëvjeçarëve. Jo se nuk kishte pole të tjera. Nexhmija nga një anë. Një grup të rinjsh besnikë nga ana tjetër. Por, sado të fortë këto pole, nuk besoj se kishin për ta lëkundur pozitën e Ramizit të sanksionuar nga Enveri para vdekjes. Pra, Ramizi, do të mbetej Ramiz. Fati i tij i keq ishte që e mori pushtetin në kohë të errëta.
Njeriu, në fakt ka mbetur përherë në hije prej Ramizit. Njeriu me ato dobësitë e veta. Njeriu që sheh dikë që e ka simpati të shkojë në burg, dhe pamundësia për ta shpëtuar. Njeriu që sheh krime, por që nuk ka guxim t’i kundërvihet. Njeriu, që sa qe gjallë Enveri u fsheh pas Ramizit.
Në këto 20 vjet, ka pasur raste gazetarësh që janë përpjekur të zhvillojnë me Ramiz Alinë biseda integrale. Fevziu, Fred Peza, e ndonjë tjetër. Sado u përpoqën, e vërteta është që në ato biseda u tha fare pak. Sepse u nisën të intervistonin Njeriun, dh eu doli në kolltuk Ramizi.
Nëse ndonjëherë do doja ti bëja një intervistë, do kisha pasur qejf të kuvendoja me Njeriun. E di se do ishte e pamundur. Dhe, nuk kam pikë kurioziteti (e as kam pasur) të flisja me Ramizin.
Kauza e tij, presidenca e tij, shokët e tij, Enveri i tij, krimet e tij, vizionet e tij, e mbi të gjitha, kujtimet e tij, Njeriu nuk do mund të mi rrëfente. Njeriu, kishte bërë betimin e heshtjes. Se ç’ka thënë Ramizi për to, e kemi dëgjuar tashmë. Dikush dhe mund ta ketë lexuar në librin “Jeta Ime”.
Jeta ime
E kam mënjanuar me dashje librin “Jeta Ime” sepse e kam paragjykuar. Njerëzit që kanë qenë dikur në qendër të vëmendjes nuk kanë asgjë që ia vlen për të thënë në një libër. Të panjohurit, po. Anonimët kanë nevojë të tregojnë shumë gjëra për jetën e tyre dhe të të tjerëve, sepse duan të hedhin dritë mbi veten.
Prandaj, e kam paragjykuar, si ç’do paragjykoj dhe shumë libra të tjerë autobiografikë. Në mendjen time, njeriu shkruan libra të tipit “Jeta Ime” kur do të bindë të tjerët për ca gjëra. Qoftë dhe për tu kërkuar falje. Por, në jetën e Alisë nuk ka asgjë për të kërkuar falje. Për faktin e thjeshtë që ata që do duhej ti jepnin faljen, në të vërtetë kanë vdekur.
Sindroma e Stokholmit
Krejt situata e krijuar me vdekjen e tij, si ata që tentuan ta injorojnë, ama, haptazi; e deri tek ata që nxituan ta rehabilitojnë, disa dhe me stil; ata që nxituan ta shajnë e të tjerë që nxituan ti nxjerrin në dukje meritat; të ekuilibruarit apo të informuarit; krejt kjo nxori në pah degradimin e shoqërisë sonë politike.
Mungesa e lidershipit serioz politik, të figurave të dashura e të besueshme, na bën të rikthehemi me nostalgji deri dhe tek Ramizi. Sot ka njerëz që thonë me ofshamë, ‘ishte më mirë me Enverin’. Dhe nuk është faji i tyre. Pamundësia për të prodhuar histori politike sot, është një tjetër element që e rikthen gati-gati me legjitimitet figurën e tij. Mungesa e reflektimit të vërtetë njerëzor e historik mbi atë që Ramizi ishte, ndërtoi, apo përfaqësoi, bën që qoftë dhe për 4-5 ditë, të përpiqemi ta zëvendësojmë këtë mungesë me artikuj e me mbulim të gjerësishëm deri dhe të varrimit. Padija, por dhe realiteti i thatë njerëzor na hedh në krahët e nostalgjisë e na bën të harrojmë shumë gjëra. Simapatia natyrale që kemi për horrat, diktatorët, të fortët, që nga Nano e te Zani Çaushi, na bën që të shohim me simpati edhe një ish-diktator.
Shto dhe kuriozitetit morboz mesdjetar...
Por, përtej të gjithave, më duket se problemi më i mafh që kemi, dhe jo vetëm në rastin Alia, është Sindroma e Stokholmit. Simpatia për abuzuesin. Empatia për atë që na grabit, por të paktën nuk na rreh. Për atë që na përdhunon, por të paktën nuk na vret.
Fundi pa lamtumirë
Duke lënë mënjanë Njeriun, Ramizi ka shumë faje. Unë nuk jam këtu për t’ia rreshtuar. As për të ngritur gishtin, sepse që tani shoh plot gishta të ngritur.
Mendoj se ai nuk është i fundmi diktator e abuzues i Stokholmit tonë bathoresk.
Për mua, krimi më i madh i Ramizit, ishte që nuk e la Njeriun brenda tij të flasë këto 20 vjet. Të vërtetat që mori me vete, janë faji i tij.
Të tjerat, nuk kanë fort rëndësi. Nëse ia bën shteti funeralin a jo, nëse duhen bërë homazhe a jo, nëse duhet vonuar trupi 5 ditë pa varrosur, nëse bëri dorëzimin e butë të pushtetit e pa viktima, më duken hipokrizira protokollare të një shoqërie që jeton, flet e mendon si në Big Brother. Të një gazetarie që si kur shan, si kur lavdëron, e bën si burizanët e kompanive të pionierit.
Heshtja, duhej të ishte lamtumira e fundit.
Me heshtje, duhej të kishim ndëshkuar Ramizin e të kishim respektuar Njeriun.
Subscribe to:
Posts (Atom)