Qyteti pa Patina

 Botuar te Piranjat.al më 13 tetoor 2025

1,

Kam pasur dy aksidente me skuter. Në asnjërin nuk kam pasur faj. As unë, as ndonjë tjetër. në të dy rastet fajin e ka patur shteti. Herën e parë, në rrugën Hoxha Tahsim, ishte një gropë thuajse e padukshme në mes të korsisë së biçikletave. Jo e madhe, por e mjaftueshme. Mjaftueshëm për të më hedhur përtokë. Ndihmën e parë e mora nga shitësi i dyqanit pranë. "Te kjo gropë bien 2-3 skutera në ditë", më tha, duke më kontrolluar kokën për dëmtime si një mjek i sprovuar. "Nuk ke nevojë për urgjencë, më tha" Më uli brenda dyqanit, më solli ujë, më la të qetësohem. Ishte bërë ekspert i përplasjeve.

2. 

Herën e dytë, ishte një hekur që dilte nga një kunjë betoni në mes të trotuarit, diku përballë Maternitetit të Ri. Po ecja në trotuar, sepse aty ishte krijuar një zonë për këmbësore e biçikleta bashkë. Kunji i hekurit me ngyrë gri, ishte mimetizuar me trotuarin. Ndërsa u ula të merrja veten, i thsashë pronarit të tavolinave aty ngjitur: “Pse nuk vë një saksi me lule aty ku është kunji, që të mund ta shohim?” “S’më lë Bashkia tha”. Ndërsa zhvillohej kjo bisedë, një zonjë e vjetër u pengua tek e njëjta kunjë dhe u sakatua.

3. 

Dhe pastaj vjen një ministre e re, që ka vendosur të na rikondfimojë që (ky) shteti nuk të zgjidh hallet, por vetëm të vështiëson jetën. Sipas saj "991 raste të raportuara nga urgjenca janë më shumë se sa mjaft për ta ndaluar menjëherë këtë risi të rrezikshme". Por, ministrja Koçiu nuk përmendi asnjë gropë. Asnjë kunj betoni. Asnjë rrugë të çertifikuar nga bashkia që në të vërtetë është një fushë mine për çdo mjet dyrrrotësh. As motoristët që ecin ekskluzivisht në korsitë e biçikletave. As mungesën e kaskave të sigurisë,  as infrastruktura që të dërgon në urgjencë. Skuteri.

4. 

Është e vërtetë që skuterat, sidomos kur përdoren nga minorenë janë problem jo i vogël në rrugë. sikurse dhe këmbësorët që të dalin përpara rrotës si fantazma, pa paralajmërim. Por, znj ministre, kamikaz është njeriu, jo mjeti. Sipas të dhënave zyrtare, viti 2023 u mbyll me 48 aksidente që përfshijnë monopatinat elektrike, me 31 të plagosur lehtë dhe 1 viktimë. NJË viktimë. Një jetë e humbur është një tragjedi - por a nuk vdesin dhjetëra njerëz çdo vit nga aksidentet me automjete? Ku është strategjia për të ulur këto vdekje? Ku janë fushatat për edukim? Ku është infrastruktura që mbron këmbësorin?

Nëse skuterët janë rrezik publik, atëherë makinat janë armë në lëvizje. Por për makinat, pse nuk del minstrija ti bllokojë derisa të shohën në ëndërr zgjidhjen? Sepse, ministrja nuk ka kurajë të merret me një problem thelbësor. Asaj makina i duket "normale", është "progres", është ajo që na ka dërguar këtu ku jemi: në një qytet të mbytuar nga trafiku, ku çdo mëngjes është luftë për të gjetur vend parkimi.

5. 

Vendimi u njoftua të dielën. Filloi të zbatohej të hënën.  Sot për nesër. Pa paralajmërim. Pa alternativa. Mijëra njerëz u zgjuan, u veshën, dhe në vend që të nxirrnin skuterin nga shkalla, u detyruan të nxirrin çelësat e makinës.

Në një qytet ku autobusi vjen kur të dojë dhe as motori s'bën më punë për shkak të trafikut, skuteri ishte shpëtimi i fundit i qytetarit që donte të mbërrinte në punë në kohë. Tani, edhe kjo u ndalua. Jo gradualisht, as me një periudhë tranzicioni kur njerëzit do mund të organizonin jetën. Por menjëherë, sikur të ishte shpallur gjendje lufte. Sepse, Qeveria shqiptare ka një metodologji të qartë për ushtrimin e pushtetit: arrogancën.

6. 

Por, pse tani? Përvoja na ka treguar që gjërat në Shqipëri ndodhin për dy arsye: Një, kur Kryeministrit i pret një skuter rrugën dhe jep urdhër të zhduken skuterat; Dy, kur dikush ka një ide sesi mund të bëjë para nga skuterat. Dhe si përherë, merret një vendim nga asgjëja.

Vendime si ky, që prekin jetën e mijëra njerëzve merren pa konsultim, pa studim, pa një takim të vetëm me palën e prekur, me ata që do ta vuajnë pasojën. Është një lloj krenarie qeveritare: "Ne (lexo: Ai) e dimë më mirë. Ju duhet të bindeni."

7.

Nëse problemi ishte vërtet siguria, zgjidhja nuk është ndalimi por rregullimi: patenta e detyruar, regjistrimi i mjetit, gjobat, dndalimi e sekuestrimi për shkeljet, rrugët e dedikuara. Por kjo kërkon punë, vizion, menaxhim. Kjo kërkon që dikush në qeveri të merrte përgjegjësi për cilësinë e rrugëve, për gropa që hedhin njerëz përtokë, për kunja betoni që dalin si kurthe në mes të qytetit. Ndërsa ndalimi kërkon vetëm një urdhër. Një konferencë për shtyp. Një shifër (991) që kur e sheh të tingëllon shqetësuese, por që askush nuk e vendos në kontekst.

8.

Gjëja më interesante në gjithë këtë nuk është akti, por heshtja. Ne jemi mësuar me një qeveri që kujtohet për ne një herë në katër vjet, tani edhe pa premtime, e pastaj zhduket. Që nuk e konsideron veten përgjegjëse për dramat që shkakton. Që nuk kërkon falje kur vendimet e saj lënë njerëz pa punë, pa mënyrë për t'u lëvizur, pa mundësi për të planifikuar jetën. Gjëja më interesante është heshtja. Mijëra njerëz ëq preken nga ky vendim, përfshirë mua, dhe heshtin. Zemra do na e donte ti mblidhnim skuterat në bulevard, me mijëra, e tia linim aty Kryeministit, në protestë. Në vend të kësaj, heshtja.

9.

E hëna erdhi dhe iku. Asnjë protestë. Asnjë zë që të thoshte: "Kjo nuk është e drejtë." Qyteti u zgjua, pa një prej mjeteve të tij të lëvizjes, dhe thjesht... u përshtat.

Ky është nënprodukti më i rëndë i gjithë kësaj historie: geni i protestës që vdes. Kur mijëra njerëz preken nga një vendim arbitrar dhe askush nuk ngre zërin, kur reagimi ynë ndaj padrejtësisë është vetëm një përpjekje e heshtur për t'u përshtatur, atëherë diçka thelbësore ka pushuar së qeni.

10.

Sa do të zgjasë ky ndalim? Aq sa zgjati ligji i duhanit (lexo: 1 javë). Skuterët do të zhduken nga bulevardi, por do të shfaqen në periferi. Do të shmangin akset kryesore, do të lëvizin në zona ku policia nuk shhet kurrë. Sepse njerëzit kanë nevojë – dhe nevoja nuk pret legjislacion.

Qeveria do të shpallë suksesin, do të thotë se "ka mbrojtur qytetarët", ndërsa këta të fundit do të vazhdojnë të vuajnë në heshtje. Gropa te Hoxha Tahsim do të mbetet po aty. Kunja e betonit do të mbetet aty. Shitësi që është bërë ekspert i përplasjeve do të vazhdojë të japë ndihmë të parë.

11.

Megjithatë kjo nuk është një problem monopatinash. Është problemi i një qyteti që ka humbur të drejtën dhe guximin të zemërohet. Është problemi i një shoqërie ku kemi mësuar të hamë dru e të mbyllim gojën, ëq kemi rënë dakord për të heshtur, me idenë se pushteti bën çfarë të dojë, dhe ne thjesht duhet ta durojmë. Ne e dimë që protesta nuk ndryshon asgjë. E kemi provuar. Por edhe heshtja nuk ndryshon asgjë – përveç nesh. Na bën më të vegjël, më të frikësuar, më pak qytetarë dhe më shumë vegla. Përveçse, kur heshtja është paralejamërimi i stuhisë.

Muri pa Lulekuqe

 Botuar tek Politiko më 2 shtator 2025

1.
“Lulekuqet mbi mure” hapet me një kalim të butë të kamerës që tregon fëmijë të varur mbi mur: këmbët brenda jetimores, gjoksi mbi murin ndarës, dhe koka përmbi të, duke parë botën.
Muri, është lejtmotivi i vërtetë i filmit të vitit 1979, të Dhimitër Anagnostit. “Brenda murit” është bota e vogël, me rregullat, hierarkitë, konfliktet. Jashtë murit bota tjetër, e madhe, me kaosin, dhunën, të rriturit.

2.
Me sa di, realiteti i strehëve vorfnore të periudhës “së Italisë” nuk është ai i përshkruar në film (një nga gjyshet e mia është rritur në një Strehë Vorfnore për vajza të asaj kohe), i cili, për shkak të kohës duhej të transmetonte këndvështrimin politik të sistemit. Por kjo nuk ka rëndësi. Filmi nuk shërben më si një dëshmi e kohës së Italisë. Sot, Lulekuqet mbi Mure është në prerje artistike tërthore e shoqërisë shqiptare. Filmi, mund të duket si “film me fëmijë”, por, aty është Shqipëria.

3.
Në titrat e filmit, emrat e parë që dalin janë ato të gjigandëve të skenës, edhe pse, filmi, në të vërtetë janë fëmijët. Një lloj padrejtësie, deri diku e falur, ndaj Strazimir Zaimit, Enea Zhekut,   Krenar Arifit, Gjergj Pilikës e Artur Hoxhollit. Loja e tyre, është aq e drejtpërdrejtë, aq natyrale, aq “raw”, për të përdorur një term të huaj, saqë i jep filmit një vërtetësi dërrmuese, falë talentit të tyre por dhe dorës së mjeshtrit që i ka drejtuar.

4.
Kadri Roshi. Një personazh i paemër. Thjesht “kujdestari”. Një aktor i madh. Një karakter i vizatuar me laps të fortë, aq fort, sa thyhet dhe lapsi. Një personazh folklorik, i rrezikshëm, sadist, i nënshtruar, nënshtrues, hajdut, autoritar, vegël. Detali bazë i makinerisë, pa të cilën instrumenti i dhunës nuk do funksiononte dot. Një nga qindra veglat që mbajnë në lëvizje makinerinë e atij pushteti, të këtij pushteti, e atë atij që do vijë. detali që gjendet me shumicë në këtë fabrikën sociale tonën.

5.
Një magji e pashoqe e krijuar nga Anagnosti në këtë film janë heshtjet. Në momentet e tilla, një klasë me fëmijë të uritur e një mësues që vërtitet si ujk në kafaz; apo një  sallë inkuzicioni, ku nga fundi dëgjohet pështyrja: “dëgjuam krisma”, unë mund të ndjej dhe zemrën që më rreh. Heshtja e thellë, në një botë të zhurmshme.

6.
Logjika e regjisorit dhe skenaristëve dikton që në film duhet të ketë një personazh (thelbësisht) pozitiv. E kërkon 1976-a. E kërkojnë dhe rregullat e socrealizmit. E kërkojmë ndoshta edhe ne, në nevojën për të mos parë vetëm zi. E ku ka më mirë se një mësues, (i vetmi personazh që ka emër e mbiemër në film, Luan Sina) që duhet të tregojë se në këtë vend ka dhe njerëz që rebelohen, që shpërndajnë dijen dhe që forcojnë zemrën. Njerëz, që veten fëmijët para vetes, parimet para rrogës. Nuk e di a ka në të vërtetë shqiptarë të tillë, më. Por… zëri i Timo Fllokos... Ai zë më kumbon sa herë që kam përpara syve, ose në mendje “Anës Lumenjve”.

7.
Aliu në fillim të filmit dhe Jaçja në fund të tij, nuk kanë makinën klasike hollivudiane që largohet në perëndim, vizual dhe metaforik, por, kanë një biçikletë. Ajo që mund të duket si fiksim i Anagnostit me biçikletat, mua më duket si fiksim me lirinë. Jo tonën. Jo të Shqipërisë.  Jo lirinë e madhe, por atë të voglën, personalen. Në Shqipërinë e vogël, edhe biçikleta ishte simbol lirie, jo i lirisë nga pushtuesi, as lirisë na diktatura, por i lirisë së individit. Jaçja, nuk ikën nga jetimorja, por, thjesht po rritet. Nëse i gjithë filmi është një kolektiv fëmijësh, ky, është momenti shpërthyes i individit. Larva që bëhet flutur. Duket, sikur i tërë filmi shërben për ti dhënë këtij djali-fëmijë, lirinë. Atë të vetën, personalen.

8.
A ka mundësi, të shkruash diçka, qoftë dhe për një film të 1976-s, pa e përzierë me politikë? Kam frikë se jo. Sepse, kinemaja e vërtetë është një testament shoqëror. Dhe shoqëria jonë, është thelbësisht (mbse dhe padrejtësisht) politike. Çdo vuajtje, çdo dramë, çdo kompleks e çdo traumë e jona, i ka rrënjët në politikë.
Lulëkuqet mbi mure, do të jetojë gjatë, për aq kohë sa rrotull nesh e sipër nesh Shqipëria është si ajo të filmit.

9.
Ndoshta është përvojë personale, por unë e shoh murin. E shoh sot. Ngado që kthehem shoh të njëjtat personazhe: Drejtorin arrogant e autoritar të lidhur me fashistët (lexo, europianët), që trimërohet me autoritetet e huaja në krah; por që një vdekje nuk ngurron ta kthejë në fushatë PR-i për veten; shoh kujdestarë gjithandej, njerëz që vjedhin dhe ushqimet e fëmijëve, me të njëjtin mentalitet folklorist me xhaketë krahëve, vetëm se xhaketën e kanë Armani; shoh një shoqëri ku ai lart të dënon të rrish pa bukë (lexo: pa punë), se e ka në dorë ta bëjë; laska që këndojnë “fiskie-saso” (e di, maniak, që nuk është e tillë në italisht, por kështu e kemi dëgjuar të vegjël), sepse bota e tyre e vogël është perfekte – ato njohin dhe drejtorin; Shqipëria e sotme është plot me fëmijë që trajtohen si fëmijë e jetojnë si fëmijë, herë të pangrënë e herë si fëmijë pasanikësh, edhe pse mund të jenë nga 30, 40 e 50 vjeç.

10.
Muri është aty. Muri ynë është mendor, edhe pse janë liberalizuar vizat.  Muri i vizatuar me kamera nga Anagnosti është akoma aty. Vetëm se Shqipëria e sotme nuk ka një Timo që të rrënqeth mishin me Anës Lumenjve (nuk ka as lumenj sa për atë punë), dhe kryesorja, Shqipëria e sotme nuk ka lulëkuqe. Nuk ka më lulëkuqe, sepse kemi humbur kuriozitetin dhe pafajësinë për të parë matanë murit, apo se besojmë se jashtë nuk ka asgjë me vlerë. Nuk ka më lulekuqe ngaqë në këtë oborrin tonë të vogël këtej murit nuk na nuk ka më ëndërrimtarë, por vetëm pragmatistë.

9 shpulla për Greta Thunbergun

Botuar te Lapsi.al me titullin: 

9 shpulla (virtuale) për protestën e Greta Thunbergut”

1.
Në fillim m’u duk si meme, dhe meqë këtë verë kam marrë pushim nga lajmet, iu drejtova ChatGPT-së për të bërë një kërkim, dhe gjeje çfarë: Greta Thunberg paska qenë VËRTET në Shqipëri! Në protestë! Nëse ChatGPT nuk haluçinon, dhe protesta që dëgjoj se paska ndodhur ka ndodhur vërtet, atëherë mund të themi që kjo verë që ishte mjaftueshëm banale, u banalizua edhe më.

2.
Unë jam një ndjekës i Greta Thunberg. Madje, do doja që fëmijët e mi t’i ngjanin asaj, çka do të jetë praktikisht e pamundur për shkak të pasaportës së tyre dhe për shkak se prindërit e tyre janë lindur në Shqipërinë komuniste. Që të jesh si Greta, duhet të jesh i lindur në një botë ku demokracia funksionon dhe ku që foshnjë ti ke të drejta të pamohueshme, cilësi jete njerëzisht të pranueshme, dhe institucione që të mbrojnë.

3.
Por dhe Greta nuk do e kuptojë kurrë se ç’do të thotë të jetosh në Shqipëri. Ajo mundet, me forcë imagjinate, shkollimi, empatie personale e strukturore të shoqërisë nga vjen, të kuptojë se ç’do të thotë të jetosh në Gaza. Pamjet që vijnë nga Gaza, nuk janë ato që i shkojnë asaj e shumë të tjerëve në Perëndim nga Tirana — pamje herë të kuruara nga propaganda për turizëm e herë pamje autentike të turistëve që vijnë këtej për karkaleca të lirë, diell e rërë të lirë, eskorta të lira, e çmime prapë më poshtë se Ibiza.
Greta është thjesht një vajzë e re që sheh lajme të përzgjedhura në TV, në X, Facebook, Kombet e Bashkuara, apo kudo që i merr ajo informacionet. Shqipëria, falë përkujdesjes edhe të makinerisë së sofistikuar të ngritur nga lideri ynë suprem, nuk besoj se do i dalë në lajme.

4.
Shqipëria nuk është Gaza.
Ajo çfarë po ndodh në Gaza është dhimbje. Përtej nevojës së Izraelit për të ekzistuar i qetë nga shtete që thjesht duan ta zhdukin nga faqja e dheut, përtej nevojës së palestinezëve për të pasur një shtet normal, përtej liderëve me mentalitet fashist si Netanjahu e Trump, përtej nevojës së krejt neve që formacionet terroriste si Hamas, Hezbollah apo Huthis (sa shumë H-ra, TH-ra, e ZBL-ra) thjesht të zhduken nga faqja e dheut, kriza humanitare që shohim, përmes të njëjtave kanale informacioni që i sheh dhe Greta, është një dhimbje.
Kjo nuk e zbeh dhimbjen tonë, dhimbjen e Shqipërisë që vuan.

5.
Shqipëria ka të varfërit e vet. Në Shqipëri ka njerëz që kequshqehen; ka njerëz që nuk arrijnë muajin; ka fëmijë që vishen e ushqehen me ndihma kishash a OJQ-sh; por asgjë nga këto nuk arrin të bëhet subjekt në lajme.
Shqipëria ka dhunë sistematike, fizike e psikologjike, në të gjitha nivelet: në familje, shkollë, në rrugë, në qytet, fshat, rajone policie, vende pune e institucione, në qeveri e parlament, online e offline; ka familje të shkatërruara nga varfëria e mungesa e mundësive; bullizmi është kodi i suksesit; ka fëmijë — ç’them — ka breza të tërë të traumatizuar, e që traumat nuk do u ikin përjetë; nuk kemi asnjë institucion që të funksionojë siç duhet; thelbi i lirisë, vota, në Shqipëri shitet, blihet, modifikohet, griset, falet e mbikëqyret; të rinjtë ikin, gjithnjë e më pak drejt Gjermanisë për punë të ndershme e përherë e më tepër drejt Spanjës e Britanisë për “kopshtari” të pandershme; kemi dhe plot terrorizëm e vatra terrorizmi; sikurse kemi dhe mafian më serioze, të suksesshme e trendy në botë; dhe për të gjitha këto, ne jemi dorëzuar.
Kjo është Gaza jonë.

6.
Problemet e thella të shtetit të dështuar dhe autokrat shqiptar (sa gallatë do ishte të merrja një replikë nga, le të themi B. Kajsiu, ku argumenton për të më hedhur poshtë këtë që them — në fakt që e përjetoj bashkë me ju përditë), nuk janë as faji, as problemi i Gretës.
Greta, më saktë “Gretat”, vijnë në Shqipëri duke kujtuar se halli ynë veror, sikurse preokupimi i vendeve prej nga ato vijnë, është Palestina e Lirë. Kjo i bën qesharake. Kjo i bën dhe të pabesueshme. Kjo më tregon mua që Gretat janë të painformuara realisht për botën që duan të përmirësojnë. Kjo më bën mua që të mos e dua më Gretën.

7.
Ajo çka e bën vërtet banale Thunbergun në sheshin Skënderbej duke bërë protestë, nuk është fakti që ajo bërtet për Palestinën në një shesh të rrethuar nga të gjitha anët jo me tanke por me kullat e drogës e të informalitetit; as fakti që pak km që andej, në Allias, Bregu i Lumit (a si quhen ato barakat me teneqe që shihen me sy të lirë nga autostrada e lumturisë që lidh Alidemin me ish-Shqiponjën), ajo mund të vizitojë Gazën free of charge, se nuk dua që ta sforcoj deri në Theth; ajo çfarë e bën qesharake janë ata qindra aktivistët që tundin flamujt e Palestinës së Lirë
Ata janë banaliteti i madh i Shqipërisë.
Ata që në rastin më të mirë janë të shkëputur nga realiteti dhe kujtojnë se jetojnë në Suedi, ndaj duan të përqafojnë hallet verore të Suedisë e të Thunbergut.
Ata që nuk i tremben vapës për të dalë me flamuj për Palestinën, por nuk e ndjejnë si hall të tyrin që të dalin për votën, për pavarësinë e gjyqësorit, për ligjet klienteliste që po na marrin çdo pronë e hapësirë publike, a për varfërinë ekstreme të një pjese të shqiptarëve (dhe mos më thoni që nuk i lexoni të paktën raportet e Bankës Botërore për këtë), a për njëqind kauza që mund të rreshtoja këtu.

8.
Kjo nevoja perverse për t’u dukur europianë, kur nuk jemi — se të qenit europian është një set vlerash që ne po na i marrin një nga një para syve, ndërsa ne nuk hapim gojën — është bërë tashmë banale.
Ata që kujdesen që asnjë problem real i Shqipërisë të mos dalë në lajme, jo më të botës por as të vendit, sigurisht janë të interesuar që protesta e Thunbergut të ketë sa më shumë jehonë. 

Ne e kemi një gjel që këndon majë plehut, dhe ja, befas merr një bonus — majë plehut vjen dhe një aktiviste e njohur, me megafon, për Palestinën. Ajo protestë, jo vetëm nuk ka të bëjë me hallet tona të vërteta, REALE, jo vetëm që nuk i prek asnjë fije shkaktarëve të vërtetë të halleve të vërteta të Shqipërisë, por, përkundrazi, u fal dhe atyre një vello europianizmi.

9.
Ne jemi një shoqëri e dorëzuar dhe e sfilitur. Ne nuk bëjmë më protesta për hallet tona, sepse kemi kuptuar që ky nuk është një vend demokratik ku protestat përkthehen në vota — çka do të ishte frika e vërtetë e sunduesve. Ne nuk bëjmë protesta sepse, jo protestë, por dhe revolucion të bëjmë, ai nuk do të dalë në lajme. Dhe ajo që nuk del në lajme, për votuesin e fjetur shqiptar, nuk ekziston.

Ne jemi të dorëzuar, dhe thellë brenda vetes mendojmë që është radha e gjithë botës për të protestuar për ne. Vetëm se madmazel Thunberg është e zënë me Gazën, e duhet të presim radhën.