SHQIPTARI GJERMAN

botuar te Shekulli, dt 7 Nëntor 2010

Në një libër të vjetër fantastikoshkencor, shqiptari kozmonaut kthehet nga kozmosi dhe sheh që në Tiranë mbahej rradhë vetëm tek Teatri i Operas e Baletit, ku njerëzit shtyheshin për biletat e Operas. Gjithçka tjetër, ishte zgjidhur.
Le të bëjmë sikur vimë nga kozmosi, e le të kemi për pak, një hall trendi. Halle filmash.
Për një moment, le ta zëmë sikur halli më i madh që kemi si komb është nëse filmi "Shqiptari" i financuar pjesërisht edhe nga Qendra Kombëtare e Kinemasë, është një film që të na bëjë të kthehemi në kinema apo jo. Filmi "Shqiptari" - Der Albaner, mori 2 çmime në Moskë, njërin prej të cilëve Nik Xhelilaj si aktori më i mirë. Legjenda thotë, që Niku, ngaqë nuk e priste nuk kishte marrë as kostumin me vete, e mbase as nuk ishte në sallë.

DER ALBANER, ME PAK FJALË

Der Albaner - po e quaj me titullin gjerman sepse me përjashtim të ca aktorëve e të ca parave, ky ishte film gjerman - është historia e një djali malësor (Kreshnik Xhelilaj) që pasi e shohim të kthehet nga Greqia, detyrohet të marrë Gjermaninë me skaf e pastaj në këmbë për të fituar 10 mijë Euro.
10 mijë Euro, as sa i duhen për të blerë nusen e vet shtatzanë nga prindërit e saj, përndryshe ata vrasin fëmijën ose e martojnë vajzën diku tjetër.

Për këto 10 mijë Euro klandestini Arben detyrohet të flejë si vagabond në ndërtesa të braktisura, të bëjë punë në të zezë, të trafikojë, dhe të vrasë.
Klandestini Arben, në vitin 2009 (data lexohet në disa raste qartë) nuk di se ç'është celulari, nuk di se ç'është interneti, nuk ka idenë se ç'janë homoseksualët dhe bredh nëpër Gjermani me një fjalor Gjermanisht-Shqip nën sqetull.

Vëllai i vet, Iliri (Amos Zaharia), një adoleshent që bën rep në Bajram Curri dhe e shtyn kohën në internet-kafe, me flokë të oksigjenuar dhe me shoqëri të keqe, i përdor paratë për të vajtur vetë klandestin (për një qëllim që nuk merret vesh). Arbeni, detyrohet të vrasë një mafioz (a dikë tjetër, nuk u mor vesh qartë) për t'i marrë paratë.
Kur kthehet me paratë, vajza nuk është më në shtëpinë e saj. E kanë përzënë.
Për të shtuar dramacitetin, vajza thuhet që është në një shtëpi psikiatri në Tiranë, ndërsa te oborri ne shohim vetëm një shurdh-memec që i bie të jetë i vetmi pacient. Filmi mbyllet me një skenë patetike dhe absurde ku vajza, Etleva (Xhejlane Tërbuni), i flet rëndë Arbenit, qan dhe s'merret vesh mirë pse. Më duket, pse ky nuk u kthye në kohë.


KINEMAJA E MIRË

Ky film, kishte disa gjëra të mira.
Lajmi i parë i mirë. Nik Xhelilaj, është gjallë. Pas një personazhi të zbehtë te "Trishtimi i zonjës Shnajder", dhe një karakteri të vdekur tek filmi "Gjallë", më në fund, ai po aktron. Më në fund, duket se ka kuptuar që kinema nuk do të thotë të jesh çun i bukur, por do të thotë të dish si të sillesh para kamerave. Unë mendoj, që ky është filmi i parë i tij si aktor. Dhe çmimin e aktorit më të mirë në Moskë, pavarësisht se nuk e di kë ka pasur konkurent, mendoj, se e ka merituar. Bravo Nik. Rri gjallë.

Filmi ka disa momente të mira. Pjesa e takimit mes dy vëllezërve (në Gjermani) ka intensitet dhe vërtetësi, kryesisht falë aktorëve, Xhelilaj dhe Zaharia, që japin një performancë shumë të mirë. Pjesa me koshin e bebes, që Niku e porosit nëpërmjet TV (pavarësisht se si klandestin që lekët i mban në qese në gji, duket e vështirë që të mund të bëjë porosi blerje në TV) është një gjetje simpatike skenari.

Më tej, ky film, nuk është më film. Filmi është i mbushur me alogjizma në skenar që i bën aktorët e shkretë të ngjajnë si budallenj, ka karaktere që të paqepura fare, dhe personazhi kryesor, Arbeni, në fund të lë thjesht shijen e një personi egoist.
Vëllai i Arbenit, në një pikë të filmit humbet e nuk merret më vesh për të. As i ati, nuk pyet Arbenin për të, kur Arbeni - ju kujtohet ai që flinte në biruca të mjera e nuk njihte celularin? - kthehet në malësi i veshur tërë elegancë, e me një makinë me targa gjermane.
Njerëzit qeshën nja dy herë gjatë filmit, dhe qeshën me injorancën e madhe të Arbenit. Mua, më vinte për të qarë.


SHQIPËRIA E MALEVE

Ky film, fliste për një ngjarje në male, por male nuk solli. Ti shihje Bajram Currin dhe muzika në sfond ishte polifoni labe.
Aktorët ngjanin qesharakë për shkak të gjuhës e të sjelljeve. Malësorë që flisnin me dialekt tiranas, Xhejlania e shkretë që iu shkërmoq personazhi duke u përpjekur të fliste me gjuhë letrare. Etleva, vajza e katundit që mbante bluzë me bel jashtë. Vëllezër malësorë që e marrin vesh të parët që motra është shtatzanë dhe me kë është, më parë se i zoti i punës.
I vetmi që solli një karakter autentik malësori, për shijet e mia, dhe unë i njoh malësorët, ishte Çun Lajçi.

Kam filluar ta dua shumë, po shumë, këtë aktor. Ishte i vetmi që nuk kërciste, që nuk sforcohej për t'ju përshtatur një skenari të shkruar në Berlin. Dikush mund të thotë, po mirë, ky film është bërë për tregun e huaj, dhe ata nuk duan t'ia dinë se në ç'dialekt flasin aktorët.
Shkoni thojani Francis Ford Coppola-s, që siçilianët e tij të flisnin si fiorentinë te Kumbari.
Ky film, është bërë edhe me para shqiptare, prandaj, duhet të respektojë këtë publik. Duhet T'I PËLQEJË KËTIJ PUBLIKU! Dhe publiku shqiptar, nuk emocionohet dot nga historia e dy malësorëve që flasin si çuna tirone në majë të Bajram Currit. Shoqëruar, në sfond nga polifonia labe.


SHQIPËRIA TURKE

Që në imazhet e para të filmit e më tej, të dukej vetja se po shihje një nga dhjetëra filmat turq me drama rurale e me emigracion. Besoj, se këtu problemi është tërësisht i regjisorit.
Besoj që ka ardhur të bëjë një film për Shqipërinë pa e njohur fare këtë vend dhe me përkthyes/këshillues shumë të keq. Dhe logjika "kështu na shohin të huajt" nuk është e besueshme. Është vetëm për të justifikuar atë që filmi nuk arrin dot.
Gjatë tërë kohës, më dukej sikur shihja film me kurdë. Duket që regjisori ka parë shumë filma të Fatih Akin.
Mendoj se Qendra Kombëtare e Kinematografisë filmat turq, t'ia lërë Ankarasë t'i sponsorizojë, dhe turqve t'i bëjnë regjinë.


GJERMANI - SHQIPËRI 3:0

Filmi, si dhe një film tjetër i mëparshëm që luhej në Shqipëri dhe jashtë, shfaqi të njëjtin problem: pjesa shqiptare ishte shumë më dobët sesa ajo jashtë. Ishte më dobët, në skenar, në sheshe-xhirimi, në ndërtim atmosfere dhe në aktrim.
Kinemaja e re shqiptare po ngre klishera të çuditshme: kushdo do e bëjë një xhiro te trageti në Fierzë.
Absurd është fakti që Nik Xhelilaj bën të njëjtin udhëtim si në filmin "Gjallë", identik. Kjo nuk besoj se është plagjiaturë, është thjesht një klishe e lodhur në të dyja rastet.

NJË SHQIPTAR ME NJË MILION DRAMA

Problemi madhor i filmit, nga i cili vuante skenari dhe aktorët bashkë me të, ishte futja e një milion dramave në jetën e një njeriu të vetëm. Kur, edhe vetëm një prej tyre mjaftonte për të bërë një film.
4 herë takohet Arbeni me Etlevën, dhe të katër herët ajo i lëshon një super-hall të ri. Herën e parë familja e ka hequr nga shkolla, herën e dytë duan ta shesin te një burrë, herën e tretë që është shtazanë kur e pret burri, dhe herën e katërt që ata donin t'ia abortonin fëmijën me zor.
Si mund të bëhesh pjesë e jetës së këtij çifti, kur ky çift nuk është çift, dhe sa herë takohet nis një dramë të re nga e para. Çdo 30 sekonda, në film del nga një dramë e re.

Ja t'ju rreshtoj dramat sociale që ngre filmi:
- deportim emigrantësh nga grekët
- dhunë policore ndaj klandestinëve
- Familja rurale që heq fëmijët nga shkolla
- familja rurale që heq vajzën nga shkolla
- familja rurale që mbyll vajzën brenda
- familja rurale që shet vajzën
- familja rurale që marton vajzën me shkuesi pa dhunë
- shtatzani e padëshiruar
- trafikim me skaf drejt perëndimit
- prostitucion homoseksual në perëndim
- të qenët i pastrehë në perëndim
- punë në të zezë në perëndim
- abuzimi dhe shfrytëzimi i punëtorëve në të zezë
- mungesa e shërbimeve shëndetësore për emigrnatët e paligjshëm në perëndim
- trafikim qeniesh njerëzore
- vrasje për grabitje
- dhunë/eleminim mes bandash trafikantësh
- trafik qeniesh njerëzore
- tentativë për abort me dhunë
- pengmarrje
- detyrim për abort me dhunë
- përzënie e vajzës nga shtëpia prej familjes rurale

Të gjitha këto, dhe ndonjë që mund të më ketë shpëtuar, e kthyen filmin "Shqiptari" në një telenovelë me 40 seri, të ngushtuar në 1 orë e treçerekë. Këto drama i bënë njerëzit në kinema të vuanin duke parë tërë këto halle, por, pa u dhuruar kinema të vërtetë. Po të jetë për telenovela ka në TV plot, madje më cilësore.

KINEMAJA E KEQE
Filmi si i tërë të ngrinte pyetje të shumta që nuk merrnin kurrë përgjigje. Ne jemi mësuar ti quajmë alogjizma. Një film i pakopsitur dhe i zymtë.
A do shkoja unë në kinema për ta parë Der Albaner?? Unë, edhe në TV, do e kisha ndërruar kanalin pas 10 minutave të para. Dhe nuk ka justifikime. Një film, o është i mirë, o nuk është. Rrugë të mesme, s'ka.