Falja e gjakut

botuar te Shekulli, e diel, 25 shtator 2011

Më është dashur ta mendoj shumë gjatë se çfarë nuk më pëlqen te Falja e Gjakut, filmi i Xhosh Marston që po shfaqet në kinema Millenium. Sepse, ngado që ta kthesh, filmi ka elementë shumë pozitivë, teknikë e regjisorialë. Megjithatë, që në shikimin e parë para 3 muajsh, kishte diçka që, sikur s’më ngjiste. Më ngjau si nihilizëm, përderisa filmi nuk mund të mos bjerë në sy pas shumë produksioneve të dështuara shqiptare ndër vite që nuk mbajnë as era film, të cilat e kanë larguar publikun nga dëshira që të shkojë në kinema se do kënaqet me një film shqiptar. Dhe, kur vjen një film që është film, të dashuruarit pas kinemasë i duket sikur ka ardhur fundi i botës.

Falja e Gjakut është film i mirë, por ka diçka që i mungon të jetë film i madh.

Dramë shqiptare

Falja e Gjakut flet për gjakmarrjen. Kanuni. Besa. Që këtu, njerëzit rrudhin buzët. Ne na lodhin historitë me gjakmarrje, madje, kemi dëgjuar aq shumë, sa nuk presim gjë të re nga ai front.

Regjisori Marston, për çudi (duke qenë i huaj) e ka mbërthyer për zemre problemin. Ai, e ka zbërthyer pastaj saktë e vërtetësisht dramën e gjakmarrjes. Dialogjet janë të vërteta, personazhet janë të vërtetë. Madje, në gegnisht! Kjo nuk ndodh prej shumë vitesh në filmin shqip.

Puna që regjisori ka bërë me aktorët e rinj amatorë, (thonë që ka marrë në audicion mbi 3000 të rinj të shkollave të veriut) është e lavdërueshme. Ai ka sjellë dy portrete të vërtetë e të dashur: Nikun (Tristan Halilaj) dhe Rudinën (Sindi Laçej).

Më pëlqen mënyra sesi ngjarja fillon, me dy gurë në rrugë, me një karrocë me kalë. Dramat tona kombëtare fillojnë përherë kështu: përse më zure rrugën.

Më pëlqen dinamika e fillimit, e prerë, e ngushtë: burrat ngacmohen në lokal, dhe tensioni ngrihet. Ndodh vrasja për shkak të atyre gurëve, dhe aty fillon drama për Nikun e Rudinën, të dy të burgosur – Niku nuk del dot më nga shtëpia, Rudina nuk shkon dot më në shkollë, se detyrohet të bëhet burri i shtëpisë.

Regjisori përpiqet të na japë dramën e Nikut të mbyllur, që kërkon me çdo kusht zgjidhjen, qoftë dhe duke ‘shitur’ babën, por, çuditërisht, publiku del i dashuruar me Rudinën. Kjo, sepse – dhe ky është një nga problemet e filmit - Nikut nuk i ndodh thuajse asgjë, Rudinës ‘i ndodhin’ gjëra. Nja dy krisma, nja 2 momente simpatike me shtangën e me celularin, por, në thelb, përveç bisedave ‘si t’ia bëjmë’, ‘ç’thotë kanuni’ e ‘nuk na duhet një ndërmjetës’ nuk ndodh thuajse asgjë. Është thjesht monotonia e zymtësia e të qenit i ‘ndrymë’. Por, jo gjithmonë kjo zymtësi mund të jetë artistike. Gërvishtja e murit, nuk mund të quhet as ngjarje, e as gjetje, nga pikëpamja e origjinalitetit. Filmi është një ngjarje e pasqyruar saktë, por, mbetet një ngjarje që nuk ka ndonjë gjë të veçantë.

Filmi, del nga monotonia e merr një ritëm dramatik të bukur që nga momenti i arrestimit të babës. Më tej, filmi është emocionues, të mban pezull, dhe pjesa e ballafaqimit me gjakësin është një moment i mrekullueshëm, i fortë, intensiv, me dialog të saktë e ndjeshmëri të lartë nga aktorët. Aty, del në pah vlera e regjisorit. Pa folur për cilësinë e xhirimeve, fotografisë, audios e skenografisë. Cilësi maksimale.

Kjo, nuk ka sesi mos të të gëzojë kur e sheh në ekran të madh. Një katund i Shkodrës në ekranet e botës, dhe i xhiruar bukur!

Kanunar, rimon me katunar

Ndërsa fillon filmi, njëra te rreshti para, nga ata që në film vijnë për të ngrënë më shumë se për të parë art, me dhjetëra qese e kanoçe ndër duar, pyeste me zë të lartë, ‘a është i përkthyer në anglisht’. Medemek, kemi nevojë për titra në gjuhë të huaj për të kuptuar gjuhën e ‘këtyre malokëve’.

Filmi është i tëri në dialektin gegë, çka, rrit vlerat e regjisorit, sepse ta bësh një film të vërtetë në gjuhë të huaj e për më tepër në dialekt, është një sipërmarrje shumë e madhe dhe me rrezik. Aq më tepër, kur flitet për një temë pak të njohur në botë.

Kjo, do tia heqë shanset që ngjarja të mund të rroket nga publiku botëror, që besoj se do ketë nevojë për më shumë sqarime paraprake për të kuptuar ç’është ky Kanun, e ç’është kjo Besë, e ku ndryshon kjo gjakmarrja nga hakmarrja e zakonshme.

Filmi vlen për tu parë, qoftë dhe për të kuptuar realisht ç’dramë ka në një familje të ngujuar. Kjo dramë, siç e thashë, është pasqyruar me shumë besnikëri. Mbase, më me besnikëri se sa duhej.

Ky është dhe problemi i filmit.

E ashtuquajtura gjakmarrje ndodh prej 20 ,vjetësh pak orë larg Tiranës, por, pak kujt i intereson më. Ajo është aty. Nuk është e mirë. Është, e ke-qe! Por, kjo nuk është shtysë që të shohësh një film me të. Nuk ka gjë të re.

Mua nuk më pëlqen filmi, për të njëjtat arsye që nuk më intrigojnë historitë me gjakmarrje. Janë të tëra gatin njësoj, dhe, përveç vuajtjes së njerëzve të përfshirë dhe anomalisë sociale që përfaqësojnë, nuk kanë asgjë që të më bëjë të kthej kokën. Marston, e pasqyron shumë saktë realitetin, ‘si të ishte një dokumentar antropologjik’ thoshte një producente gjermane në Sarajevë pasi e pa, ‘por, një dokumentar i varfër në detaje artistike’. Ajo çfarë e bën një film ‘të madh’, është një penelatë më shumë, një detaj artistik më shumë nga ai që na jep realiteti i thatë. Këto, mungojnë. Historia e treguar vjen e vërtetë, e saktë, gazetareske, por i mungojnë ato penelatat që e bëjnë autentike, ndaj nuk ka gjë të veçantë për ti ofruar publikut.

Jo, të paktën atyre që të nominojnë për Oskar.

Oskari i munguar

Më trishton debati në lidhje me caktimin e Faljes së Gjakut për të përfaqësuar Shqipërinë në garën për Oskar. Më trishton, në shumë aspekte. E para, që është shkelja e dukshme e kritereve e që është trajtuar në media. Siç vinte në dukje Elsa Demo në një shkrim të kësaj jave te Shekulli, filmi u zgjodh të përfaqësohej për të njëjtat motive që u zgjodh të mos mbështetej në fillim të prodhimit nga Qendra. Ky film, e thënë me zemër në dorë, përveç historisë e aktorëve, nuk ka asgjë shqiptare. Produksioni është tërësisht i huaj, paratë janë tërësisht të huaja, ideja e filmit është tërësisht e Marstonit, aktorët profesionistë janë gjysmat shqipfolës të jashtë kufijve, muzika (origjinale) e huaj… Ne kemi një gjysmë skenari (gjysmën e dytë, madje), një katund e ca aktorë amatorë që kanë dalë në një film… E kjo, jo për meritë të ndonjë individi a institucioni shqiptar.

Trishtimi tjetër, më vjen prej ëndrrave të çuditshme për Oskar. Kjo, nuk është gara. Është turi para-eleminator. Fakti që ne po çojmë një film mes dhjetëra të tjerëve nga dhjetëra vende, nuk nënkupton kandidimin. Sigurisht, ky film ka gjasa më të mëdha se Amnistia, fjala që bie, meqë vjen prej një kompanie produksioni të fortë, e cila i ka ca mekanizma të fshehtë për ta shtyrë filmin fshehtazi sa më pranë vijës së startit. Në këtë aspekt, llogaritë janë ‘të sakta’. Me këto prurje që kemi, shanset për tu afruar sadopak te Oskari, mbase janë me këtë film. Por është shumë e trishtueshme, që, Shqipëria tenton të bëjë bujë në botë me gjëra që nuk janë të vetat.

Ne mburremi që kemi 2 Nobelistë shqiptarë, Nënë Tereza e ai burri i mjekësisë që zbuloi Viagrën, kur në fakt, ata janë në një përqindje shumë të vogël shqiptarë, e asnjëri nuk di shqip. (Vini re, që për të rikujtuar emrin e atij burrit, do më duhej të bëja guglim, e të zbuloja që quhet Ferid Fistëku). Ne mburremi me 2 aktorë Hollivudi, që prapë nuk dinë shqip, e Shqipëria në venat e tyre përzihet me shumë gjak tjetër.

Ne duam të marrim Oskar, duam Nobel, duam çmime, por kacaviremi me zor pas ca të huajve që nuk janë brumë Shqipërie! Le të marrë Oskar Xhon Belushi, por nuk mund të jemi krenarë, se ai nuk ka asgjë shqiptare. Nuk e kemi rritur ne, nuk ka thithur ajrin tonë, nuk ka marrë një pjesë tonën për ta futur në rolet e veta, sepse, ne nuk kemi qenë kurrë pjesë e jetës së tij, përveçse kur e paguam majmë për një reklamë. Po kështu Nënë Tereza, apo burri i Mjekësisë. Nuk janë tanët. Për fat të keq. Prandaj unë doja që ti jepej një shans Alimanit, apo qoftë dhe një tjetri, sado i keq, por, të paktën shqiptar prej vërteti.



Fund

Ikja e Nikut është prekëse. Edhe pse nuk e kam kuptuar kurrë, pse, një djalë që e ka lirinë të ikë, nuk ikën nga rrugae asfaltit, por ikën mes fushave. Na po shkon andej? Ngaqë ngjan bukur në kamera? Rri e shoh sfondin nga po ikën, andej s’ka asgjë. Kur, mu te dera e shtëpisë kalonte rruga, prej nga mund të ikësh në tërë botën.

Më duket se, sa të mbarojë xhirimi, ai do kthehet e të thotë, “uf, ngatërrova rrugën. Duhet të iki nga xhadeja”.