Nji kangë vjeshtet (les feuilles mortes)

botuar te Shekulli, dt 10/10/10

Vjeshta ka ardhur. Me depresionin e vet, me gjethet, divorcet, lagështirën, përmbytjet dhe pikëpyetjet.
Në Tiranën ku të gjithë vrapojmë, dhe po rendim për në kafene ku do të rrimë me orë, ka kohë që nuk ia vëmë veshin stinëve. Gjithçka na konvertohet në dimër – mbështillu se u bë ftohtë, ose verë - kush nxihet më shumë.
Stinët e ndërmjetme, vjeshta e pranvera, janë ngushtuar aq sa duket sikur janë zhdukur. Ca prej ngrohjes globale, ca prej faktit që ne ka kohë që nuk e shohim qiellin, e ca prej çimentos, xhamave e betonit.
E megjithatë, vjeshta, në Tiranë ka mbërritur.

VJESHTA E NJË QYTETI
Një shoqja ime po më tregonte një ditë sesi, njeriu është më i lumtur, më aktiv e më produktiv në stinën që ka lindur. Çdo njeri, ka një stinë të vetën ku shpërthen. Njerëzit janë dimërorë, vjeshtakë, verorë... Kadareja, përjetësisht dimëror. Edhe “Nëntori i një Kryeqyteti” i shkruar prej tij duket sikur është shkruar në dhjetor. Pirro Çako – vjeshtak, me këngët që duket sikur i kushtohen të tëra një femre të vetme, në të shkuarën, pavarësisht ç’titull kanë. Saimir Kumbaro – veror e me pantallona të shkurtëra, si të gjithë filmat e vet.
Dua të besoj se ajo që ndodh me njerëzit, duhet të ndodhë edhe me qytetet. Edhe qytetet, kanë një stinë të vetën.
Tirana, siç e njoh unë, është një qytet vjeshte.
Ka pasë qenë një kohë kur vjeshta e zinte Tiranën fillimisht nga plepat anës Lanës, pastaj hapej në bulevard dhe në rrugën e Durrësit. Pastaj, me rradhë, rruga Fortuzi, Bulevardi i Maternitetit, shtëpitë private pas Dervish Hatixhesë...
Sot, vjeshta vjen deri në Linzë, e nuk zbret dot.

NGJYRAT
Vjeshta komunikon me ne përmes pemëve. Për fat të keq, ne, ia kemi prerë sa kemi mundur komunikimin. Pemët në Tiranë, janë si të burgosur pleq që nuk arratisen, jo se nuk duan, po se nuk kanë ku shkojnë. Ne kemi ngritur reklama rrotull tyre, i kemi ngjeshur mes pallatesh, i kemi krasitur për të bërë ballkone. Selvia, nuk duket më. Apo është akoma aty? Lakuriqe dhe e mjerë.

Te parku Rinia, ku për ironi vetëm të rinj nuk ka, banorët kryesorë janë romët, njerëzit e vetëm që vishen njësoj në të tëra stinët. Te parku i VETËM brenda qytetit ndalon vetëm një stacion autobusi, që ndalon për të të sjellë në Bllok, jo në park. Sepse, askush s’e çon ndër mend që dikush është nisur për aty, thjesht që të rrijë në park. Hiqju parqeve, bëj atë që bëjnë të gjithë, shtëpi-kafe-punë, punë-kafe-shtëpi.

Pa e kuptuar ne, po na humbin ngjyrat e vjeshtës. Në këtë qytet e vetmja mënyrë për të marrë vesh në ç’stinë jemi është përmes klimatizatorit të makinës. Ti ecën në rrugë, dhe ngjyrat perverse të pallateve sfumojnë çdo gjë. Nuk gjen dot as ku ke parkuar makinën, larg qoftë të dallosh pemët.

Qejfi më i madh në vjeshtë, kur kam qenë fëmijë, ishte kërcitja e gjetheve nën këmbë.
Sot, as ecim në këmbë e as gjethet ekzistojnë më. Pastruesit e rrugës, me fshesat e tyre me degë pemësh, u kanë shpallur luftë.
Në rrugët ku ecet në këmbë, ka vetëm tenda, hundë të shëmtuara lokalesh që dalin deri në buzë rruge, karrike që mbulojnë krejt trotuaret, ndërsa limonët i kemi marrë në mbrojtje si çifutët në kohë të luftës, nëpër ballkonet e apartamenteve. Dikur shihja hurmat, në kopshtet e shtëpive, tani muret shkojnë deri në kat të dytë, dhe hurmat e i kanë prerë për të hapur vend për makinën.

VJESHTA E ATYRE QË S’JANË
Vjeshta, është malli i padukshëm për ata që janë larg. Ata që janë sot 35 vjeç, po të bëjnë bilancin e luftës 20 vjeçare me tranzicionin do kuptojnë që shumica e të njohurve të tyre kanë ikur jashtë. Green-cards, letrat kanadeze, shkollat, martesa në cepat e largët të globit.
Gjithnjë e më tepër, lista ime e numrave të telefonit rritet, por ajo e numrave që do doja ti thërrisja për një kafe në një pasdite me shi shkurtohet. Sepse njerëzit kanë ikur drejt stinëve të tjera, në vende të tjera. Dhe rikthehen në vjeshtën e Tiranës gjithnjë e më rrallë.
“Sa i shkon Stingu Tiranës” më thoshte një piktor para gati 15 vitesh. Dhe ka gati po aq vjet që nuk vjen në Tiranë.

And I miss you, most of all my darling... këndon Nat King Cole... When autumn leaves, start to fall... një këngë të vjetër për vjeshtën me tekst të Zhak Prever. Edhe pse mua më pëlqen më shumë versioni vokal i Eva Cassidy dhe versioni instrumental i Stan Getz.

Vjeshta është pritja jonë e butë që ata të kthehen, ndoshta për Vit të ri, duke e mbushur Tiranën me për pak javë me lëng jete e gëzim.
Tiranës i rrinë mirë thuajse të tëra produktet muzikore britanike. Sepse, dhe Londra është qytet vjeshte.

VJESHTË DIVORCESH
Në vjeshtë, bien gjethet, bien dhe dashuritë. Vjeshta vjen me divorcet e veta. Ka një kohë kur njeriu ka dëshirë të rrijë pak me veten e vet. Dhe kjo, stinë, është vjeshta.
Por ne kemi qëlluar njerëz që kemi shumë frikë të rrimë vetëm. Mbase, kemi frikë nga kumbimi i asaj që kemi brenda. Mbase, se nuk jemi mësuar. Mbase, sepse kemi frikë të jemi të brishtë e të thyeshëm, qoftë edhe pa shkak.
Është vjeshtë në Tiranë, dhe të gjitha këto, lejohen.

Në TV nuk ka thuajse asgjë të re. duhej të ishte stinë e re televizive. Por, është një stinë e re me rroba të vjetra.
Ka një panair libri vjeshtak, ku njeriu ka qejf të shkojë e të nuhasë erën e mijëra librave, ndërsa jashtë bie shi. Edhe pse, ka njerëz që akoma shkojnë e blejnë “Djalli vishet me Prada”.
Duhet gucuar për të kryer një divorc vjeshtak. Me njerëzit, me librat dhe me figurat televizive.
Kush është vetëm në vjeshtë, do të mbetet vetëm gjatë / do të rrijë zgjuar, do të lexojë e shkruajë letra të stërgjata/ e do të bredhë pa shpëtim lart e poshtë / rrugëve nën rreshta pemësh, ndërsa gjethet dridhen përmbi kokë. Shkruan Rainer Maria Rilke për një Ditë Vjeshte.
Por, ne ka kohë që nuk jemi poetikë.

VJESHTË ME ZOR
Vjeshta, na pëlqen sepse është komoditet. Nbase jo se e duam, por se na zgjidh ca halle. Në verë, Tirana është vapë e pluhur. Prandaj, duam vetëm të ikim prej saj. Në dimër, shtëpitë tona mbeten përjetësisht të ftohta, edhe pse furrnellat i kemi ngjitur në tavan, e i quajmë me emrin seksi kondicionerë. Vjeshta, duket si zgjidhja e mesme më e mirë.
As vapë, as djersë. Më mirë ca shi, se ul pluhurin, por jo aq ftohtë sa të ngrijmë.
Këto hallet e vockla, na bëjnë të mos e jetojmë stinën më të bukur të Tiranës. Ju mund të thoni... Pranvera! Po pranvera në Tiranë nuk ekziston. Ne kalojmë nga xhupat, në mëngë të shkurtëra brenda javës.

Vjeshta është stina e Tiranës, duam apo nuk duam ne.
Po kush ka nerva të merret me vjeshtën, kur hataja ndodh vërdallë.
Dhe, pse duhet të rrini ju të lexoni lirikat e Rilkes, apo poetizmin tim për vjeshtën, kur ndodhin thashetheme më interesante në Facebook?

Ndoshta sepse, mungesa e poezisë na ka bërë prej guri.
Ndoshta ajo që na mungon, ajo që thuajse na ka humbur përfundimisht, është që të ndjehemi qoftë dhe për pak, si dikur: njerëz të pafajshëm!
Thjesht njerëz, që kënaqen duke shkelur gjethet e rëna në vjeshtë.

“Lules Majit”, është në fakt një këngë vjeshte.

Ernest Koliqi, është, për mua një shkrimtar vjeshte.

Shkodra, është, një tjetër qytet vjeshte.

Dhe Pirro Çako, në vjeshtë do ti thurë këngë të njëjtës grua, të hershme.