RI-AMNISTIMI

RI-AMNISTIMI
botuar te Shekulli (print) më 5 Qershor 2011

Në kinema, ka mbërritur filmi “Amnistia” i Bujar Alimanit.
Kam pasur rastin ta shoh në premierë, kur u shfaq jashtë konkurimit në festivalin e Berlinit, në Forumin e Berlinales.
Madje kam shkruar për këtë film në Tartën “Mos Na bëj Filma” të botuar te Shekulli dt 20 Shkurt 2011, por me rezerva, meqë po flisja për një film që nuk kishte ardhur akoma para publikut.

Tani që filmi erdhi, vendosa ta rishikoj edhe një herë, pavarësisht rrezikut që paraqet hyrja në një kinema shqiptare.

HORRORI PARAPRAK

Eksperienca në kinema, i përngjan një filmi horror.
Pa filluar akoma filmi, kanë filluar mbllaçitjet. Njerëz që përtypin gjithçka të mundshme, zhurma qesesh patatinash, thithje kanoçesh me pip sikur po i shkulin gurët nga tëmthi dikujt, burra e gra që bëjnë muhabet lirshëm si të ishin në Bulevard, celularët që kërcasin si të ishin në klub, mosrespektimi i askujt e asgjëje.

Sjellja jonë barbare vjen pjesërisht prej mungesës së edukatës të të shkuarit në kinema. Një personazh në një film thotë që nuk e mban mend femrën që puthi për herë të parë, por mban mend filmin që po shihte me të. Kjo nuk mund të ndodhë te ne. Njerëzit shkojnë në kinema për të vrarë kohën, jo për të hyrë në një botë tjetër magjike për 2 orë.

Nga ana tjetër, ne kemi 20 vjet që kemi “fituar” të drejtën për të përdhosur gjithçka. Dallimi mes të përditshmes e të veçantës, mes veshjes së mbrëmjes e asaj ditore, mes institucionit e rrugës, mes përshëndetjes e pështyrjes, mes të bukurës e vulgares, mes sanduiçit e creme brule, nuk ekziston më. Ne i japim vetes të drejtë të përdhosim gjithçka. Meqë shoqëria nuk ka më norma, gjithçka është e lejuar. Kudo mund të pështyhet. Edhe aty ku shkruan “mos pështyni përtokë”.

Në këtë frymë shoqërore të pandëshkueshmërisë, kushdo mund të përgjigjet me zë të lartë në celular në pikën kulminante të filmit dhe askush nuk e pengon dot, as njerëzit e caktuar për të mbajtur qetësi në sallë.
Madje, këta të fundit më duket që as nuk ekzistojnë. Manaxhimi i kinemave është gjithashtu joprofesional: filmi s’ka mbaruar akoma, titrat nuk kanë nisur akoma, kur stafi ndez dritat e hyn pastruesja pa u ngritur akoma njerëzit.
Ekipi manaxhues sigurisht nuk mund ti pengojë njerëzit që sa kuptojnë që filmi po mbaron të ngrihen për të dalë tërë zhurmë e gati duke vrapuar. Sikur i kanë sjellë me zor në kinema. Por, menaxhuesit, së paku mund të edukojnë stafin e vet në respekt të rregullave shekullore të kinemasë: nuk ndizen dritat pa mbaruar titrat. Nuk mund të hyjë pastruesja, ndërsa njerëzit janë akoma në karrike.

Kinemaja te ne është njësoj si të tëra shërbimet e tjera publike e private: pasi ët knaë marrë lekët, duan të të përzënë sa më parë.

Pavarësisht se është më e sigurt ta shohësh filmin pirat nga videoteka, për hir të respektit për një film shqiptar, mora në sy rrezikun për të parë përsëri Amnistinë. Në kinema!

AMNISTIA IME 2

Deri në momentin e fundit, kisha mbetur pa film. Pa u bërë 5 vetë, kinemaja nuk e shfaqte filmin, pavarësisht se dikush mund të ketë sakrifikuar diçka tjetër për të ardhur aty. Në kafenetë e Tiranës nuk gjeje vend për tu ulur në atë orë, plot me njerëz që rrinë me orë në kafe e i tregojnë njëri-tjetrit muhabete Fejsbuku.

Në kinema, mund të mos e shihnim filmin, sepse në çastet e fundit, ishim ende 4 vetë, një çift dhe unë vetë i dytë. Shanset që të vinte një i 5-të ishin të pakta. Në Shqipëri është turp të shkosh në kinema i pashoqëruar.

Vendosa ta blej biletën e 5-të po vetë (pra bleva 2 bileta) që të mund të niste filmi. Çifti, pa nisur akoma filmi bënte fotografi brenda në kinema. Ndoshta për dokumentacion Fejsbuku.

Doja ta shihja patjetër “Amnistinë” me idenë që kur e sheh në një kinema shqiptare, me publik shqiptar (dmth, çifti tjetër), perceptimi është ndryshe. Në Berlinale, “Amnistia” nuk ishte film që binte shumë në sy – për fat të keq në festivale ka me dhjetëra filma si ai – të tëra tentativa për të bërë kinema autor.
Po kur e sheh kështu, si ishull të veçuar, në fund të një jave stresante plot dhunë televizive, eksperienca është tjetër.

Kam shkruar një herë për të, por “Amnistia” është një film për të cilin mund të flitet edhe 2 herë.

GJETJA E BUKUR

Pasi dola nga filmi, rilexova Tartën e vjetër, për të krahasuar emocionet.
“
"Amnistia" flet për Elsën nga Pogradeci (Luli Bitri) dhe Shpëtimin nga Tirana (Karafil Shena) që njihen e dashurohen ndërsa vizitojnë ajo burrin dhe ky të shoqen në burgun e Tiranës. Një herë në muaj, në të njëjtën ditë ata kanë të drejtën e një takimi seksual me bashkëshortët në burg. Pas takimit, ata kanë një takim me
njëri-tjetrin. Drama arrin pikun, kur shpallet një Amnisti që do ti nxjerrë nga burgu në të njëjtën ditë, të dy bashkëshortët.
Unë e dua shumë këtë histori.
Filmi hapet me një sekuencë që mbart një imazh të fuqishëm: Elsa, e pushuar nga puna kalon në oborr pranë një rreshti të gjatë punëtorësh që presin të pushohen edhe ata. Hijet e tyre në dheun e fabrikës së tekstilit i ngjajnë një hekurudhe që pret trenin e fatit që të vijë ti shtypë.
Për fat të keq, nuk ka shumë të tjera si kjo në film.
Autori ka zgjedhur të na tregojë në plane të ngushta një Shqipëri të shëmtuar nga jashtë e nga brenda, mes patriarkalizmit e pornografisë, me njerëz në dëshpërim dhe në prag të depresionit, me seks pa pasion e me një gjeografi të asfiksuar.
“

Besoj që pika më e fortë e filmit, është gjetja. Personalisht mendoj që është një nga gjetjet më të bukura të këtyre 20 viteve kinema shqipe.
Imagjinoni dy të burgosur që presin bashkëshortët në qelitë e pista, me lavamanët e leskrosur, me sustat e ndryshkura, për takimin seksual të përmuajshëm.
Imagjinoni 2 të tjerë, që jetojnë në një burg më të madh përjashta, mes halleve, monotonisë, papunësisë e stresit të një jete pa ngjyrë, që një herë në muaj, në datë 5, vijnë për të kryer detyrimet e tyre bashkëshortore ndaj 2 njerëzve që nuk i duan më.
Siç kam shkruar atëherë, unë e dua shumë këtë histori.

Është kaq kuptimplotë kur i sheh tek kryejnë marrëdhënien me bashkëshortët e burgosur, pa pasion, për detyrë. Por, kur Elsa dhe Shpëtimi lidhen bashkë, edhe marrëdhënia aty brenda ndryshon. Ata i mbyllin sytë. Ata janë aty fizikisht me bashkëshortët, por shpirtrat e tyre janë jashtë, me njëri-tjetrin.

Çifti në kinema nuk e arriti këtë pjesë. Dolën sapo u shfaq skena seksuale mes të burgosurit dhe gruas së tij. DikUsh duheT të vërë një shenjë te afishet: “S/N – ky film përmban pjesë me seks, dhe pak nuditet”.

“Amnistia” është një përpjekje serioze dhe për tu lavdëruar. Për mua, është një nga filmat më të mirë të këtyre 20 viteve, dhe regjisori jep shpresë për shumë më tepër.

Por, ka nevojë për të vënë gishtin në plagë. Në film ka gjëra që nuk funksionojnë.

KRITIKA

Së pari, do kisha dashur që Karafil Shenës t’i qe dhënë më tepër skript për ta ndërtuar personazhin e vet.

Unë mendoj që dëmi më i madh filmit nga pikpamja e stilit i vjen nga dëshira për ta bërë film “memec”. Filmi ka shumë pak dialogje. Shumë pak!
Më pak nga sa flet një njeri normal në një ditë, personazhet e flasin në 1 vit.
Sigurisht, personazhet janë njerëz që nuk kanë shumë për të thënë. Por, vend për dialogje kishte. Ato do kishin ndihmuar që filmi të kishte pak më shumë lëng jete. Shikoni jetën rrotull nesh: ka vetëm njerëz që flasin, për çdo gjë.
Ngjarjet vinin të copëzuara ngaqë gjuha vizive nuk i mbulonte dot e vetme, pa dialog. Për hir të “memecërisë” kishte personazhe që duhej të sforcoheshe shumë të kuptoje kush ishin. Vëllai i Elsës, vetëm në fund merret vesh që është i vëllai sepse filmi nuk të jep mundësi ta kuptosh. Vetë marrëdhënia e Elsës me të vëllanë është e cungët, e pazhvilluar, për mua krejt e panevojshme në film.
Ngjarja ngjan si një këngë me stakato – këputje. Përshtypja ime është që janë detyruar të shkurtojnë shumë në montazh për të eleminuar barqet në ritëm dhe kjo ka cunguar ngjarjen.

Skena e policisë që ka rrethuar detin, me varkën e djegur që pluskon pak metra larg bregut, dhe mbi të gjitha dialogu Elsë-polic është më i dobëti i tërë filmit.

Por, defekti më i madh në skenar është që momenti i njohjes mes çiftit vjen shumë vonë në film, aq vonë, sa nuk i jep kohë të zhvillohet si çift e as publikut që të lidhet fort me ta.

Gjeografia mungon. Nuk kuptohet kur jemi në Tiranë e kur në Pogradec. Stinët nuk perceptohet që po kalojnë.

Një piano (?!) në shtëpinë e një shpërndarësi gazetash dhe një nëpunëseje bashkie është një tentativë e dobët për të shtuar mish në tavën e ngjarjeve.

Një diçka që ngjan si moment lesbik mes Elsës dhe shoqes së saj, është gjithashtu i panevojshëm. Thjesht huton publikun.

Por, filmi përmban një vërtetësi që kinemasë sonë i mungon.

REALIZMI

Aktorët, me në krye Luli Bitrin kanë krijuar karaktere të forta që ne i shohim përditë në rrugë. I keni parasysh ata njerëzit e zakonshëm që na kalojnë përbri, fytyra të përditshme, “ordinere”, që i shohim vazhdimisht në rrugë e nuk u flasim kurrë? Ata janë aty, për të na folur me dramën e tyre, me vuajtjet, paragjykimet, patriarkalizmin, konjakun e lirë, klubin me era gjellë, cepat e rrënuar të asaj ane të qytetit që ekziston, edhe pse ne e shmangim. Këta personazhe jua përplasin juve jetën e tyre nga ky film.

Ky film është realist. Aq realist, sa të ngushton zemrën herë pas here. Aty është jeta e vërtetë, me kutitë e shkrepseve që ne i quajmë shtëpi, e në të cilat, realisht banojnë njerëz.

E dua shumë dhe finalen. Pa stërhollime, pa cic-mice të tepërta. Një dashuri pa happy end, dy krisma të thata, dy jetimë, një plak i gërryer nga morali i provincës, dhe një llosh i madh e tullac që del i mbuluar vetëm me peshqir në oborr.