A nuk i vrasin edhe kuajt kështu?

Botuar te Shekulli, më 07/08/2011


Ky është titulli një filmi që jepej edhe nga TVSh-ja në kohë të Enverit ku luan Xhejn Fonda me regji të Sidnej Polak. Më ka habitur fakti se si, filma të nominuar për Oskar, prodhime amerikane të Hollivudit, shfaqeshin pa të keq në ekranin e mbicensuruar shqiptar. Filmi, flet për një garë vallëzimi ku për të fituar ca para, njerëzit janë gati të vdesin në këmbë. Nuk dua të futem më shumë në film sesa të mbetem tek titulli, që në shqip vjen shumë poetik: “A nuk i vrasin edhe kuajt kështu?”.
Civilizimi i një shoqërie dallohet nga mënyra sesi sillet me kafshët.
Për të gjykuar shoqërinë tonë, mjafton të shohim se si sillemi me dy lloje kafshësh: arinjtë dhe minatorët.

Arusha e Voskopojës

E pra, shumë prej jush, kur kanë qenë fëmijë kanë marrë pjesë në ekspedita lyerje macesh me benzinë e vënie shkrepsesh, deri dhe parashutim macesh prej katit të 5-të për të parë sa durojnë pa ngordhur. Asokohe dukej si lojë, “hajt se fëmijë janë”. Por fëmijët e asaj kohe janë qytetarët e të sotmes. Ata që digjnin dje macet, sot djegin Shqipërinë. Dhe jo vetëm në kuptimin metaforik. Por nuk po ndalem te macet e djegura me benzinë, se felinët mund t’ju duken krijesa të vogla. Kjo është dhe një nga shtyllat (e shtrembëra) bazë të shoqërisë sonë: sa më i vogël, aq më shumë e meriton të nëpërkëmbesh e të abuzohesh. Nuk e di sa kombe mund ta kenë atë shprehjen: “më mirë mace, se i vogël”.
Tashmë abuzimi ka arritur edhe në shkallët e sipërme, tek arinjtë.

Në Voskopojë është një kafaz bosh. Për ta bërë atraktiv resortin, dikush mendoi të kapte një arush të egër e ta mbyllte në kafaz. Tipike shqiptare, a thua se njeriu shkon në mes të natyrës së egër për tu kënaqur me arinj në kafaz. Na dalin e na teprojnë arinjtë e mjerë të mbyllur në kushte depresive në qytete.
E morën bebe, e panë të rritet, në kafaz… në kafaz. Historia e arushës së Voskopojës shkon deri në momentin që kafsha rritet e arrin pjekurinë seksuale, dhe aty mbaron. Meqë britmat e saj joshnin arinjtë e egër, zgjidhja që i dhanë shqiptarët kësaj pune ishte e thjeshtë, i futën një plumb arushës. Mos po pyesni veten, pse nuk i hapën derën që të ikte? Nuk ia hapën derën e kafazit se kishin frikë. Dhe përtuan të mendojnë një zgjidhje më njerëzore se plumbi.
Thuajse e njëjta ngjarje përsëritet dhe në Krrabë, ku një qejfli, porositi arinj për ti mbajtur në kafaz në lokalin e tij, dhe pasi e mbylli lokalin, i braktisi arinjtë mu në kafaz. Më kujtohet sesi një spanjolle që ishte për punët e veta në Tiranë, i ngjitej çdo ditë Krrabës për të ushqyer arinjtë. Një spanjolle.

Siç ju thashë, qytetërimi i një shoqërie përcaktohet nga mënyra sesi i trajton kafshët.
Të kalojmë te kafsha tjetër. Minatorët.

Maratona e urisë

Për tu rikthyer brenda filmit “A nuk i vrasin edhe kuajt kështu”. Filmi, i bazuar mbi një libër (“They shoot horses, don’t they?” Horace McCoy, 1935) flet për mbijetesën. Në kohën e Depresionit të Madh, deri sa mund të durojë një qenie njerëzore gjallë? Nuk do shumë mend për të kuptuar pse ky libër u bë shumë i lexuar më vonë në Francë e sidomos mes rretheve ekzistentialiste franceze.

Nëse besoni që nuk jemi në kohët e Depresionit të Madh e që krahasimi me filmin/librin s’ka vend, atëherë numëroni sa janë shtuar këtë vit ata që flasin me vete në rrugët e Tiranës. Numëroni sa greva urie bëhen në muaj në të katër cepat e vendit. Fakti që kushdo, qoftë shoqatë, sindikatë, individ, familje, fshat apo lagje e sheh grevën e urisë si të vetmen mundësi për të tërhequr vëmendjen mbi hallin e vet, flet shumë.

Shqiptarët futen në grevë urie se nuk kanë besim te asnjëlloj drejtësie, as ligjore, as njerëzore, as ndërkombëtare.
Shqiptarët futen në grevë urie sepse nuk i dinë, ose nuk besojnë se ka mekanizma të tjerë për të zgjidhur hallet, përveç njërit, atij të fundit.
Shqiptarët futen në grevë urie, sepse e vetmja shpresë që u ka mbetur është mëshira, mëshira e atyre që do i shohin duke vdekur.
Shqiptarët futen në grevë urie për çfarëdo lloj halli, qoftë ky edhe problem që nuk meriton të zgjidhet me forma drastike. Kjo mund të jetë çështje stili kombëtar, ne na pëlqen të këpusin dhe kumbullat me kallashnikov.
Shqiptarët futen në grevë urie, nganjëherë, duke e ditur që aty edhe mund të hahet një diçka e vogël, e duke besuar se mund ta gënjejnë botën.
Shqiptarët futen në grevë urie për një mijë arsye. Ndoshta, edhe për të shpëtuar për 2 javë nga hallet e botës jashtë grevës.

Por, pavarësisht se grevat e urisë kanë pësuar rënie të kuotave në bursën tonë morale, ata minatorë që nuk dalin nga dheu për së gjalli janë viktima të vërteta të depresionit të madh. Vuajtja e tyre, si kalë i destinuar për tu vrarë, akuzon pa emër.

Akuzon pa emër, se emra s’ka. Kjo tregon që shteti ynë është prej guri.

Shteti prej guri

Shteti është prej guri, edhe ngaqë neve na duket sikur shteti është prej guri.

Gjithë ata njerëz që e përkthyen 21 Janarin si tabuja e dhunimit të një ndërtese prej guri, nuk duan ose nuk dinë, që shteti nuk janë ndërtesat. As rendi, nuk janë ndërtesat. As drejtësia, nuk janë ndërtesat. As faji, nuk janë ndërtesat. Prej aq kohësh sa mund të mbajmë mend, shteti ynë ka qenë përherë ndërtesa prej guri, në emrin e së cilës veprojnë njerëz me zemër prej guri.

Minatorët kanë një problem me shtetin. Pa dashur ta parashtroj hallin e tyre këtu, mund tju them që kërkesat e tyre janë njerëzore. Mëse njerëzore. Meëq minierat janë pasuri kombëtare e administrohen prej shtetit, ata kërkojnë që të jenë gjallë. Të paktën, kur të hyjnë aty, të mos ndjehen si urithë por si njerëz. Kur të futen atje poshtë, të kenë vetëm një gjë të sigurt, që do të dalin prapë sipër. Këtë gjë, ia kërkojnë shtetit të tyre, pronarit real të minerave.

Kur disa minatorë mbetën të bllokuar në Kili, i tërë shteti kilian u ngrit në këmbë dhe nxjerrja e tyre gjallë ishte çështja parësore. Një shtet, nuk është shtet nëse disa nejrëz i vdesin në galeri, por ne nuk ndërpresim dot pushimet, plazhin dhe notin. Aq më tepër kur ky not qëllon dhe i gjatë.

Në Kili, qeveria mund të binte nëse ata minatorë nuk shpëtonin. Por, dhe Kili paska qëlluar shtet i një lloji tjetër.

Shteti ynë, ka qëlluar prej guri. Nuk i bëhet vonë për minatorët e nuk i është bërë vonë kurrë. Mjafton vetëm të dëgjosh historikun e atyre minierave, pasuri kombëtare, për ta kuptuar. Këtë mund ta kuptojmë të gjithë, por, kur vjen puna për të vënë gishtin mbi fajtorin, para gishtit tonë ka vetëm ndërtesa prej guri. Dhe ndërtesave as u skuqet e as u zbardhet faqja. Duke qenë se shteti është shkëmb që nuk dëgjon, shpresa tjetër është opinioni publik. Meqë vuajtja e atyre minatorëve nuk arrin në veshët e ndërtesës prej guri, ndoshta, dikush që është më pranë, opinioni publik e media mund të bënin diçka.

Por, për shumicën e mediave, minatorët nuk ekzistojnë. Se, edhe mediat po bëhen prej guri.

Opinioni publik është i mpirë, trupi shoqëror nuk reagon më as kur i dhemb zemra, e jo më se dhimbka një gisht i largët në ekstremitetet e shoqërisë.

Tashmë, lajmi që një minator vdiq poshtë se u shemb galeria nuk çudit më askënd. E kemi harruar dhe numrin e tyre. Halli i tyre nuk na prek, ne tashmë nuk na prek më as halli jonë. Gjynah janë, sigurisht. Por, secili në hallin e vet. Nuk kemi ç’u bëjmë. Nuk i ndryshojmë dot konçesionet. Nuk e zbatojmë dot ligjin për sindikatën. Nuk kemi ç’i bëjmë të huajve. Nuk i heqim dot as nga minierat, se nuk kemi ku i çojmë…

Por, ata nuk duan që ne ti çojmë diku tjetër. Ata duan të rrinë aty, si njerëz. Jo si arinj në kafaz.

Arinj dhe njerëz

Mos ju ka bezdisur gjë krahasimi i minatorëve me kafshët? Mua më duket se minatorët që vdesin çdo dy muaj nëpër galeri, na prekin aq pak, sa nuk kanë ndonjë ndryshim të madh nga ajo arusha e Voskopojës. Madje, në këtë shkrim, historia e arushës ndoshta ju ka ngacmuar më shumë ngaqë është më ekzotike.

Nëse i krahasoj ose jo në gazetë, nuk ka fare rëndësi nëse realiteti ku ata jetojnë do të vazhdojë të jetë i njëjtë me atë të kafazit. Dhe mos harroni, shumë nga ata që kanë fatin e tyre në duar sot, kanë djegur mace kur kanë qenë të vegjël.

Duket sikur miniera është mallkimi i tyre. E çuditshmja, është se ata vetë e duan minierën. Ata, nuk dinë të jetojnë një jetë tjetër, nuk dinë një profesion tjetër. E vetmja gjë që kërkojnë është që aty, në minierë të ndjehen pjesërisht kafshë e pjesërisht njerëz, e jo totalisht kafshë.

Ata kërkojnë të paktën që të mos vdesin atje poshtë. A nuk i vrasin dhe arinjtë kështu?

They shoot horses, don’t they?

Mua më dhembin ata njerëz. Siç më kanë dhembur arinjtë. Për tu kthyer te gishti që tregon fajtorin. Ai diku duhet të drejtohet. Asnjë nga ne nuk mund të fshihet pas gishtit.

Është kollaj të dalim për vetë duar-jashtë. Bulqiza është larg. Minatorët janë gjynah, por ne nuk kemi çfarë tu bëjmë. Shteti e ka fajin. Duke ia lënë fajin gjësë prej guri, kemi larë dhe duart. Unë nuk pres që njerëzit të dalin për të protestuar për ta, në një vend ku ka vetëm gjëra për të protestuar e asnjë që ka dëshirë të protestojë. Vetëm se nuk më pëlqen që dramën e tyre, bashkë me fajin, ta lëmë te porta prej guri.

“Jo zotëri”, do thoshte Kryeministri kur ishte akoma mjek. Nuk mund tia hidhni kaq kollaj. Nuk mund tia lini në derë shtetit. Sepse, ata njerëz që i japin frymë e që lëvizin gjymtyrët e shtetit prej guri janë ata njerëz që i keni votuar ju, që i keni suportuar ju, për të cilët jeni ngjirur ju. Ata njerëz që kanë hipur në qerren e shtetit e që e zënë edhe ariun me qerre, kanë hipur aty sipër duke përdorur si shkallë kurrizin tuaj.

Nga kjo që ne kemi bërë, nuk ka justifikim e nuk ka dorëheqje.
Nuk ka mbyllje sysh.
Këto shkrime mund të ta kenë prishur dhe rehatin e pushimeve. Madje, mund ta kesh mbyllur gazetën e mos ta kesh çuar deri në fund shkrimin. Dava minatorësh.

Por, sytë e fikur të atyre minatorëve atje poshtë do të të ndjekin tërë jetën nga pas. Deri në vdekje. Ty! Ty, që votove.